شاهزاده بی تجربه در آرامکو

به گزارش «شیعه نیوز»، ابتدای ماه جاری میلادی، دو روز پس از اعلام تغییرات اساسی در ساختار قدرت در خاندان سلطنتی و پست‌های بلند پایه دولتی در عربستان، ریاض اعلام کرد مدیریت شرکت نفتی دولتی آرامکو تغییر کرده است. درست مانند دگرگونی‌های قبلی، یکی از کسانی که بیشترین سود را از این تغییر می‌برد، محمد بن سلمان، پسر شاه سلمان است که وزیر دفاع عربستان است و اکنون به عنوان رئیس شورای عالی جدید التاسیس و 10 عضوی شرکت آرامکو معرفی شده است.

روزنامه دنیای اقتصاد در این زمینه نوشت: انتصاب او به این مقام نقشی حیاتی در تعیین سیاست‌های نفتی عربستان به وی می‌دهد و این در حالی است که وی هیچ تجربه و دانشی در این حوزه ندارد. شرکت آرامکو مسوولیت اکتشاف، تولید و فروش نفت عربستان را برعهده دارد و وزارت نفت این کشور (که به شکل رسمی‌وزارت نفت و منابع معدنی خوانده می‌شود) به تدوین سیاست‌های نفتی می‌پردازد. یک نهاد نظارتی که شورای عالی نفت نامیده می‌شود پیش‌تر نقشی مبهم در روند سیاست‌گذاری عربستان بر عهده داشت؛ اما شاه  سلمان در ماه ژانویه بلافاصله پس از آنکه در این کشور به قدرت رسید آن را منحل کرد.

شرکت نفتی آرامکو و وزارت نفت عربستان اگر چه نهادهایی مستقل هستند،اما سال‌ها به شکلی هماهنگ فعالیت کردند. نقش علی النعیمی‌ هفتاد و نه ساله که تا هفته پیش هم وزیر نفت و هم رئیس شرکت آرامکو بود نمادی از همکاری هماهنگ آرامکو و وزارت نفت عربستان است. او اکنون سمت دوم را که عمدتا شکلی افتخاری داشت از دست داده و به جای او خالد یکی از مقامات شرکت آرامکو منصوب شده است. این تغییر می‌تواند مقدمه بازنشستگی نعیمی‌از سمت وزارت نفت باشد.
از سوی دیگر به احتمال زیاد پسر پادشاه عربستان به عنوان رئیس شورای امور اقتصادی و توسعه، وزیر نفت بعدی عربستان را انتخاب خواهد کرد. یکی از گزینه‌های مطرح برای این سمت برادر بزرگ‌تر و ناتنی او عبدالعزیز است که مدت‌ها مشاور وزیر نفت بوده و هنگامی که سلمان به پادشاهی عربستان برگزیده شد او به سمت معاون وزیر نفت ارتقا پیدا کرد.

البته گفته می‌شود محمد علاقه‌ای به عبدالعزیز ندارد، بنابراین او احتمالا کسی خارج از خاندان سلطنتی را به سمت وزارت نفت انتخاب خواهد کرد. صرف‌نظر از اینکه چه کسی وزیر نفت بعدی عربستان می‌شود، حذف شدن النعیمی ‌تغییراتی را در سیاست‌های نفتی عربستان به وجود خواهد آورد. النعیمی ‌طی بیست سال اخیر سکان وزارت نفت را با موفقیت و به روشی محتاطانه در دست داشته است.
به نظر می‌رسد او به اندازه هر کس دیگر از کاهش سریع و شدید قیمت نفت طی یک سال اخیر متعجب است. سیاست او تحمل قیمت‌های پایین نفت و حفظ سهم عربستان در بازار نفت بوده است. برخی تحلیلگران معتقدند روش او تا اندازه‌ای موفقیت‌آمیز بوده زیرا قیمت‌ها از زیر 50 دلار در هر بشکه به حدود 60 دلار رسیده است. اما عربستان برای دستیابی به توازن در بودجه خود در بلند مدت به قیمت نفت در محدوده 100 دلار در هر بشکه نیازمند است با توجه به اینکه تولید نفت شیل در آمریکا به رغم کاهش قیمت نفت افول پیدا نکرده است افزایش قیمت‌ها به سطح مورد نیاز عربستان بسیار بعید است. از سوی دیگر توافق احتمالی بین ایران و طرف‌های مذاکره‌کننده بر سر موضوع هسته ای، بر میزان عرضه نفت به بازار خواهد افزود و این عامل فشار بالاتری بر قیمت‌ها وارد می‌کند.

