به گزارش«شیعه نیوز»، بخواهیم یا نخواهیم، آماده باشیم یا نباشیم، کوله‌بار لازم را جمع کرده باشیم یا دست خالی باشیم، به هر حال از راه می‌رسد و ما یا نزدیکانمان را با خود می‌برد.
نه از کسی اجازه می‌گیرد و نه با کسی هماهنگ می‌کند. بی‌خبر از راه می‌رسد و مسافرش را سوار می‌کند و می‌رود. مرگ که از راه برسد یکی را با خود می‌برد و عده زیادی از اطرافیان را سوگوار می‌کند.
حساب و کتاب مسافر که با خداوند رحمان است اما برای کمک به نزدیکانی که دچار سوگ شده‌اند می‌توان کارهایی را انجام داد تا هم این دوره تلخ را کمی راحت‌تر بگذرانند و هم اثرات بلندمدت کمتری روی زندگی آنها باقی بماند. در این نوشته راهکارهای کمک به کسی که سوگوار شده را مرور خواهیم کرد.
اختلالات فرد سوگوار
برای اینکه بتوانید به اطرافیانی که دچار سوگ شده‌اند کمک مناسبی بکنید ابتدا باید خصوصیات دوره سوگواری و واکنش افراد به این دوره را به خوبی بشناسید تا در مواقع حساس، دخالت‌های مؤثر کرده و کمک‌های لازم را به فرد برسانید. از ابتدای شروع مراحل سوگواری تا پایان آن یکسری اختلالات جسمی و روانی در افراد بروز می‌کند که با توجه به توانایی جسمی و روانشناختی آنها می‌تواند متفاوت باشد.
ازجمله اختلالات جسمی می‌توان به دردهای عضلانی، بی‌حالی، خستگی مفرط، بیماری‌های گوارشی و ضعف سیستم ایمنی بدن و مبتلا شدن به بیماری‌های روزمره مثل آنفلوآنزا و سرماخوردگی اشاره‌کرد. در این زمینه شما می‌توانید با مشورت پزشک از انواع داروهای مکمل مانند مولتی ویتامین‌ها برای تقویت سیستم ایمنی و قدرت جسمانی فرد سوگوار استفاده کنید.
اختلالات روانیی هم که فرد با آنها ممکن است درگیر شود شامل اضطراب، غم، افسردگی، خشم، تحریک‌پذیری، اشکال در تمرکز روی کار یا مطالعه، اشکال در توجه به محیط و اطرافیان، گوشه‌گیری، بی‌قراری، احساس تنهایی و... می‌شود.
کنترل اختلالات روانی ناشی از سوگ موضوعی نیست که در چند جمله بتوان دستورالعمل برای آن صادر کرد و لازم است شما تا انتهای این نوشته با ما همراه باشید و توصیه‌های ما را انجام دهید تا بتوانید این اختلالات را کنترل کرده و کاهش دهید.
عواملی که به فرد سوگوار کمک می‌کند
همانند تمامی موضوعات دیگر زندگی، چگونگی برخورد با سوگ و شدت و ضعف و نشانه‌ها و اختلالات ناشی از آن نیز در بستر ریشه‌های جسمی و روانشناختی افراد شکل می‌گیرد. عواملی که وجود آنها می‌تواند به فرد در برابر سوگ عزیزان کمک کرده و فرایند مواجهه او را با مرگ عزیزان تسهیل کند شامل این موارد می‌شود:
جسم قوی و سالم
اگر فرد سوگوار دارای جسمی قدرتمند و سالم باشد، بهتر می‌تواند در برابر سوگ عزیزان مقاومت کند و مواجهه بهتری خواهد داشت.
شخصیت مستقل
انسان‌ها بنا بر خصوصیات روانی خود شخصیت‌هایی وابسته یا مستقل دارند. هرچقدر شخصیت فرد سوگوار مستقل‌تر و قوی‌تر باشد فرایند مواجهه او با سوگ منطقی‌تر و راحت‌تر خواهد بود و بالعکس به هر میزان که فرد شخصیت وابسته‌تری داشته باشد عکس‌العمل‌های شدیدتری در واکنش به مرگ عزیزان خود خواهد داشت.
