SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:
به گزارش «شیعه نیوز»، تبلیغ کالا در کشور به گونه‌ای محسوس تغییر کرده است، چنان که گویا دیگر همه چیز به قرعه‌کشی ختم میشود؛ برنامههای تلویزیونی، حساب‌های بانکی، تماس‌‌های تلفنی، اشتراک‌‌های اینترنتی، خرید‌های فروشگاهی و... شما را وسوسه می‌کنند و چه بسیار افرادی که به امید شرکت در قرعه‌کشی و برنده شدن در آن اقدام به خرید می‌کنند. حالا زندگی در قرعهکشیهای روزانه، ماهانه و سالانه خلاصه میشود و شانس‌‌ها یکی پس از دیگری یا به بار می‌نشینند یا بد می‌آورند.
برنامههای مجهول الهویه
به خانه برمی‌گردیم، بهونه، عموپورنگ، سینما گلخانه بخشی از برنامههای صدا و سیما هستند که تبلیغات برند‌های مختلف کالا در آنها به عنوان بخشی از روند درآمدزایی سازمان صدا و سیما منظور شده است. البته در شرایطی که دولت توان تامین بودجه‌های سنگین مورد نیاز رسانه ملی را ندارد،
حرکت به سمت تامین بودجه مورد نیاز، فی نفسه اقدامی مشکل‌دار نیست. اما در این میان برخی روش‌های آزاردهنده که فاقد هوشمندی لازم است، سبب کاهش رقابت‌پذیری صحیح و افول رغبت مخاطبین به رسانه ملی را فراهم می‌کند.
صحبت بر سر تبلیغات کالاهایی از قبیل محصولات غذایی محسن، برنج آوازه و محصولات سافتلن است. این تبلیغات به‌گونه‌ای است که می‌توان آن را بازتولیدی از بلیط‌های بخت‌آزمایی دانست. در شرایط اقتصادی کنونی جامعه، بسیاری از خانواده‌ها به امید برنده شدن در قرعه‌کشی این محصولات، که امکان تحول در زندگیشان را فراهم می‌کند، نسبت به خرید این محصولات اقدام می‌کنند. این حقیقت مسئله‌ای است که با تحقیقی ساده و فاقد جهت‌گیری، قابل اثبات است؛ اما صاحبان برند‌های فوق سعی دارند مسائلی مانند کیفیت محصول خود را عامل انتخاب توسط خریداران عنوان کنند. فارغ از اینکه قاطبه خریدارانی محصولات مذکور به امید دستیابی به جوایز عنوان شده، خریداری خود را سامان می‌دهند، بیش از همه به نیت خود واقف‌اند و با وارونه نشان دادن حقیقت چیزی تغییر نمی‌کند.
پیامک‌های وسوسه کننده
نکته قابل تامل اینکه امروزه به جرئت می‌توان ادعا کرد که تمامی دارندگان تلفن همراه به طور نسبی حداقل بین 3 تا 5 پیامک با ماهیت قرعه‌کشی و ترویج مصرف‌گرایی را به صورت هفتگی دریافت می‌کنند. پیامک‌هایی که یا مشخصا با ترویج مصرف بیشتر
نظیر آنچه از سوی اپراتور همراه اول به اسم «هفته‌های دویست میلیونی» معرفی میشود یا تبلیغاتی که از سوی ایرانسل با برچسب شرکت در قرعه‌کشی و افزایش شانس بیشتر همراه است.
این در حالی است که سال 88 به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری شده بود و نه تنها در آن سال که در سال‌های پس از آن نیز اقدام جدی و مشخصی از سوی بنگاه‌های تجاری و نهادهای مسئول در این زمینه صورت نگرفت. ترغیب مشتری برای مصرف بیشتر با هدف کسب جایزه موضوعی است که امروزه دیگر جای خود را در تمام بخش‌های زندگی مردم باز کرده است و به زعم اکثر کارشناسان، کیفیت را فدای قرعه کشی و بخت آزمایی کرده است. اتفاقی که سبب شده تا بازار رقابت نیز برای کالاهای مصرفی با کیفیت که به واسطه هزینه کرد منابع در امر واقعی تولید و افزایش میزان مطلوبیت برای مشتری از توان اهداء جوایز برخوردار نباشند محدودتر کرده است.
