شیعه نیوز:
پرسش
نکته دستور زبانی مشخص، در «ایاک نعبد و ایاک نستعین» در نفی جبر و نفی تفویض چیست؟
پاسخ اجمالی
به نظر برخی از مفسران، آیه شریفه «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ»؛[1] دلالت بر بطلان جبر و تفویض دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ»(تنها تو را می‌پرستیم)، پس داراى اختیار هستیم، نه مجبور. و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ»(تنها از تو یارى می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.[2] به بیان دیگر، در این آیه، فعل عبادت و استعانت را به بنده نسبت می‌دهد. لذا این آیه نظریه جبر را رد می‌کند، ولى کمک، یارى و نیروىِ بر انجام فعل را از خدا می‌خواهد؛ از این‌رو نظریه تفویض را رد می‌کند.[3]
از طرفی می‌توان گفت که فراز «إِیَّاکَ نَسْتَعین» نیز خود به تنهایی جبر و تفویض را نفی می‌کند، زیرا اگر زندگی انسان در مسیری از پیش تعیین شده و تخلف‌ناپذیر مشخص شده باشد، کمک خواستن از خدا چه معنایی خواهد داشت؟! و نیز اگر بعد از خلقت، تمام امور به خود انسان تفویض شده و خدا هیچ دخالتی در تعیین مسیر انسان نداشته باشد، معنای یاری خواستن از خدا چه خواهد بود؟!
[1]. «تنها تو را مى پرستیم و تنها از تو یارى مىجوییم». فاتحه، 5.
[2]. قرائتى محسن، تفسیر نور، ج 1، ص 28، تهران، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش.
[3]. ر. ک: طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 111، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
آیات مرتبط
سوره الحمد (5) : إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
T
