شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی
در ارتباط با این آیه که در توصیف "السابقون الاولون" یا پیشتازان جلودار نازل شده، باید گفت: برداشت ظاهری و اوّلیه از آیه فوق، آن است که تنها تمام صحابه ای که تا زمان جنگ بدر و یا بیعت رضوان، ایمان آورده اند، مصداق این آیه هستند، اما با نگاهی دقیق تر و با استفاده از دیگر آیات قرآن، می توان نتیجه گرفت که بدون آن که امتیاز سبقت زمانی نادیده گرفته شود، اما این امتیاز، معیار منحصر به فرد شناخت "سابقون اوّلون" نخواهد بود.
پاسخ تفصیلی
متن کامل آیه مورد سؤال عبارت است از: "وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیم."؛ پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار، و کسانى که به نیکى از آنها پیروى کردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نیز) از او خشنود شدند و باغهایى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، که نهرها از زیر درختانش جارى است. جاودانه در آن خواهند ماند و این است پیروزى بزرگ"! [1]
مفسران در ارتباط با این که "السابقون الاولون" چه افرادی هستند، نظریات متفاوتی ارائه کرده اند:
در راستای چنین برداشتی باید گفت: زمان دقیق و مشخصی که مرز میان این گروه از مسلمانان و دیگران را مشخص کند و مورد پذیرش تمام مفسران باشد، وجود ندارد؛ زیرا گروهی، جنگ بدر را نقطه پایانی این زمان دانسته و گروه دیگری، بیعت رضوان که در اواخر عمر پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و همزمان با صلح حدیبیه انجام شده را آخرین زمان تعیین مهاجران و انصار پیشتاز و جلودار پنداشته اند. [2]
قرطبی، یکی از مفسران سرشناس اهل سنت، در تبیین این نظریه، چنین می گوید: "سبقت با توجه به سه معیار، قابل بررسی است: سبقت در ویژگی های مسلمانی، سبقت در زمان و سبقت در مکان، که سبقت در ویژگی ها، از دو معیار دیگر ارزشمندتر است و فرموده ای از پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم )، این برتری را تأیید می کند؛ زیرا ایشان در روایتی صحیح می فرمایند: ما مسلمانان، با این که از آخرین ادیان الاهی هستیم، ولی مصداق "اولون" می باشیم؛ زیرا آنان قبل از ما به دریافت کتاب آسمانی مفتخر شدند و این امتیاز، بعدها نصیب مسلمانان شد، اما آنان دچار اختلاف شده و ما در مسیر هدایت باقی ماندیم ... پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) با این بیان خود، نکته ای را مبنی بر ارزشمندتر بودن ایمان واقعی نسبت به سبقت در زمان ایمان، گوشزد نمودند...". [3]
روایت مورد استدلال در این نظریه، در صحیح مسلم که یکی از معتبرترین کتاب های اهل سنت است نیز وجود دارد و در آن تأکید شده که مسلمانان، با این که از لحاظ زمانی بعد از دیگر ادیان الاهی هستند، اما قبل از آنان، وارد بهشت خواهند شد. [4]
آنچه بیان شد، دو نظریه مهم مفسران اهل سنت در ارتباط با این آیه بود، اما با مروری در دیدگاه شیعیان در این زمینه، به این نتیجه خواهیم رسید که نظریه آنان با نظریه دوم، انطباق بیشتری دارد.
در این راستا، ما بر این باوریم که سبقت زمانی ایمان، امتیازاتی را برای افراد سبقت گیرنده به دنبال خواهد داشت؛ زیرا به تصریح قرآن کریم، افرادی که در امور نیکی؛ مانند جهاد و صدقه، پیشتر از دیگران گام برداشته اند، پاداششان مساوی با دیگر افراد نخواهد بود. [5] بر همین اساس، سبقت در زمان ایمان و جهاد، امتیاز بزرگی است که نمی توان از آنها چشم پوشی کرد و یقیناً مؤمنان پیشتاز، در آن زمان نیز رضایت خداوند را جلب کرده اند، اما تمام اینها بدان معنا نیست که اولین ایمان آورندگان از امتیاز ویژه ای برخوردارند که بر اساس آن، خطاها و لغزش های بعدی آنان، هر چند سنگین و ویرانگر باشد، قابل چشم پوشی بوده و نباید هیچ انتقادی را متوجه آنان ساخت؛ زیرا چنین تفکری با دیگر آموزه های قرآنی در تضاد است.
خداوند در آیاتی دیگر، ویژگی های دشواری، غیر از سبقت زمانی را برای رسیدن به مقام "سابقون" ارائه می فرماید: "آنان همواره در حالت خشیت از خدا به سر می برند، به نشانه های پروردگار ایمان آورده، هرگز به او شرک نمی ورزند، با آن که کار نیک انجام می دهند، به آنها نبالیده و در هراس از حساب معاد می باشند، آنهایند که در هر نیکی شتاب کرده و به آنها سبقت می گیرند". [6]
به این دلیل است که خداوند، گروهی از افرادی که از جنبه زمانی متأخر از دیگران هستند را نیز در محدوده "سابقان" به شمار آورده، گرچه تعداد آنان اندک است، [7] و در طرف مقابل، مقام امن الاهی و باقی ماندن در شاهراه هدایت را مختص مؤمنانی دانسته که ایمان خود را با ستم ها و لغزش ها آلوده نکرده اند. [8]
امام صادق ( علیه السلام ) روزی در مسجد النبی ( صلی الله علیه و آله و سلم )، جمعی از شیعیان را مشاهده کرده و بعد از سفارشاتی به آنان در مورد پرهیزگاری و تلاش در راه خدا، فرمودند: "انتم السابقون الاولون" یعنی شما نیز از مصادیق پیشتازان و جلوداران هستید. [9]
بنابر این روایت و نیز با استدلال موجود در روایت منقول از پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در صحیح مسلم، ممکن است افرادی حتی در زمان پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) حضور نداشته باشند، اما معیارهای اصلی را برای رسیدن به درجه "السابقون الأولون" به دست آورند، اما در مقابل، این امکان وجود دارد که برخی از مسلمانان صدر اوّل، به دلیل لغزش های بعدی، از این محدوده خارج شده باشند. [10]
[1] توبه، 100، ترجمه مکارم شیرازی.
[2] ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ج 6، ص 1868، مکتبة نزار مصطفی الباز، عربستان سعودی، 1419 هـ ق.
[3] قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج 8، ص 237، ناصر خسرو، تهران، 1364 هـ ش.
[4] صحیح مسلم، ج 3، ص 7، دار الفکر، بیروت، بی تا.
[5] حدید، 10؛ "لا یَسْتَوی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا" .
[6] مؤمنون، 61-57؛ "إِنَّ الَّذِینَ هُم مِّنْ خَشْیَةِ رَبهِِّم مُّشْفِقُونَ...أُوْلَئکَ یُسَارِعُونَ فىِ الخَْیرَْاتِ وَ هُمْ لهََا سَابِقُون".
[7] واقعه، 14- 10؛ "وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ...وَ قَلِیلٌ مِّنَ الاَْخِرِینَ".
[8] انعام، 82؛ "الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُون".
[9] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 8، ص 213- 212، ح 259، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.
[10] در این ارتباط، می توانید پرسش های 2793 (سایت: 3517) را نیز مرور کنید.
آیات مرتبط
سوره التوبة (100) : وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
T