برای دریافت جایزه و شرکت در قرعه‌کشی «بیشتر» مصرف کنید تا بیشتر شانس برنده شدن داشته باشید!
این نکته قابل ذکر است که ایجاد عطش مصرف در کشورهای سرمایه‌داری با هدف حیات کارتل‌های بزرگ انجام میشود و حالا بنگاه‌هایی نظیرهمراه اول و ایرانسل؛ بانک‌ها یا حتی ارائه دهندگان کالاهای استراتژیک خوراکی نظیر برنج محسن؛ شاید با چشمانی بسته! کاملا در جهت اهداف اولیه نظام‌های سرمایه‌داری عمل کرده و روحیه مصرف‌گرایی و بخت‌آزمایی را در جامعه اسلامی ترویج می‌کنند.
قرعه‌کشی و تغییر روانشناسی اقتصادی جامعه
عادل پیغامی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(علیه السلام)در رابطه با تبلیغات این‌چنینی گفت: یکی از سوالات مهمی که در این رابطه باید به آن پاسخ داده شود، استفاده از ابزارهای انگیزشی برای ورود به بعضی رفتارهای اقتصادی است. واقعیت این است که ابزارهای مذکور خنثی نیستند و بر رفتار اقتصادی افراد ولو رفتار مطلوب اقتصادی موثر‌ند؛ حال آنکه باید دید که آیا جواز استفاده از ابزارهای انگیزشی نظیر قرعه کشی در فقه آمده است یا نه؟ که مسلما به این کیفیت نیست.
وی افزود: نکته دوم که در رابطه با این نوع ابزارهای انگیزشی باید مدنظر قرار داد، تاثیر بر روانشناسی اقتصادی افراد است. مطمئنا فرهنگ اقتصادی مردم در زندگی واقعی تحت تاثیر این ابزارهای جنبه‌های بخت‌آزمایی و مبتنی بر شانس به خود می‌گیرد. به لحاظ تئوری‌های رشد، زمانی که ذهن افراد دچار آشوب شود، مطمئنا در مطلوبیت مدنظر آنها در عرصه اقتصاد موثر خواهد بود و بر فعالیت‌های تولیدی آنها موثر خواهدبود. طبعا زمانی که موجی از قرعه‌کشی‌ها در جامعه تحت عناوین مختلف چه از طریق بانک‌ها و چه بنگاه‌های تجاری صورت می‌گیرد، بر تشویش ذهن اقتصادی و رفتار اقتصادی افراد موثر خواهدبود و در پی آن فعالیت‌های تولیدی نیز با آسیب مواجه میشود.
قرعه‌کشی و جوایز بانک‌ها؛ عامل نابودی قرض‌الحسنه و افزایش ربا در جامعه
حجت الاسلام محمدرضا یوسفی شیخ رباط، ضمن انتقاد از سوء استفاده سیستم بانکداری کشور از امر قرض الحسنه، قرعهکشیهای بانکی را یکی از دلایل اصلی از بین رفتن فرهنگ قرض‌الحسنه و افزایش ربا و نابرابری اقتصادی در جامعه عنوان کرد و گفت: اگرچه بانک‌ها با برپایی سیستم قرعه کشی و اعطای جوایز محدود، سرمایه زیادی را به نام حساب‌های قرض‌الحسنه جذب می‌کنند، اما عملا با بلوکه کردن این سرمایه به مدت چند ماه قدرت وام‌دهی خود را افزایش می‌دهند و با دریافت سودهای غیرشرعی و اخذ جریمه دیرکرد این تسهیلات، به گسترش ربا در جامعه دامن می‌زنند.
