به گزارش «شیعه نیوز»، علم و علم کشی برای شیعیان بالاخص ایرانیان آمیخته به مقدسات و فرهنگ دیرینه می باشد و این اتفاق همه ساله با آیین و رسومات خاصی اجرا می شود. پس از این که اسلام به ایران ورود کرد آیین ها و مراسمات ایرانیان حول محور دین اسلام چرخید و برای بالندگی این آیین های مذهبی هنرمندان قابلیت های خود را به کار گرفتند با این حال آنچه که امروزه با نام آیین های مذهبی برگزار می شود، هویتی از دست رفته را داراست که این میراث را به نابودی می کشاند.
علم ، پنجه ، سقاخانه و کتل از جمله نمادهایی در عاشورا می باشند که گویی امروزه از پشت یک ذره بین نظاره گر آن ها هستید. هر سال علم های عاشورایی گسترده تر و پرطمطراق تر می شوند.
هرچند این علم ها نشانگر عزای حسینی و محرم است ولی در دیدگاه اکثر جامعه فرهنگی یک میراث فرهنگی به شمار می رود میراثی که به تدریج تبدیل به یک شیء تزیینی شده و هویت اصلی خود را از دست می دهد.
علم و علامت از گذشته بین هیأتی ها و شیعیان از تقدس و ارزش منحصر به فردی برخوردار بوده است؛و تقدس آنها به سازندگان علم یا جنس مواد، آلیاژ و فلزی که علم از آن ساخته شده نیست بلکه رسالت اصلی که دارند این است که یاد کربلا و شهدای کربلا را در میان عزاداران و شیعیان زنده می کنند.
اما این علم و علم کشی چیست؟ حکمت و نسب آن چیست؟ اینجا نیز حقایقی نهفته و پنهان است. هرکدام از این اجزا نشانه ها و علائمی است از فرهنگ عاشورایی مردم تهران که در این مطلب از نمناک با بعضی از آنها آشنا خواهید شد.
معنا و مفهوم هریک از نمادهای علم عاشورا
تیغه ها نماد حق طلبی شیعه است که هیچ وقت پوشیده و پنهان نمی مانند.تعداد تیغه ها 5 تن و 12 امام و 14 معصوم است. تیغه وسط نیز الله است که تعادل علم را حفظ می کند و بیشتر هم نمی سازند.با وجود پیشنهاداتی از سوی اهل هنر اما هیچگاه بیشتر از 15 تیغه ساخته نشده است.
علم طوق دار و تک تیغ هم هرجا برود اولی بر احترام است.
اشعار محتشم و زیارت عاشورا بروی تیغه ها است.
شیر
مجسمه ها یا پیکرهای فلزی شیر ،سمبل قهرمانی و شجاعت و توانایی بی نظیر امام حسین و اصحاب باوفای ایشان را بیان می کند که شجاعانه و تشنه همانند شیرهای قوی به پیکار با دشمن رفتند.همچنین در داستان ها اینطور آمده است حیواناتی مانند شیر برای یاری امام حسین آمده اند اما امام کمک آنها را قبول نکرده و بعد از شهادت امام ،این حیوانات در غم و اندوه از دست دادن این بزرگوار مویه سر داده اند.
شتر
شترهایی که مسئول حمل امام و خانواده و یارانش بودند در واقع همان شترهایی بودند که بعد از غروب غم انگیز عاشورا زنان و کودکان ستم دیده را به طرف شام هدایت کردند به همین مناسبت شتر سمبلی از مظلومیت و ستم دیدگی اهل بیت امام می باشد.
آهو
آهو یا مرال این حیوان زیبا به جهت زیبایی قابل تحسینش و هم چنین آرام و بی آزار بودنش نمادی از مظلومیت و پاکی و معصومیت امام حسین می باشد و ظلم و ستمی که ناحق کوفیان و یزیدیان بر علیه او کردند که تاریخ هرگز این ننگ را فراموش نخواهد کرد.
اژدها
مجسمه اژدها به صورت دهان باز،نمادی از سرانجام جزای بی شرمترین حاکم زمانه ،یزید بن معاویه است.آتشی که اژدها از دهان خود بیرون می فرستد نشان دهنده آتش سوزان جهنم است که دشمنان ظالم امام را شنکجه و جزا خواهد کرد.همچنین اژدها را می توان نمادی از جنیان دانست که در روز عظیم و تکرار نشدنی عاشورا در کربلا برای امداد به محضر امام شرفیاب شدند اما امام از قبول کمک آنها اجتناب کرد.
