پرسش
در عبارت: «وسارعوا الی مغفرة من ربکم»، آیا منظور از شتاب گرفتن، این است که در کارهای خود، عبادات را در اولویت قرار دهیم، یا آن‌که نسبت به بقیه مردم شتاب بگیریم؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در آیه «سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ ...»،[1] می‌فرماید: به پیش تازید براى رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتى که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است.
کلمه «مسابقه» مصدر فعل امر «سابقوا» به معناى غلبهجویى در رسیدن به هدف است. به این معنا که هر یک از دو طرف مسابقه حرکت خود را سریعتر از حرکت حریفش کند. پس در معناى مسابقه چیزى زیادتر از معناى مسارعت وجود دارد؛ زیرا مسارعت تنها به معناى کوشش در سرعت دادن به حرکت است، ولى مسابقه هم این معنا را می‌رساند و هم این‌را می‌فهماند که سرعت دادن باید طورى باشد که زیادتر از سرعت حریف شود.[2]
شبیه همین معنا در آیه 133 سوره آل عمران آمده است: «وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ». با این تفاوت که در این‌جا «سارعوا» از ماده «مسارعه» به معناى سرعت گرفتن بر یکدیگر، و در آن‌جا «سابقوا» از ماده «مسابقه» به معنای پیشی گرفتن آمده است. با توجه به مفهوم باب مفاعله که غلبه کردن دو نفر را در مقابل هم مجسم می‌کند، هر دو معنا نزدیک به هم هستند.[3]
به هر حال از مجموع این واژه‌ها استفاده می‌شود که منظور از سبقت و سرعت در این آیات تنها بدین معنا نیست که از میان انبوه کارهای خودمان، به کسب مغفرت از خدا بهای بیشتری داده و آن‌را جلو بیندازیم، بلکه نشانگر آن است که در میان جامعه‌ای که بسیاری از آنان در راه مغفرت می‌کوشند، تلاش کنیم تا از همه سبقت بگیریم
گفتنی است؛ تعبیر به «یسارعون» که مداومت و استمرار را می‌رساند، بیانگر وضع مؤمنان در یک مسابقه به سوى مقصدى بزرگ و پر ارزش است و نشان میدهد آنها چگونه در برنامه اعمال صالح با یکدیگر رقابت سازنده و مسابقه بى‌وقفه دارند.
این موضوع که این مسابقه در میان جامعه است و نه در رفتار فردی، به خوبی در این فقرات دعای کمیل جلوه‌گر شده است:
«...حَتَّى أَسْرَحَ إِلَیْکَ فِی مَیَادِینِ السَّابِقِینَ وَ أَسْرَعَ إِلَیْکَ فِی الْبَارِزِینَ وَ أَشْتَاقَ إِلَى قُرْبِکَ فِی الْمُشْتَاقِینَ ...».
[1]. حدید، 21.
[2]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 165، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 360، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
آیات مرتبط
سوره البقرة (148) : وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
سوره آل عمران (114) : يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَٰئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ
سوره آل عمران (133) : وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ
سوره المائدة (48) : وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ ۖ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ ۚ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَٰكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ
سوره التوبة (100) : وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
سوره الأنبياء (90) : فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَىٰ وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا ۖ وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ
سوره المؤمنون (61) : أُولَٰئِكَ يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ
سوره فاطر (32) : ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ
سوره الواقعة (10) : وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ
سوره الحديد (21) : سَابِقُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ
T
