فرق رهبانیت مسیحی و زهد اسلامی چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
پیرامون رهبانیت در اسلام و مسیحیت توضیحاتی ارائه نمائید؟
پاسخ اجمالی

رهبانیت در اصطلاح بمعنای کناره گیری از مردم است. از آموزه های مسیحیت تحریف شده، رهبانیت است که مفاسد زیادی را به دنبال دارد. در اسلام رهبانیت به شدت محکوم گردیده است. پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: رهبانیت در اسلام وجود ندارد.

در فرهنگ اسلام به زهد سفارش شده و یکى از کمالات اخلاقى انسان تلقی گردیده است.

زهد دارای دو جنبه روانى (عـدم دلبـسـتـگـى بـه دنیا و مظاهر آن) و عملى (چشم پوشیدن از برخى مواهب) می باشد.

زهد اسلامی به معنای زندگی ساده و عدم اسارت در چنگال مال و مقام است و هیچ ارتباطی به مسأله ی رهبانیت ندارد.

پاسخ تفصیلی

رهبانیت در لغت از ماده رهب به معنی خوف و ترس آمیخته با پرهیز و اضطراب است [1] و مراد از آن خوف و ترس از خدا است. و در اصطلاح بمعنای کناره گیری از مردم و گوشه گزینی، است [2] . و از انواعی برخوردار است:

1. گوشه گیری کامل و همیشگی.
2. گوشه گیری ناقص و مقطعی.

گوشه گیری، قسم اول جایز نمی باشد، اما کناره گیری از مردم در زمان های محدود به منظور مناجات و بندگی ذات حق تعالی، اشکالی ندارد.

هر پیامبر و وصی پیامبری مدت کمی از عمر خود را در دوری از مردم به سر برده اند [3] و به نماز و راز و نیاز و فکر و ذکر پرداخته اند. [4]

منظور ما در این بحث رهبانیت از نوع اول است که در جوامع مسیحی و کلیسایی رایج است. تاریخ برجای مانده از مسیحیت نشان مى‏دهد که رهبانیت به صورت فعلى در قرون اول مسیحیت وجود نداشته، و پیدایش آن بعد از قرن سوم میلادى، هنگام ظهور امپراطورى رومى به نام" دیسیوس" و مبارزه شدید او با پیروان مسیح ( علیه السلام ) بوده است. آن ها بر اثر شکست از این امپراطور (خونخوار) به کوه‏ها و بیابانها پناه بردند." [5]

"ویل دورانت" مسیحى می گوید: پیوستن" راهبه‏ها" (زنان تارک دنیا) به" راهبان" از قرن چهارم میلادى شروع شد و روز به روز کار رهبانیت بالا گرفت تا در قرن دهم میلادى به اوج خود رسید." [6]

قرآن کریم نیز در این زمینه می فرماید:"... رهبانیّتى را که ابداع کرده بودند، ما بر آنان مقرّر نداشته بودیم‏ ...." [7] ، به همین دلیل، اسلام به شدت آن را محکوم کرده است.

پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: « رهبانیت در اسلام نیست.» [8]

از جمله بدعت هاى مسیحیان در زمینه ی رهبانیت، "تحریم ازدواج" براى مردان و زنان تارک دنیا و " انزواى اجتماعى" و پشت‏پا زدن به وظائف انسان در اجتماع، و انتخاب صومعه‏ها و دیرهاى دور افتاده براى عبادت و زندگى در محیطى دور از اجتماع بود که در پی آن مفاسد زیادى در دیرها و مراکز زندگى رهبان ها به وجود آمد .

در دائرة المعارف قرن بیستم مى‏خوانیم:" بعضى از رهبان ها تا آن اندازه توجه به جنس زن را عمل شیطانى مى‏دانستند که حاضر نبودند حیوان ماده‏اى را به خانه ببرند! مبادا روح شیطانى آن به روحانیت آنها صدمه بزند"!! اما با این حال تاریخ فجایع زیادى را از دیرها به خاطر دارد، تا آنجا که به گفته" ویل دورانت"پاپ انیوسان" سوم یکى از دیرها را به عنوان فاحشه خانه توصیف کرد! و بعضى از آنان مرکزى براى اجتماع شکم پرستان و دنیاطلبان و خوشگذران ها شده بود تا آنجا که بهترین شراب ها در دیرها پیدا مى‏شد. [9]

درست است که زنان و مردان تارک دنیا (راهب ها و راهبه‏ها) خدمات مثبتى نیز انجام مى‏دادند، از جمله پرستارى بیماران صعب العلاج و خطرناک، همچون جذامیان، و تبلیغ در نقاط بسیار دوردست و در میان اقوام وحشى و مانند این ها، و همچنین اجرای برنامه‏هاى مطالعاتى و تحقیقاتى، ولى در مجموع مفاسد آن به مراتب برترى داشت.

