فرشتگان در عالم بالا از چه چیزی گفت‌وگو می‌کردند که قرآن تصریح کرده که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) از آن بی‌خبر بود؟!

شیعه نیوز:

پرسش
لطفاً مفهوم خصومت در عالم بالا در آیه 69 سوره «ص» را توضیح فرمائید.
پاسخ اجمالی
خدای متعال به پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌فرماید به کفار و مشرکانی که با دعوت الهی به مخالفت برخاسته، و از سر لجاجت و عناد، رسالت و سخنانت را انکار کرده و می‌گویند این چیزهایی است که از خودت می‌گویی، بگو: «من تنها یک هشدار ‏دهنده‌‏ام و هیچ معبودى جز خداوند یگانه قهّار نیست! پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آن دو است، پروردگار عزیز و غفّار؛ بگو: این خبرى بزرگ است، که شما از آن روى‌‏گردانید».[1] در ادامه می‌فرماید: «من از ملأ اعلى هنگامى که با هم گفت‌وگو می‌کردند خبر ندارم: «ما کانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلى‏ إِذْ یَخْتَصِمُونَ».[2] «تنها چیزى که به من وحى می‌شود این است که من هشدار دهنده‌ای آشکار هستم».[3]
به عبارت دیگر، یعنی من تنها آن بخش از گفت‌وگوى فرشتگان را می‌دانم که از طریق وحى بدان آگاه شده‌ام.
حال در این‌که منظور از «ملأ اعلى» چیست؟ و مخاصمه و گفت‌وگو در آن‌جا بر سر چه موضوعی بوده که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کند، ابتدا باید گفت که صریح آیه آن است که خود پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز از تمام گفت‌وگوهایی که رخ داده آگاه نبود، اما برخی از مفسران احتمالاتی را مطرح ساخته‌اند. به عنوان نمونه، گروهی معتقدند که شاید منظور از گفت‌وگو در ملأ اعلی، گفت‌وگوی فرشتگان باشد، هنگامی که خداوند به آنان فرمود: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»؛[4] من می‌خواهم در روی زمین جانشینی قرار دهم؛ یعنى چون خداوند به ایشان گفت که قرار است در روى زمین جانشین قرار دهم، فرشتگان گفت‌وگو کرده و گفتند: «أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ»؟!؛ [5] آیا در زمین کسى را قرار می‌دهى که فساد کرده و خون‌ریزى کند؟![6]
به این گفت‌وگوها «مخاصمه» اطلاق شده است که البته این یک اطلاق مجازى است؛ چرا که فرشتگان با خداوند جدل و مخاصمه‌ای نداشتند؛[7] به دلیل آن‌که آنها از پروردگارشان که حاکم بر آنها است می‌ترسند و مأموریتشان را انجام می‌دهند.[8] آنها در اطاعت فرمان خدا سرپیچى نمی‌کنند و آنچه را دستور داده شده است، انجام می‌دهند.[9]
برخی این امکان را نیز دور از نظر نداشته‌اند که شاید مراد از آیه، گفت‌وگوی فرشتگان با ابلیس در مورد نپذیرفتن سجده بر آدم( علیه السلام ) باشد، هنگامی که او ادعای برتری نمود و با امر پروردگار مخالفت کرد؛[10] لذا فرشتگان با وی به جدل و مخاصمه پرداختند که چرا از این فرمان الهی سرپیچی نمودی؟!
این احتمال نیز وجود دارد که ملأ اعلى مفهوم وسیعى داشته باشد که حتى شیطان را شامل ‏شود؛ چه این‌که آن روز شیطان در زمره فرشتگان بود و به مخاصمه با خدا برخاست و زبان به اعتراض گشود، و به همین دلیل براى همیشه مطرود درگاه حق شد.[11]
همچنین از «ابن عباس» نقل است که مصداقی را برای این آیه بیان کرده و می‌گوید: رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) به من فرمود: آیا می‌‏دانى مخاصمه و گفت‌وگوى فرشتگان چه بوده است؟ گفتم نمی‌‏دانم. فرمود: آنها در مورد کفارات(کارهایى که گناهان را جبران می‌کند) و درجات(آنچه بر درجات انسان می‌افزاید)، به گفت‌وگو پرداختند. اما کفارات عبارت است از وضوى پر آب در سرماى زمستان گرفتن، و به سوى نماز جماعت گام برداشتن، و انتظار کشیدن برای نماز بعد از نماز دیگر! و درجات عبارت است از بسیار سلام کردن، اطعام نمودن، و نماز شب، هنگامى که مردم در خواب آرمیده‌اند.[12]

[1]. صاد، 65- 68.
[2]. همان، 69.
[3]. همان، 70.
[4]. بقره، 30.
[5]. همان.
[6]. حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج ‏8، ص 57، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
[7]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏19، ص 332، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[8]. نحل، 50.
[9]. تحریم، 6.
[10]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، شمس الدین، محمد حسین، ج ‏7، ص 71، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، 1419ق.
[11]. تفسیر نمونه، ج ‏19، ص 332.
[12]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏8، ص 756، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
آیات مرتبط

سوره ص (69) : مَا كَانَ لِيَ مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلَىٰ إِذْ يَخْتَصِمُونَ

T