به گزارش «شیعه نیوز»، آیت‌الله سبحانی به پرسشی درباره سجده بر تربت پاسخ گفته است.
متن سوال مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:
چرا شيعه اماميه در نماز بر تربت سجده مي‌كند؟
پاسخ: از نظر شريعت مقدس اسلام، سجده فقط براي خدا شايسته و جايز است، و بر غير او نمي‌توان پيشاني بر زمين ساييد، و اين سخني است كه همه فقهاي اسلام بر آن اتفاق نظريه دارند.
اگر اختلافي وجود دارد، به مورد ديگرمربوط مي‌شود و آن اين كه از نظر فقه شيعي فقط مي‌توان بر دو چيز سجده كرد:
1. زمين، مانند خاك و سنگ و مانند آن دو.
2. چيزي كه از زمين مي‌رويد، مشروط بر اين كه پوشيدني و خوردني نباشد.
از نظر فقه سني، دايره حكم وسيع‌تر است، آنها سجده بر منسوجاتي از پشم و پنبه و مو را جايز مي‌دانند، تنها شافعي است كه مي‌گويد: بر گوشه دستار و اطراف جامه و آستين پيراهن سجده جايز نيست.[1]
اكنون بايد ديد رواياتي كه از پيامبر گرامي (ص) در قلمرو گفتار و رفتار وي وارد شده است، كدام يك از دو نظريه را تأييد مي‌كند. مسلماً پيامبر گرامي (ص) به حكم قرآن ، «اسوه و الگو» است و هيچ فردي نمي‌تواند رأي خود را بر گفتار و رفتار او مقدم بدارد.
بررسي احاديث اسلامي كه در صحاح و سنن وارد شده، اين مطلب را ثابت مي‌كند كه حكم نهايي سجدگاه و به تعبير فقيهان «ما يصحّ عليه السجود»، در سه مرحله بيان گرديده است.
در مرحله نخست فقط سجده بر زمين تشريع گرديد و سجده بر غير آن جايز نبود، و هر چه هم ياران پيامبر از گرمي سنگريزه‌هاي مسجد نبوي شكايت مي‌كردند رسول گرامي (ص) به شكايت آنان ترتيب اثر نمي‌داد، وحتي اگر شخصي بر گوشه دستار خود سجده مي‌كرد، رسول گرامي (ص) آن را از زير پيشاني او مي‌كشيد و كراراً مي‌فرمود: «ترّب!» يعني صورت خود را خاك آلود كن.
به خاطر الزامي بودن سجده بر زمين، ياران رسول خدا (ص) براي پرهيز از گرما، سنگريزه‌ها را در دست خود نگاه مي‌داشتند تا مقداري خنك شود آنگاه به هنگام فرود براي سجده، بر آنها سجده مي‌كردند.
در اين مرحله فقط و فقط سجده بر زمين، آن هم به صورت طبيعي جايز بود.
در مرحله دوم، وحي الهي بنابر مصلحت، موضوع را توسعه داد و سجده بر حصير و بوريا نيز تشريع شد، و همگي مي‌دانيم كه حصير و بوريا از روييدني‌ها است و از اين جهت گشايشي در امر سجده پديد آمد.
در مرحله سوم اجازه داده شد كه به هنگام ضرورت و ناچاري، مانند گرماي شديد و غيره، بر گوشه دستار و مانند آن سجده كنند، و در غير ضرورت از سجده كردن بر غير زمين و روييدني‌ها بپرهيزند.
اين مراحل سه‌گانه تشريع در موضوع سجده است
فلسفه سجده بر خاك در بيانات پيامبر(ص)
نكته لازم به ذكر آن است كه شخص رسول گرامي (ص) فلسفه سجده بر خاك را در حديثي بيان كرده است و به روشني مي‌رساند كه اصرار تشريع اسلامي بر سجده بر زمين، جنبة تربيتي داشته است.
حضرتش فرمود:
«هرگاه كسي از شما نماز گزارد، پيشاني و بيني خود را بر زمين قرار دهد تا ذلت وخضوع خود را آشكار سازد».[2]
هشام بن حكم از امام صادق (ع) فلسفه سجده بر زمين را پرسيد. امام در پاسخ او چنين فرمود:
زيرا سجده، خضوع و فروتني در برابر خدا است و هرگز شايسته نيست انسان پرستشگر، بر خوردني‌ها و پوشيدني‌ها سجده كند؛ زيرا معبود دنياپرستان خوراك و پوشاك است. بنابراين نبايد بر آنچه معبود دنيا پرستان است سجده كرد، در حالي كه سجده بر خاك و زمين، بالاترين و برترين مظهر فروتني و خضوع در برابر خداست.[3]
از آنجا كه سجده بر خاك مظهر كامل عبوديت و اظهار بندگي است، عمر بن عبدالعزيز بر حصير تنها اكتفا نمي‌كرد، بلكه مقداري خاك بر حصير مي‌ريخت و بر آن سجده مي‌نمود.