مقابله با بخت‌آزمایی در کلام رهبری
نزدیک به 10 سال قبل، رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان و مدیران صدا و سیما در رابطه با ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی از طریق تبلیغات تلوزیونی و برنامههای بی‌محتوا فرمودند: «... یکى از مسابقه‌ها، مسابقه تلفنى است. شخصى تماس مى‌گیرد و به‌خاطر هیچى، به او جایزه مى‌دهند!
یک روز من دیدم در یک برنامه‌ى تلویزیونى پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ براى اینکه به چند سؤال جواب داد! این سرگرمىِ خیلى جالبى نیست. پنج میلیون تومان، تقریباً حقوق دو سه سال یک کارمند متوسط است. ممکن است بگویند این‌کار ترویج علم است. ترویج علم را از یک راهِ بهتر بکنید؛ این راه ضرر دارد. عده‌اى که اینگونه مسابقات را نگاه مى‌کنند، بى‌منطقى به ذهن‌شان مى‌آید و از این بى‌منطقى سوءاستفاده مى‌کنند. این کار منطقى ندارد...» و در ادامه فرمودند: «...تبلیغات رسانه‌اى و گاهى تبلیغ‌هاى خیلى پُررنگ که مردم را به طرف مصرف‌گرایى سوق مى‌دهد، با برنامه‌اى که فرضاً شما ساخته‌اید تا مصرف‌گرایى را تقبیح کنید، عملاً در تناقض است؛ با هم هماهنگ نیست» (بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان سازمان صدا و سیما؛ 9 آذرماه 1383).
آنچه مسلم است، متاسفانه این نوع بازاریابی یک قرعه‌کشی و بخت‌آزمایی است و تاسف‌آورتر از آن این است که واکنشی از سوی مسئولین ذیربط در این راستا مشاهده نمی‌شود. شاید ظاهر قرعه‌کشی تغییر کرده باشد، اما منطق ماجرا همان قرعه‌کشی است. جای سوال است که چرا در رابطه با بخت‌آزمایی که احکام شرعی، قائل بر حرمت آن هستند، در اینگونه موارد، ما واکنشی نشان نمی‌دهیم. مشخصا این نوع تبلیغ و بازاریابی تبعات سوء و مخربی به دنبال خواهد داشت که از جمله می‌توان به تغییر فرهنگ جامعه و ترغیب و ترویج روحیه مصرف‌گرایی اشاره کرد. در این فرهنگ، افراد به سمت خرید کالاهایی می‌روند که به آن نیاز ندارند یا به بیان دیگر نیاز اساسی ندارند. حال آنکه این سرمایه می‌توانست در خدمت تامین مایحتاج مهم‌تر و حتی پس‌انداز برای آینده خانواده تبدیل شود.
مصرف‌گرایی ناشی از قرعه کشی در حالی رشد فزاینده به خود گرفته که خریدار می‌تواند منابع آن را در امر سرمایه‌گذاری داخلی و پس‌انداز مورد استفاده قرار دهد و فروشنده نیز بجای تبلیغ قرعه‌کشی کیفیت محصول را افزایش داده یا قیمت تمام شده آن را کاهش دهد. متاسفانه از آنجا که بسیاری از این کالاها ماهیت وارداتی دارند، عملا با این نوع تبلیغات و خرید محصولات مربوط به آن نه تنها باعث افزایش قیمت این کالاها به واسطه افزایش تقاضا می‌شویم، بلکه در برابر تولید داخلی ایستادگی می‌کنیم و همچنین باعث خروج سرمایه از کشور نیز خواهیم شد.
مصرف‌گرایی و قرعه‌کشی از منظر مراجع
نگاهی به استفتاء صورت گرفته از مراجع عظام در این باره نیز حاکی از ماهیت قمارگونه این قبیل مسابقات دارد.