رهبانیت رایج در بین مسیحییان خلاف فطرت انسانی است و بدیهی است که مفاسد زیادی را در پی داشته باشد. در ذیل به گوشه ای از این مفاسد اشاره می شود:

1. با روح مدنی بودن آدمی می جنگد و جوامع انسانی را به انحطاط و عقب گرد می کشاند.
2. منجر به انحرافات اخلاقی، تنبلی، بدبینی، غرور، عُجب و خودبینی و مانند آن می شود.
3. ترک ازدواج که از اصول رهبانیت است نه فقط کمالی نمی آفریند بلکه موجب پیدایش عقده ها و بیماری های روانی می گردد.

امام علی ( علیه السلام ) در باره ی راهبان در ذیل آیه ی: « بگو به شما خبر دهم که زیانکارترین مردم کیانند؟ آنها هستند که تلاش هایشان در زندگی دنیا کم شده با این حال گمان می کنند کار نیک انجام می دهند. [10] »، حدیثی زیبا فرموده اند: « یکی از مصادیق بارز آنها رهبانها هستند که خود را در ارتفاعات کوه ها و بیابان ها محبوس داشتند و گمان می کردند کار خوبی انجام می دهند. [11] » بنا بر این رهبانیت رایج بین مسیحیان از نظر اسلام مردود است، ولی اسلام برای رشد و تعالی انسان ها زهد اسلامی را ارائه و تأیید نموده است. برای آشنایی با زهد از نگاه اسلام توضیحاتی لازم به نظر می رسد:

(زهـد) در لغـت یـعـنـى نداشتن حرص و رغبت به چیزى [12] و در اصطلاح عبارت است از: عـدم دلبـسـتـگـى بـه دنیا و مظاهر آن و چشم پوشیدن از برخى مواهب براى تأمین مصالح فردى و عمومى بالاتر. زهد در متون دینی به عنوان یکى از کمالات اخلاقى انسان شمرده شده است . پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: "اگر مى خواهى خداوند تو را دوست بدارد، در دنیا زاهد باش." [13] امام على ( علیه السلام ) فرمود: "زهد، اصل و ریشه ی دین است." [14] بنا بر این زهد اسلامی از بالاترین مقامات براى انسان آرمان خواه و هدف دار است که بر سه رکن از ارکان جهان‏بینى اسلامى استوار است:

1. بهره‏گیرى‏هاى مادى از جهان و تمتعات طبیعى، به تنهایی عامل تامین کننده خوشى، بهجت‏ و سعادت انسان نیست.
2. سعادت فرد از سعادت جامعه جدا نیست. انسان از آن جهت که انسان است، یک سلسله وابستگی ها و احساس مسؤولیت هاى انسانى در باره کل جامعه دارد.
3. روح در مقابل بدن اصالت دارد و منبع مستقلى است‏ براى لذت و آلام و به نوبه ی خود بلکه بیش از بدن نیازمند به تغذیه و تهذیب و تقویت و تکمیل است.

با توجه به این سه اصل است که روشن مى‏گردد چگونه اسلام رهبانیت را طرد مى‏کند اما زهدگرایى را در عین جامعه‏گرایى و در متن زندگى و در بطن روابط اجتماعى مى‏پذیرد. [15]

زهد اسلامی دو جنبه دارد: جنبه روانى و جنبه عملى. [16]

بـعـد روانـى زهـد، عـدم دلبـسـتـگـى بـه دنیا و مظاهر آن است . بعد عملى زهد عبارت است از چشم پوشیدن از برخى مواهب و لذت ها براى تامین مصالح فردى و عمومى.

زهدى که در حالات روحى انسان، متجلّى مى شود، از عالى ترین صفات مؤمنان مى باشد که در هـمـه حـال و بـراى هـمه کس، مطلوب است. زهد به این معنا، آزاد شدن انسان از اسارت تمایلات نـفـسـانـى و مـظـاهـر دنـیـوى اسـت. رسـیـدن بـه درجـات عـالى کمال براى انسان ممکن نیست، مگر با راسخ شدن چنین روحیه اى در او، که جاذبه هاى مادى او را اسیر نکرده و جهت نبخشد.

از دیدگاه روایات [17] زهد مورد نظر اسلام، در آیه ی زیر خلاصه مى شود: «تا آنکه بر آنچه از دست شما رفته است، تأسّف نخورید و بدانچه به دست شما رسیده است، شاد نشوید.» [18] بـنـابـراین، زهد به معناى برخوردار نشدن از دنیا نیست، بلکه برخوردارى از دنیا و نعمتهاى الهى است به طریقى که موجب غفلت انسان نگردد. چنانکه امام صادق ( علیه السلام ) مى فرماید: زهـد در دنیا ضایع کردن مال و حرام نمودن حلال نیست، بلکه زهد در دنیا به این است که اعتماد تـو نـسـبـت به آنچه در دستت مى باشد، بیشتر نباشد از اعتمادت نسبت به آنچه در دست خداوند عزوجل است. [19]