هنوز رویکرد محمد بن سلمان به بازار نفت مشخص نیست اما سیاست‌های پدر او طی سه ماه اخیر گشاده دستانه بوده است. سلمان هنگامی که پادشاه عربستان شد، دو ماه حقوق به شکل پاداش به تمام کارمندان دولت و بازنشسته‌ها داد و اگر چه این گشاده دستی‌ها برای پادشاه‌های جدید این کشور غیر معمول نیست اما او هفته پیش به تمام نیروهای مسلح و نیروهای امنیتی یک ماه حقوق پاداش داد. این اقدام ظاهرا برای شرکت آنها در جنگ علیه یمن انجام شده است و باید گفت جنگ یمن نیز یک تحمیل هزینه عظیم برنامه‌ریزی نشده است.
رویداد مهم دیگر در جمعه گذشته، نادیده گرفتن ولیعهد، محمد بن نایف، در عضویت شورای عالی بود. او عضو شورای امور اقتصادی و توسعه نیز هست و این به آن معنا است که در حوزه سیاست‌های نفتی او در مقایسه با محمد بن سلمان نقشی کوچک- اگر نقشی داشته باشد- بازی خواهد کرد. محمد بن سلمان اکنون در هر سه نهاد اصلی تصمیم‌گیری پادشاهی عربستان از جمله شورای امور سیاسی و امنیتی سمت دارد.

ترتیبات جدید همچنین نشان می‌دهد ساختارهای دولت عربستان و هرم قدرت سیاسی این کشور همچنان در حال تغییر است و ممکن است محمد بن سلمان در آینده نقشی بزرگ در این سلسله مراتب و هرم بازی کند.

تحلیلگران معتقدند سنت شکنی‌های پادشاه جدید عربستان از جمله ترجیح دادن برادران به پسران در اعطای سمت‌های بالای حکومتی، نشانه ای از تغییرات بزرگ است. سلمان از 23 ژانویه که قدرت را در عربستان به‌دست گرفته به سرعت بر نحوه انتقال قدرت به نسل بعد اعمال نفوذ کرده است. وی غیر از نادیده گرفتن آرزوی پدرش مبنی بر اینکه انتقال قدرت به برادران ارجح است، به طور همزمان بر قدرت معاون ولیعهد افزوده است و این کار را با انتخاب او به جایگاه کنترل مستقیم بخش نفت عربستان انجام داده است.

محمد بن سلمان برنامه ای در دست اجرا دارد و آن جدا کردن شرکت دولتی آرامکو از وزارت نفت است. در واقع سلمان اعلام کرده شرکت آرامکو به جای اجرای فرامین وزارت نفت، از این پس تحت نظارت یک شورای عالی 10 نفره قرار خواهد داشت و ریاست این شورا را پسر او محمد بر عهده دارد. برخی تحلیلگران از این تصمیم استقبال کرده‌اند زیرا این اقدام را زمینه مدیریت بهتر شرکت آرامکو می‌دانند. آنها معتقدند در آینده آرامکو از دخالت‌های سیاسی وزارت نفت و حتی اوپک مصون خواهد بود زیرا مدیریت جدید تلاش می‌کند از هزینه‌ها بکاهد و کارآیی عملیاتی این شرکت را بالا ببرد.

این اقدامات با هدف حفظ توانایی شرکت در ایجاد درآمد و سرمایه‌گذاری این درآمدها انجام می‌شود. حاکم شدن دوران جدید قیمت‌های پایین نفت این برنامه‌ها را ضروری کرده است. ریاض برای حفظ کردن شرکت آرامکو در کنار دولت دلایل مالی منطقی دارد. از این طریق برای بلندمدت توان تجاری این شرکت حفظ می‌شود و تضمین خواهد شد که آرامکو طی دهه‌های آینده موتور رشد اقتصاد عربستان باقی بماند. این امر برای کشوری که 90 درصد درآمد خود را از بخش نفت تامین می‌کند حیاتی است.
اما اگر دخالت‌های دولت پادشاهی در سیاست‌های شرکت آرامکو آغاز شود شرایط نسبت به گذشته که وزارت نفت بر آن سلطه داشت تفاوتی نخواهد کرد. یک عامل که احتمال دخالت دولت در شرکت آرامکو را افزایش داده، سرعت تمرکز قدرت در دست محمد بن‌سلمان از زمان به پادشاهی رسیدن پدرش است، محمد بن‌سلمان که تجربه قبلی زیادی ندارد بلافاصله پس از به قدرت رسیدن پدرش به پست وزارت دفاع و رئیس دادگاه سلطنتی برگزیده شد. او در روزهای اخیر چند پست دیگر هم گرفته و اکنون او یکی از سه شخصیت بلند پایه عربستان است. اکنون شاه سلمان، محمد بن‌نایف و محمد بن‌سلمان، ریاست شورای وزیران عربستان را در نقش‌های خود یعنی نخست وزیر، معاون اول نخست وزیر و معاون دوم نخست‌وزیر در اختیار دارند.