سوال:
از برخی شرکت‌ها، پیامکی دریافت می‌کنیم که در آن این طور نوشته شده است: «با ارسال یک پیامک بدون متن در قرعه‌کشی مثلا یک خودرو و غیره شرکت کنید». ظاهراً همزمان با ارسال پیامک به سامانه شرکت مبلغ 75 تومان از طریق قبض یا کسر از کارت شارژ از حساب ما کسر و به حساب آن شرکت واریز می شود و احتمالا جوایز نیز از همین پول تهیه میشود. حکم شرعی این کار چیست؟ آیا شرکت در این مسابقه و قرعه‌کشی جایز است؟
پاسخ دفتر آیت‌الله سیستانی:
1 اصل این کار شرعی نیست و جایز نیست.
2 وقتی این عمل صحیح نباشد، شرکت کردن درآن هم جایز نیست.
پاسخ آیت‌الله مکارم شیرازی:
این کار در واقع نوعی بخت‌آزمایی جدید است که آن را به شکل ارسال پیامک درآورده‌اند. شرکت در آن جایز نیست و هدیه‌ای که می‌دهند، شبیه هدیه‌ای است که در بخت آزمایی یا قمار و مانند آن می‌دهند (یعنی حلال نیست). متأسفانه هر روز یک راه جدیدی برای جذب اموال مردم تولید می‌کنند و مردم را به کارهایی که مشروع نیست می‌کشانند.
سوال:
شرکت در مسابقات پیامکی و دریافت جایزه از آن به لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر هزینه‌ای افزونتر از هزینه‌‌های معمولی پیامک از افراد کم نشود و هزینه جایزه بر اساس جمع آوری پول‌های کسر شده نباشد اشکالی ندارد. اگر علاوه بر هزینه معمول پیامک، پولی بابت شرکت در مسابقه از افراد کسر شود و از پول‌هایی که از افراد کسر شده جایزه تهیه کنند، حرام است.
آیت‌الله وحید خراسانی: ابتدا باید بدانیم برگزارکنندگان چه سودی می‌برند. اگر یک سازمان دینی یا فرهنگی غیرانتفاعی بودجه‌ای را برای بالا بردن سطح دینی، فرهنگی، معرفت اجتماعی، بهداشتی و... می‌گذارد که هزینه آن را دولت و یا سازمانهای خاص می‌دهند و اهداف عام المنفعه پشت آن است و برای آن سؤالاتی را طرح کرده و جوائزی را تهیه می‌کنند اشکالی ندارد، البته مادامی که در این مسابقات بدآموزی و رفتار حرامی نباشد اشکالی ندارد.
سوال:
بازی‌هایی رایج گردیده که فرد سکه پول یا ژتونی را در دستگاه قرار می‌دهد، ممکن است چیزی برنده شود یا نشود.آیا به این بازی‌ها قمار صدق می‌کند؟ شرعا این بازی‌ها چگونه است؟ لازم به ذکر است که در اکثر پارک‌ها و فروشگاها و مکان‌های عمومی رایج گردیده است.
جواب:
آیت الله خامنه‌ای: جایز نیست
آیت الله فاضل لنکرانی: بلی، حرام است
آیت الله تبریزی: قمار است و بازی با آن جایز نیست
آیت الله مکارم شیرازی: این کار نوعی قمار محسوب می شود و جایز نیست
آیت الله صافی گلپایگانی: مفروض سوال شبه قمار و اکل مال به باطل است و جایز نیست
آیت الله بهجت: اشکال دارد
آیت الله سیستانی: قمار است
استفتائی هم که از دفتر رهبری در قم در رابطه با مسئله قرعه‌کشی صادر شده حاکی از این است که «قمار یا بازی همراه با برد و باخت این است که مثلا دو نفر یا دو تیم یا بیشتر، پولی بگذارند و مسابقه‌ای ترتیب دهند و از همان مبالغ جمع شده به اشخاص یا تیم‌های برنده مبلغی برسد و یا اینکه با هم قرار بگذارند که مبلغ جایزه برنده را تامین کنند. لازم هم نیست این جایزه حتما نقدی و یا زیاد باشد، بلکه هر چیزی که ارزش و نفع مادی و مالی داشته باشد. اگر به عنوان جایزه از شرکت کنندگان در مسابقه جمع شود، این قمار محسوب میشود، حتی اگر کم ارزش باشد».