شهید مطهری(ره) در بیان تفاوت های زاهد و راهب می فرماید: «زاهد و راهب هر دو از تنعم و لذت‏گرایى دورى مى‏جویند ولى راهب از جامعه و تعهدات و مسؤولیت هاى اجتماعى مى‏گریزد و آنها را جزء امور پست و مادى دنیایى مى‏شمارد و به صومعه و دیر و دامن کوه پناه مى‏برد، اما زاهد به جامعه و ملاک هاى آن و ایده‏هاى آن و مسؤولیت ها و تعهدهاى آن رو مى‏آورد. زاهد و راهب هر دو آخرت گرایند، اما زاهد آخرت‏گراى جامعه‏گراست و راهب آخرت‏گراى جامعه‏گریز. در لذت‏گریزى نیز ایندو در یک حد نمى‏باشند، راهب سلامت و نظافت و قوت و انتخاب همسر و تولید فرزند را تحقیر مى‏کند اما زاهد حفظ سلامت و رعایت نظافت و برخوردارى از همسر و فرزند را جزء وظیفه مى‏شمارد. زاهد و راهب هر دو تارک دنیایند اما دنیایى که زاهد آن را رها مى‏کند سرگرم شدن به تنعم و تجمل و تمتعات و این امور را کمال مطلوب و نهایت آرزو دانستن است، ولى دنیایى که راهب آن را ترک مى‏کند کار، فعالیت و تعهد و مسؤولیت اجتماعى است. این است که زهد زاهد بر خلاف رهبانیت راهب در متن زندگى و در بطن روابط اجتماعى است و نه تنها با تعهد و مسؤولیت اجتماعى و جامعه‏گرایى منافات ندارد بلکه وسیله ی بسیار مناسبى است‏ براى خوب از عهده مسؤولیت ها بر آمدن.» [20]

متأسفانه برداشت‏هاى ناروا از منابع دینى و یا نادیده گرفتن سنت و سیره‏ى حضرات معصومین ( علیه السلام )نحله‏هاى گوناگونى را پرورانده که جمعى در مسیر افراط و گروهى در وادى تفریط، چهره‏ى زیباى زهد و ساده زیستى را مشوش ساخته‏اند. به گونه‏اى که گاهى با شنیدن واژه‏ى زهد ، انزوا، تنهایى، دورى از مردم و تمدن و پیشرفت و ترقى، و دعا و عبادت در گوشه‏اى آرام و فارغ از مشغله‏هاى زندگى در ذهن انسان تداعى مى‏گردد، در حالی که این معنى واژگونه ساختن حقیقتى ارزشى و آلوده ساختن مفهومى ملکوتى است. [21]

برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به تفسیر نمونه، ج‏23، ص: 384 به بعد .

[1] مفردات راغب

[2] نک: التعریفات، سید شریف علی بن محمد جرجانی، باب غین، اصطلاحات الصوفیه، کمال الدین عبدالرزاق کاشانی، باب خاء؛ تفسیر المیزان، ج 19 ص 173.

[3] معراج السعادة، ص 569.

[4] اقتباس از سؤال 934، (سایت: ۱۰۰۷) گوشه گیری و رهبانیت.

[5] دائرة المعارف قرن بیستم" ماده" رهب". تفسیر نمونه، ج‏23، ص: 388

[6] تاریخ" ویل دورانت" جلد 13 صفحه 443.

[7] حدید،27 رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ

[8] دعائم‏الإسلام ج 2، ص193ح701 و عن رسول الله ص أنه نهى عن الترهب قال لا رهبانیة فی الإسلام تزوجوا فإنی مکاثر بکم الأمم و نهى عن التبتل و نهى النساء أن یتبتلن و یقطعن أنفسهن من الأزواج - مجمع البحرین ماده ی رهب.

[9] تفسیر نمونه، ج‏23، ص: 390 به نقل ازتاریخ تمدن ویل دورانت جلد 13 صفحه 443.

[10] قل هل ننبئکم بالاخسرین اعمالاً الذین ضل سعیهم فی الحیاة الدنیا وهم یحسبون انهم یحسنون صنعا؛ کهف، آیه ی 103 و 104.

[11] هم الرهبان الذین حبسوا انفسهم فی السواری؛ کنزالعمال، ج 2، حدیث 4496.

[12] - لسان العرب، ج‏3، ص: 197 - لغت نامه دهخدا.

[13] (اءِنْ اَرَدْتَ اَنْ یُحِبَّکَ اللّهُ فَازْهَدْ فِى الدُّنْیا)، محجّة البیضا، ج 7، ص 351.

[14] (اَلزُّهْدُ اَصْلُ الدّینِ)، شرح غرر الحکم ، ج 1، ص 131 .

[15] استاد شهید مطهری، سیری در نهج البلاغه، صص218-220

[16] اقتباس از کتاب درآمدى بر اقتصاد اسلامى ، ج 1، ص 402به بعد.

[17] بحارالانوار، ج 70، باب الزهد و درجاته .

[18] (لِکَیْلا تَاءْسَوْا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِماآتاکُمْ)، حدید، آیه 23.

[19] بحارالانوار، ج 70، ص 310.

[20] سیری در نهج البلاغه، ص221

[21] اقتباس از سؤال 42، (سایت: 277) زهد و تجدد.

T