روابط اجتماعی
به میزانی که فرد سوگوار روابط اجتماعی بیشتری داشته و رابطه‌های قوی‌تری در جامعه داشته باشد به همان میزان مرگ عزیزان و اطرافیان را راحت‌تر و با اختلالات کمتری خواهد پذیرفت.
ریشه‌های مذهبی
مطالعات نشان داده افراد مذهبی و معتقد نسبت به افراد کمتر مذهبی واکنش‌هایی بسیار عاقلانه‌تر و کنترل شده‌تر در برخورد با اتفاقات ناگوار و سوگ عزیزانشان دارند. علت این امر می‌تواند اعتقاد قوی‌تر به زندگی پس از مرگ و زودگذربودن این دنیا و تمسک و یاری گرفتن از خداوند و ائمه اطهار در شرایط سخت باشد.
کمک‌هایی که شما می‌توانید بکنید:
دیدن پیکر متوفی
برخلاف این باور نادرست که دیدن پیکر متوفی اثر نامناسبی بر اطرافیان می‌گذارد، این کار می‌تواند از لحاظ روانی کمک شایانی به پذیرفتن مسئله مرگ نزدیکان بکند. شما به‌عنوان کسی که می‌خواهید به فرد سوگوار کمک کنید فرایند مشاهده و وداع با پیکر فرد از دست رفته را برای او تسهیل کنید و در این مرحله همراه او باشید. البته توجه کنید که اگر به هر دلیل پیکر متوفی حالت نامناسبی دارد بخشی از پیکر او که سالم مانده را به فرد سوگوار نشان دهید.
گریه کردن
بسیاری از نزدیکان فرد سوگوار گمان می‌کنند که گریه‌کردن موضوعی نامناسب و ضرررسان به فرد سوگوار است، درحالی‌که گریه کردن می‌تواند اثرات روانی بسیار مطلوبی بر فرد سوگوار گذاشته و بار روانی او را تخلیه کند. پس بدون نگرانی اجازه دهید تا فرد سوگوار و اطرافیان، سوگواری و گریه کنند. هر رفتاری که بتواند فرد سوگوار را با حقیقت از دست دادن متوفی روبه‌رو کند می‌تواند در پذیرفتن این حقیقت به او کمک کند. بنابر این اجازه دهید اطرافیان سوگوار فرد متوفی در مراسم ختم و سوگواری او شرکت کرده و با این واقعیت تلخ روبه‌رو شوند.
همدردی و حضور اطرافیان
طبق رسم و رسوم دیرین مردمان شریف میهن ما، وقتی کسی سوگوار می‌شود اقوام و دوستان، اطراف او جمع می‌شوند و اجازه نمی‌دهند تا احساس تنهایی و بی‌کسی کند. همراهی و همدردی با فرد سوگوار و حضور او در جمع می‌تواند کمک شایانی به کمتر شدن اندوه و پذیرفتن مرگ عزیز از دست رفته بکند. گفت‌وگو درباره خوبی‌های فرد از دست رفته و غم از دست‌دادن او و سختی تحمل از دست‌دادن او هم می‌تواند در سبک‌ترشدن بار اندوه فرد سوگوار کمک کند.
حضور بر سر مزار
حضور فرد سوگوار به همراه اطرافیان بر سر مزار فرد متوفی و سوگواری برای از دست دادن او نیز از اموری است که به پذیرفتن و کاهش فشار ناشی از مرگ عزیزان کمک می‌کند.
یادآوری مصیبت‌های ائمه‌اطهار و شنیدن روضه
حضور در مراسم روضه یا شنیدن روضه ائمه‌اطهار(علیهم السلام) و مصیبت‌هایی که در طول تاریخ بر آنها تحمیل شده و گریه کردن بر مصایب آنان و نیز مقایسه اندوه و ماتم از دست دادن فرد متوفی با اندوه از دست رفتن خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) می‌تواند نقش بسیار مهمی در آرامش فرد سوگوار داشته باشد.
قرائت قرآن و ادعیه و نمازهای مستحبی
ارتباط با خداوند متعال و راز و نیاز با او به هر شکلی می‌تواند باعث آرامش روحی و ذهنی فرد سوگوار شود. به همین دلیل قرائت قرآن و ادعیه و نمازهای مستحبی نقش بسزایی در آرام کردن فرد متوفی دارد. قرائت آیه استرجاع «انالله و انا‌الیه راجعون» هم در آرام‌تر شدن اطرافیان نقش بسزایی دارد.
