به گزارش «شيعه نيوز»، این روزها فتواهای متعارض، متناقض و غیر مشهور در جامعه دینی مصر به حدی افزایش یافته که صدای اعتراض مسؤولان نهادهای دینی این کشور را در آورده است. جامعه دینی مصر متشکل از سلفیت، شیعیان، مذاهب اربعه اهل سنت و حتی وهابیت دارای بافت اجتماعی ـ مذهبی ویژه‌ای است به گونه‌ای که هر از چندگاهی فتواهای جنجالی در این کشور به موضوع اول رسانه‌ها تبدیل می‌شود.
به تازگی مساله ازدواج دختران پیش از رسیدن به سن قانونی و فتواهای مختلفی که در این زمینه مطرح شد، بحث و جدل فراوانی را به همراه آورد. علاوه بر آن ورود نهادهای قانونی به این موضوع نیز موجب دامن زدن به اختلافات شد تا آنجا که احمد طیب شیخ الازهر را مجبور به نشان دادن واکنش ساخت.
آغاز جدال فقهی ـ حقوقی با واکنش السیسی
با افزایش سطح فرهنگ و تمدن جامعه بشری اما همچنان مساله ازدواج کودکان موضوعی است که بسیاری از حقوق‌دانان را به خود مشغول ساخته است. در مصر تعداد افرادی که پیش از سن قانونی (18 سال) ازدواج کرده‌اند به 18.3 میلیون نفر رسیده است که سالانه 14% از ازدواج‌های مصر را به خود اختصاص می‌دهد. هرچند که مراکز رسمی وابسته به حکومت این درصد را در شهرهای کوچک و روستاها بین 23 تا 30 درصد می‌دانند.
آسیب‌های اجتماعی ازدواج دختران نابالغ سبب شد تا عبدالفتاح السیسی رییس جمهور مصر دستور بازنگری در قانون ازدواج را صادر کند. رییس جمهور مصر از پایان یافتن پیش نویس قانون مجرم شمردن ازدواج کودکان پیش از 18 سال و تقدیم آن به پارلمانی مصر خبر داد. این قانون شامل مجازات‌های شدید مانند زندان‌های طولانی مدت و پرداخت غرامت برای زوج و زوجه‌ای است که پیش از سن قانونی اقدام به ازدواج کرده و یا دفاتر ثبت ازدواجی که اینگونه ازدواج‌ها را ثبت کنند.
همراهی جامعه علمی مصر با تصمیم رییس جمهور
پس از اعلام موضع عبدالفتاح السیسی پیرامون ازدواج کودکان و نوجوانان، حقوق‌دانان، روانشناسان و جامعه شناسان مصر از تصمیم رییس جمهور حمایت کردند.
منال زکریا استاد روانشناسی دانشگاه قاهره با اشاره به آسیب‌های ازدواج در سنین کودکی گفت: کودکی سنی است که در آن خردسالان نیاز به بازی و سرگرمی دارند و ازدواج در آن سن یا سنین نوجوانی آسیب جدی را به آنها وارد می‌سازد زیرا باید بلافاصله خود را برای ایفای نقش همسری آماده کنند.
وی افزود: مشکل ازدواج زیر سن قانونی تنها به مسائل فیزیولوژیک منحصر نیست بلکه آسیب‌های روحی مانند محرومیت عاطفی یا محرومیت از تامین نیازهای مرتبط با سنین نوجوانی سبب می‌شود تا دختر یا پسر نتوانند نقش همسری را به خوبی ایفا کنند و در بسیاری از مواقع طرفین به بیماری‌های مختلفی نظیر اختلال شخصیت نمایشی یا هیستری دچار می‌شوند.
عزه کریم استاد جامعه شناسی مصر نیز با برشمردن آسیب‌های اجتماعی ازدواج در سنین پایین خاطر نشان کرد: شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی و فشارهای روانی موجود بر خانواده‌ها مانند دزدیدن کودکان خردسال سبب شده تا بسیاری از خانواده‌ها برای فرار از فقر یا طرد شدن اجتماعی دست به دامان ازدواج پیش از سن قانونی شوند.
استاد جامعه شناسی مصر اظهار داشت: آداب و رسوم نیز نقش تاثیرگذاری را در این امر دارد زیرا رسوم برخی مناطق آن است که دختران باید در سنین کودکی ازدواج کنند. یکی از دلایل افزایش طلاق در جامعه مصر ترویج فرهنگ ازدواج در سنین پایین است. در این نوع از ازدواج کودکان و نوجوانان هویت اجتماعی خود را از دست داده و فاقد ابتدایی‌ترین حقوق اجتماعی خود می‌شوند. آنها نحوه با یکدیگر را ندانسته و نتیجه نهایی آن طلاق و جدایی می‌شود.