مرغ رخ
مرغ رخ ،پرنده ای است با تمثیل انسانی که شاید از "براق"(اسب حضرت محمد در شب بزرگ معراج) تعبیه شده است.گویی شهدای واقعه ی عظیم کربلا توسط این مرغ به آسمانها صعود کرده و در فردوس خدای مهربان وارد شدند.
کبوتر
نمادی از معصومیت و مظلومیت و گواه و خبررسان شهادت سرور و سالار شهیدان است در داستان ها چنین نقل شده است که کبوتران با خونین کردن بالهای خود به خون شهدای کربلا مردم مدینه را اینچنین آگاه کردند. همچنین از لحاظ نمادین کبوتر به عنوان زائر حرم اهل بیت نیز می باشد.
نماد شناسی علم در عاشورا
خروس
خروس بعنوان یک حیوان آگاه کننده و خبر دهنده و همچنین نمادی از اذان گویی در نقش تزیینی در علم هنر نیز کاربرد دارد.
طاووس
در تفکرات و مذاهب اسلامی طاووس سمبلی از حضرت مهدی (علیه السلام) عنوان می شود که در روضه الجنان در میان مومنین با زیبایی هرچه تمام تر خواهد درخشید.
زنگوله
این وسیله نمادی از زنگ حیدر می باشد در زمانی که علم به حرکت در می آید طنین "حیدر حیدر "در همه جا پراکنده می شود.همینطور صدای زنگ خبر وقوع حادثه ای را می دهد که در حال رخ دادن است.
پرهای رنگی
قسمت بالای علم ،با پرهای رنگارنگ آذین می شوند که در سه رنگ سفید و سبز و قرمز است .پر سبز نشان دهنده سید بودن امام و خانواده اش ، پرقرمز نشان دهنده شجاعتها و از خود گذشتگیهای ایشان و پر سفید بیان کننده صلح و دوستی در دین اسلام است.
همچنین در بعضی از علوم دینی از نقش اسب (نمادی از ذوالجناح)،نقش ابزار جنگی همچون تبر و سپر نیز استفاده می شود که همه نمادی از واقعه تکرار نشدنی تاسو عا و عاشورای حسینی است.
هدهد
هدهد یا شانه به سر پیام رسان و پیام بری از روز محشر و کربلا است .
فانوس و شمع سمبل پاکی و بی آلایش بودن است.
شایان ذکر است که علم توسط افردا نیرومند و خوشنام حمل می گردد و جزو سنتهایی که است که از زمانهای دور تا به حال وجود داشته است .
تاریخچه علم در عاشورا
آنطور که در روایات بیان شده است علم در زمان آل بویه در مراسمات محرم استفاده می شده است.در زمام حکومت آق قویونلوها طبل و علم از امامزاده ها توسط علما در مراسم مذهبی حمل می گردیده است .با به کار آمدن مذهب شیعه ی صفوی علم به صورت گستره ای در مراسم محرم و سایر مراسمات استفاده می شد.
قدیمی ترین علم ها در کاخ توپ قاپی استانبول موجود می باشد.این علمها از غنیمتهای جنگی است که پس از تصرف تبریز به وسیله سپاهیان عثمانی توسط شاه سلیم به استانبول انتقال داده شد که پس از ترویج مذهب شیعه در زمان شاه اسماعیل صفوی در دسته ها مورد استفاده قرار گرفت که از صفحه ای آهنی به صورت تیغه های بلند و باریک درست شده است.
در مرکز آن نشان سنتی و قبیله ای و دین و مذهب ، نام خدا یا نام الله و محمد و علی و پنج تن ،نقره کاری یا کنده کاری شده است .
تیغه ی باریک و بلند آهنی با صفحه ی دایره ای و بزرگ تر در قسمت پایین تیغه که دارای قابی از جنس فلز است پایان می یابد.دور این قاب را با سرهای اژدها که از هنر های چینی و ژاپنی گرفته شده تزیین می کردند.این علمها بر روی دسته ای ازجنس چوب یا فلز قرار می گرفت و جلوی دسته ها به حرکت در می آمد.
در سالهای بعد مخصوصا در زمان زندیه و قاجاریه ، تزیینات دیگری به علمها اضافه شد و عزاداران مذهبی در ایام پاسداشت و سوگواری و دیگر مراسمات استفاده می کردند.
منبع: نمناک