لطفا این کارها را نکنید استفاده از آرامبخش قوی
برای آرام کردن فرد سوگوار به هیچ وجه از آرامبخش‌های قوی یا خواب‌آورها استفاده نکنید. استفاده از این دسته از داروها بدون تجویز روانپزشک علاوه بر اینکه می‌تواند باعث اختلالات مختلف روانپزشکی شود، باعث حالتی از خلسه در فرد می‌شود که ارتباط او با واقعیت را کم می‌کند و همین موضوع سبب طولانی شدن فرایند پذیرش مرگ عزیزان در فرد می‌شود.
این نیز بگذرد
استفاده از جملاتی شبیه «این نیز بگذرد»، «تموم می‌شه» و«یادت می‌ره» یا جملاتی شبیه به این نه‌تنها هیچ کمکی به فرد سوگوار نمی‌کند بلکه به نوعی داغ دل او را تازه می‌کند. اگر می‌خواهید فرد سوگوار را آرام کنید از خوبی‌های فرد مرحوم بگویید و اجازه دهید کم کم گریه کرده و با این واقعیت کنار بیاید.
یادآوری کارهایی که پیش از این باید انجام می‌شده
تحت هیچ شرایطی سعی نکنید کارهایی را که فرد سوگوار در زمان زنده بودن فرد متوفی باید انجام می‌داده و انجام نداده یا کوتاهی‌هایی که کرده یا اختلافاتی را که با متوفی داشته یادآوری کنید. یادآوری این نکات باعث حالتی از خسران و درماندگی در فرد می‌شود که وضعیت روانی او را به‌شدت به هم خواهد ریخت.
مراحل واکنش افراد نسبت به مرگ عزیزان
تقریبا تمامی انسان‌ها در مواجهه با مسئله مرگ مراحل مشخصی را طی می‌کنند. این مراحل در همه کسانی که با مرگ عزیزانشان روبه‌رو می‌شوند طی می‌شود اما شدت و ضعف و نیز مدت دوام آنها بستگی به تفاوت‌های روانشناختی و شخصیتی افراد و شرایط خاص ازدست‌دادن عزیزان دارد. در مواردی که فرد از دست رفته بسیار نزدیک باشد یا به‌صورت ناگهانی و در اثر حادثه فوت کرده باشد یا جمعی از عزیزان به‌صورت جمعی دچار حادثه شده و از بین رفته باشند یا فرد سوگوار در طول زندگی متوفی با او اختلافی داشته یا نسبت به او دینی احساس کند شما باید خود را برای واکنش‌های شدیدتر و طولانی‌تر در فرد سوگوار آماده کنید. مراحل روبه‌رو شدن افراد با مرگ عزیزان به شرح زیر است:
انکار و انزوا: در این مرحله فرد مرگ عزیزش را انکار می‌کند و حالتی دارد که گویی انگار او نمرده. ممکن است در این مرحله اگر شما درباره مرگ متوفی صحبت کنید با شما برخورد کند و بگوید او نمرده و زنده است. همچنین در این مرحله فرد منزوی شده و کمتر در جمع حاضر می‌شود و دائما می‌خواهد تنها باشد. تنهایی به او این فرصت را می‌دهد تا با مسئله مرگ عزیزانش روبه‌رو شود؛ بنابراین به تنهایی او احترام بگذارید.
خشم: در این مرحله هیجانات خشم بر رفتارهای فرد غالب شده و به‌شدت تحریک‌پذیر می‌شود. ممکن است فرد سوگوار در این مرحله با کوچک‌ترین تنش یا بهانه‌ای خشمگین شده و با اطرافیان برخورد کند. در این مرحله سعی کنید شرایطی را ایجاد کنید که او کمتر با محرک‌های آزارنده روبه‌رو شده و آرامش بیشتری داشته باشد.