سلفی‌ها: ازدواج پیش از سن قانونی یک سنت شرعی است
اولین واکنش‌ها به سخنان السیسی و مخالفان با ازدواج در سنین کودکی را سلفی‌ها نشان دادند. سامح عبدالحمید حموده از مبلغان برجسته مصری با حمایت از ازدواج در سنین پایین گفت: هیچ دلیل شرعی مبنی بر ممنوعیت ازدواج دختران یا پسران پیش از سن قانونی و حتی 16 سال وجود ندارد بلکه قرآن کریم، سنت نبوی، اجماع، عمل صحابه و سیره مسلمانان همواره بر ازدواج در سنین کودکی بوده است.
عبدالحمید افزود: قرآن کریم از موضوع ازدواج دختران یتیم سخن گفته است و این آیات نشان از صحت ازدواج قبل از بلوغ است زیرا یتیم به کسی اطلاق می‌شود که بالغ نیست. حتی پیامبر اکرم(ص) زمانی عایشه را به عقد خود در آورد که به نه سال نرسیده بود.
مبلغ سلفی مصر در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی فیسبوک نوشت: اجماع علما بر جواز ازدواج دختر صغیر است و ابن قدامه در کتاب المغنی این مطلب را به اجماع علما استناد می‌دهد. پدران و مادران مصلحت فرزندان خود را بهتر از هرکس دیگری می‌دانند. نباید گمان کرد که آنها بدون رعایت مصلحت، دختران خود را تزویج می‌کنند پس بهتر است که در این مساله دخالتی نشده و موضوع ازدواج را به ولی امر کودکان واگذار کنیم.
شیخ الازهر: دلیلی برای حرمت یا حلیّت ازدواج کودکان نداریم
احمد طیب شیخ الازهر مصر با بالاگرفتن اختلافات در جامعه دینی مصر پیرامون ازدواج نوجوانان و کودکان در سخنانی که در صفحه رسمی الازهر منتشر شد، گفت: هیچ نص قطعی که ازدواج در سن پایین را حرام یا حلال اعلام کند، وجود ندارد. پیامبر اکرم(ص) نیز هیچگاه به مسلمانان امر نکردند که دختران و پسرانتان را قبل از بلوغ تزویج کنید از این رو هیچ اطلاقی در مساله نیست بلکه شارع مقدس در این مساله سکوت کرده که می‌توان این سکوت را به «فراغ تشریعی» توصیف کنیم.
وی با اشاره به تعیین سن برای ازدواج تصریح کرد: هرچند که تعیین سن ازدواج در جوامع مختلف تفاوت دارد اما تعیین 18سال تمام به عنوان شرط لازم برای ازدواج به نظر معقول است زیرا دختری که زیر سن قانونی است هنوز نیاز به حمایت خانواده دارد، نیازمند به فراگیری راهکارهای اداره زندگی است. اسلام ازدواجی را که مبتنی بر آسیب روحی، اجتماعی و یا اخلاقی باشد جایز نمی‌داند. هدف از ازدواج آرامش روانی است و ازدواج دختران نابالغ حتی با ظن به اینکه ازدواج موفقی است را نمی‌توان جایز دانست مگر آنکه اطمینان به حصول آرامش در این ازدواج فراهم شود.
وزیر اوقاف مصر: ازدواج دختران نابالغ مخالف با شرع است
از سوی دیگر اما محمد مختار جمعه وزیر اوقاف مصر ازدواج دختران نابالغ را مخالف با شریعت اسلامی دانست و خواستار مجازات عاملان این ازدواج شد.
وی در خطبه‌های نمازجمعه مسجد احمد بدوی شهر طنطا گفت: به دلیل فتواهای اشتباه عده‌ای افراد که شرع و قانون را به درستی درک نکردند دروازه فساد به روی جوامع اسلامی باز شده است. این دروازه پای غیر کارشناسان را به عرصه فتوا باز کرده است. عقد شرعی جز با اذن شرعی امکان پذیر نیست. هر عقدی که با روح شریعت مخالف باشد نباید مورد توجه قرار گیرد.
وحدت رویه علمای الازهر در مساله ازدواج نابالغ
علمای الازهر، شورای عالی امور اسلامی و مجمع پژوهش‌های اسلامی الازهر در حکمی واحد، ازدواج دختران نابالغ را حرام دانسته و بر اهمیت مقابله قانونی با این پدیده تاکید کردند.
عبدالله نجار عضو مجمع پژوهش‌های اسلامی مصر گفت: «ازدواج دختران خردسال از نظر شرعی حرام است. کودکان خردسال به بلوغ روحی و عقلی نرسیده‌اند که بتوانند برای زندگی زناشویی آماده باشند بنابر این ازدواجی که نتیجه آن آسیب طرفین باشد از نظر شرع حرام است.»