«اما اگر جایزه از بین شرکت کنندگان تهیه نشود، بلکه شخص دیگر یا یک نهاد حقوقی خارج از بازی، تأمین جایزه را به عهده بگیرد، در این صورت دیگر برد و باخت در میان نیست و بازی قمار نیست، زیرا درست است که شخص یا تیم برنده جایزه را می‌برند، ولی تیم بازنده چیزی را از دست نمی‌دهند، چون سهمی در تأمین جایزه نداشته‌اند»
آنچه از فحوای فتاوی مراجع معظم و اجماع ایشان مشخص است، این است که اولا مسئله برد و باخت در قرعه‌کشی به طور مشخص قمار است، ولو به میل بازنده پرداخت شود، مسئله بعد اینکه محل جایزه قرعه‌کشی نباید به صورت دریافت هزینه از شرکت‌کنندگان تامین شود. حال شاید این ادعا مطرح شود که «سازمانهای برگزار کننده قرعه‌کشی، اعم از خصوصی و دولتی این جوایز را از منابع خود پرداخت می‌کنند و ارتباطی به خرید محصول به عنوان هزینه شرکت در مسابقه ندارد». اما سوالی که اینجا مطرح میشود این است که به راستی اگر منبع تامین جوایز چیزی جز سرمایه مردمی و هزینه شرکت در قرعه‌کشی است چرا بنگاه یا سازمان مربوطه پیش شرط شرکت در قرعه‌کشی را خرید محصول یا ارسال پیامک و هر چیز دیگر که منافع کمپانی را تائید می‌کند عنوان می‌کنند؟
پس مطمئنا برپایی قرعه‌کشی و دریافت جوایز ارتباط مستقیم با خرید محصول و به نوعی تامین هزینه جوایز دارد که بی‌شک روحیه حرص و طمع را در بین اقشار مختلف مردم افزایش می‌دهد. متاسفانه تب شرکت در قرعه‌کشی و جایزه، سلامت اقتصاد جامعه را مورد مخاطره قرار داده و این واقعیت در روزهای پایانی مهلت قرعه‌کشی اعم از بانک‌ها یا هر بنگاه دیگری بیش از گذشته مشهود میشود.
مقابله با فعالیت‌های غیر واقعی اقتصادی در اسناد بالادستی
بر اساس ماده سوم سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد «محور قراردادن رشد بهره‌وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویتِ رقابت‌پذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت بین مناطق و استان‌ها و به کارگیری ظرفیت و قابلیت‌های متنوع در جغرافیای مزیت‌های مناطق کشور» باید در دستور کارقرار گیرد. همچنین بر اساس ماده ششم این سند «افزایش تولید داخلی نهاده‌ها و کالاهای اساسی(به‌ویژه در اقلام وارداتی) و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و ایجاد تنوع در مبادی تأمین کالاهای وارداتی با هدف کاهش وابستگی به کشورهای محدود و خاص» امری الزامی و اجتناب‌ناپذیر است.
نکته مهم اینکه در ماده هشتم این سند آمده است «مدیریت مصرف با تأکید بر اجرای سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخلی همراه با برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت و رقابت‌پذیری در تولید» صورت گیرد. جمیع اشارات گذشته نشان از این مهم دارد که حمایت از صنایع و تولیدات داخلی در کنار سیاست پرهیز از فرهنگ مصرف و تجمل‌گرایی؛ در اسناد بالادستی و تاکیدات مقام معظم رهبری به صراحت بیان شده و جای توجیهی برای این قبیل اقدامات از سوی حداقل مسئولان کشور باقی نمی‌گذارد. اما آنچه طی چند سال گذشته و به ویژه یک سال اخیر در عرصه صنعت تبلیغات و ترویج قرعه‌کشی کشور رخ داده به نوعی در مغایرت صدوهشتاد درجه‌ای با این اسناد و سخنرانی‌ها است.
منبع: ایکنا
انتهای پیام/ ح . ا