توسل: پس از 2 مرحله انکار و خشم نوبت به توسل می‌رسد. در این مرحله فرد با واقعیت روبه‌رو شده و می‌داند که عزیز خود را از دست داده اما توان تحمل این واقعیت را ندارد و به همین جهت برای به‌دست‌آوردن آرامش و قدرت تحمل یا برای آرامش روح فرد از دست رفته به خداوند و ائمه‌متوسل می‌شود، قرآن و ادعیه می‌خواند و سعی می‌کند بدین وسیله خود را آرام کند. در این مرحله فرد تا حدی با واقعیت روبه‌رو شده و راه خوبی را برای آرامش در پیش گرفته. بنابراین کافی است با او همراه باشید.
افسردگی: آخرین مرحله پیش از پذیرش و روبه‌رو شدن با واقعیت مرگ عزیزان مرحله افسردگی است. در این مرحله فرد انگیزه انجام‌دادن هیچ کاری را ندارد. فعالیت‌های روزانه او مختل می‌شود، بیش از حد می‌خوابد و به کارهای روزمره نمی‌پردازد. ممکن است به محل کار خود نرود یا در آنجا دچار مشکلات کاری شود. در این مرحله شما باید سعی کنید تا حد ممکن فرد سوگوار را به زندگی عادی برگردانید. بیش از پیش در کنار او بمانید. سعی کنید در کارهای روزمره به او کمک کنید و تا حد امکان نگذارید او در عالم افسردگی فرو برود.
پذیرش: فرایند گذراندن مراحل بالا تا رسیدن به این مرحله یعنی پذیرش مرگ عزیزان و بازگشت به زندگی عادی ممکن است6ماه تا یک سال طول بکشد. در مرحله پذیرش، فرد سرانجام به این نتیجه می‌رسد که مرگ رویدادی است که به هر حال در زندگی ما اتفاق می‌افتد و بالاخره باید به زندگی برگشت. در این مرحله فرد سوگوار زندگی روزمره خود را از سر می‌گیرد هرچند ممکن است گهگاه به فکر متوفی افتاده و به یاد او عزاداری کند.
زاویه نگاهمان را عوض کنیم
لیوان آبی را تصور کنید که تا نیمه آب دارد. اگر از چند نفر بخواهید این لیوان را توصیف کنند قطعا عده‌ای خواهند گفت لیوانی که نیمی از آن خالی است را می‌بینند و عده‌ای دیگر خواهند گفت لیوانی را می‌بینند که نیمی از آن پر است. اهمیت زاویه دید در زندگی ما آنچنان است که ممکن است یک پدیده ثابت را کاملا با 2 تعبیر متفاوت ببینیم و ادراک کنیم. در مورد مرگ هم همینطور است. باید در خودمان دقیق شویم و بنگریم و ببینیم چه چیز درباره مرگ است که اینچنین آن را برای ما تلخ و سنگین می‌کند.
از امام سجاد(علیه السلام) پرسیدند «مرگ چیست؟» ایشان فرمودند: «(مرگ) برای مؤمن چون کندن جامه‌هایی چرکین از تن و بازکردن زنجیرهای سنگین و سخت از گردن و جایگزین کردن فاخرترین و خوشبوترین لباس‌ها و بهترین مرکب‌ها و امن‌ترین منزل‌ها است و برای کافر به منزله کندن لباس‌هایی فاخر از تن و منتقل‌شدن از منزل‌هایی امن و جایگزین کردن آنها به کثیف‌ترین و خشن‌ترین لباس‌ها و وحشتناک‌ترین منزل‌ها و بزرگ‌ترین عذاب است.»
اگر ما مرگ را پایان یک زندگی شیرین و دوری از آرامش و زیبایی‌ها ببینیم و نگاهمان به مرگ نگاه محرومیت از نعمت‌های دنیا باشد قطعا مرگ را چه برای خود و چه برای عزیزانمان خط پایان و انتها و فنا شدن خواهیم پنداشت و چنین پنداری قطعا سخت و دردناک خواهد بود. اما اگر مرگ را آغاز یک زندگی جدید و زیبا و رسیدن به قرب الهی بدانیم آنگاه است که مرگ را برای خود و عزیزانمان خط آغاز و شروع و جاودانگی می‌پنداریم و قطعا با سختی‌های آن راحت‌تر کنار خواهیم آمد. باید نوع نگاهمان را عوض کنیم. چشم‌ها را بشوییم و جور دیگر ببینیم.
انتهای پیام/ ن . ش
منبع: همشهری آنلاین