ابن حجر در شرح صحيح بخاري مي‌گويد:
كانَ عُمَرُ بْنُ عَبد العَزيز الخَليفَةَ الأَموَي لا يكتَفي بالخَمرَة، بَلْ كانَ يَضَعُ عَلَيْها التُّرابَ وَيسجُد عَلَيه.[4]
حتّي عروة بن زبير نيز جز بر زمين بر چيز ديگر سجده نمي‌كرد.[5]
مسروق كه يكي از تابعان است، به هنگام سفر، خشتي را با خود برمي‌داشت تا در كشتي بر آن سجده كند.[6]
ابن ابي شيبه، شيخ بخاري مي‌گويد: نماز بر «طنفسه» (كه نوعي فرش كرك‌دار است) امري است جديد; و از رسول خدا به سند صحيح روايت شده است كه بدترين امور، امر بي‌سابقه است و هر امر بي سابقه بدعت است.[7]
سجده بر تربت امام حسين (ع)
در اينجا سؤالي مطرح است كه چرا شيعيان از ميان سرزمين‌هاي جهان، خاك كربلا را برگزيده‌اند و ترجيح مي‌دهند به هنگام نماز بر آن سجده نمايند و چرا قطعه‌هايي از تربت ياد شده را در مساجد و خانه‌هاي خود يا به هنگام مسافرت با خويش به همراه دارند؟
پاسخ
پاسخ اين پرسش روشن است و آن اين كه سجدگاه بايد از هر آلودگي پاك باشد، و چون در همه شرايط سجده بر زمين پاك امكان پذير نيست، به پيروي از تابعي بزرگ «مسروق بن أجدع» بخشي از خاك پاك را به صورت قطعه درآورده و همراه دارند تا در همه جا سجده بر خاك پاك امكان پذير باشد، درست مانند كساني كه در حال سفر، مقداري خاك همراه خود مي‌برند كه اگر نيازي به تيمم پيدا كردند، بر آن تيمم كنند.
وامّا اينكه چرا از ميان خاك‌ها، تربت كربلا را انتخاب كرده‌اند، علت آن است كه وقتي نمازگزار پيشاني خود را بر آن خاك مقدس مي‌گذارد، فداكاري‌هاي بي‌نظير بزرگ‌مرد تاريخ از خاندان رسالت را به ياد مي‌آورد كه جان و مال و فرزندان خود را در راه اعتلاي اسلام فدا نمود و زير بار ظلم و ستم نرفت و درس آزادگي و حميت و غيرت ديني به جهانيان آموخت.
سجده بر تربت حسين (ع) نه تنها انسان را از مسير توحيد خارج نمي‌سازد، بلكه به سجود او اخلاص مي‌بخشد و او را براي فداكاري در راه دين كه نماز جزئي از آن است آماده مي‌سازد.
علي بن عبداللّه بن عباس كه از تابعان است به «رزين» نوشت: أَن ابْعَثْ إِلَيّ بِلَوح مِنْ أَحجارِ المَروَة أَسْجُدُ عَلَيْهِ[8]: «قطعه سنگي از سنگ‌هاي كوه مروه را براي من بفرست تا بر آن سجده كنم.»
چراکه كوه مروه شاهد فداكاري‌هاي زن باايماني است كه براي تهيه آب، هفت‌بار ميان دوكوه دويد، ودر راه خدا، سختي‌ها تحمل نمود.
شيخ طوسي با سند خود از معاوية بن عمار نقل مي‌كند امام صادق(ع) كيسه زرد رنگي از جنس «ديبـا» داشت كه مقداري از تربت امام حسين (ع) در آن كيسه بود، به هنگام نماز آن را بر روي سجاده خود مي‌ريخت و بر آن سجده مي‌كرد.[9]
كساني كه سجده بر تربت كربلا را نوعي پرستش انسان تلقي مي‌كنند، «مسجود له» را از «مسجود عليه» باز نشناخته‌اند، در تمام احوال سجده براي خدا است و او «مسجود له» است، و چيزي كه پيشاني بر آن مي‌نهيم«مسجود عليه» است؛ خاك باشد يا فرش، خاك كربلا باشد، يا خاك مدينه و يا سنگ مروه.
[1] . خلاف شيخ طوسي1/357ـ 358، مسأله 112، 113 و مدارك ديگر.
[2] . نهاية ابن أثير:2، مادة رغم.
[3] . بحارالأنوار:82/147، باب ما يصحّ السجود عليه.
[4] . فتح الباري:1/410; شرح الاحوذي:1/272.
[5] . فتح الباري:1/410; شرح الاحوذي:1/272.
[6] . طبقات كبري:6/79، چاپ بيروت.
[7] . المصنف:2
[8] . اخبار مكه، تأليف ازرقي3/151.
[9] . وسائل:3/608، باب 16 از ابواب ما يصحّ عليه السجود.