وی با رد سخنان عبدالحمید در مورد صحت ازدواج نابالغان به دلیل ازدواج پیامبر اکرم(ص) با عایشه خاطر نشان کرد: همسران پیامبر دارای احکام مخصوص به خود هستند که ما حق اظهار نظر در مورد آن را نداریم. مسلمانان حق ندارند مسائل خود را با امور خاص پیامبر و همسرانشان مقایسه کنند زیرا خداوند فرمود «يا نساء النبى لستُنّ كأحد من النساء».
شحات الجندی و احمد علی عجیبه از دیگر علمای مصر نیز در واکنشی مشابه تصریح کردند که ارائه تحلیل‌های سطحی و نسنجیده از ازدواج نابالغان اهانت به شریعت مقدس اسلامی است. یکی از دلایل اصلی افزایش طلاق در مصر آن است که دختران و پسران خردسال و نوجوان آمادگی کامل را برای انجام وظایف خود در چهارچوب خانواده ندارند زیرا در سنین خردسالی ازدواج می‌کنند.
نبیل سمالوطی عضو شورای عالی امور اسلامی مصر ازدواج خردسالان را فروش آنها از سوی والدینشان توصیف کرده و اظهار داشت: در مناطق روستایی و گاه شهری برخی خانواده‌ها دختران خود را به مردانی می‌دهند که چندین سال از آنان بزرگتر بوده و چند زن نیز دارند. این دختر پس از ازدواج با آن مرد به یک کنیز و برده تبدیل می‌شود. تفسیر روایات تاریخی مانند ازدواج پیامبر اکرم(ص) با عایشه نیازمند دقت و جامعیت است و هرکس نباید به خود اجازه دهد که در اینگونه مسائل اظهار نظر کند.
ولنگاری در فتوا و راهکار پیش روی الازهر
هرچند که الازهر مصر همواره خود را حافظ شریعت مقدس اسلامی دانسته و بارها از سوی شیخ الازهر و سایر علمای وابسته به این نهاد دینی شنیدیم که الازهر قبله علمی مسلمانان جهان است اما رشد فتواهای شاذّ، غیر مشهور، جنجالی و بحث برانگیز در جامعه دینی مصر نشان می‌دهد که الازهر سیطره علمی خود بر بخش‌های مختلف دینی مصر را از دست داده و یا این نقش در حال کمرنگ شدن است.
الازهر مصر که تا چندی پیش به عنوان یکی از بزرگترین مجامع علمی جهان اسلام شناخته میشد امروز بر سر کوچکترین مسائل مورد هجمه و نقد قرار می‌گیرد. افزایش انتقادات از الازهر نشان دهنده آن است که قدرت اقناعی الازهر در دید بافت مذهبی مصر رو به خاموشی گرایش پیدا کرده است. برگزاری همایش‌ها، نشست‌ها، کنفرانس‌ها، سفر به کشورهای مختلف هرچند تاثیر خود را خواهد گذاشت اما الازهر باید بداند که مادامی می‌تواند در عرصه دینی یکه‌تازی کند که بتواند ظرفیت دینی نهفته خود را مجددا فعال ساخته و ابتکار عمل در عرصه دینی را در دست بگیرد. الازهر باید در بربر جولان دهی سلفیان، مفتیان بی‌سواد و صدور فتواهای سیاسی و فاقد پشتوانه‌های علمی به جدّ ایستادگی کند پیش از آنکه تنها نامی از آن در تاریخ بماند.
"این گونه ازدواج ها باطل است و اعتباری ندارد"
جوابش:
1- اصل بر اباحة است مگر بحکم شرعی؛ که در آنصورت هم ممکنست کار به حرمت نکشد.
2- مباح به معنی تشویق نیست و إلّا وارد دایره مستحب میشد.
3- بله؛ شاید امری فی نفسه مباح باشد ولی با نظر به جوانبش، بتوان مستحب/مکروهش دانست؛ که در آنصورت، بازهم مجاز است چون الضرورات تبیح المحذورات.
5- ازدواج برای فرد بالغ، حقی خدادادی است؛ و ممنوع کردنِ نیازهای طبیعی، خودش خلاف مصلحت است.
4- شرعاً و عقلاً فرار از آتش واجب است؛ تا چه رسد به نار جهنم.
5- مگر ازدواجی هم هست که حالا ببینیم زودش بده یا خوبه؟! الانه پیردخترای بالای 40 سال داریم آقا!
6- کاش برای ادعایتان مستندی هم ذکر میفرمودید!