بخشندگی همیشه هم خوب نیست!

به گزارش «شیعه نیوز»، آدم‌ها دو حالت دارند یا بخشنده هستند یا بخیل و بی‌گذشت. ما بخشندگی را به عنوان صفت نیکو می‌شناسیم اما هر نوع بخشندگی خوب نیست و این امر نیز برای خود حد و حدودی دارد و قاعده و قانونی را برای آن بیان کرده‌اند.

سماحت یعنی بخشندگی
مریم پناهنده در یادداشتی که در روزنامه آرمان منتشر کرده آورده است: سماحت در لغت به معنای بخشندگی و گذشت و آسان‌گیری و سهل گرفتن امور است و به این مفهوم به کار می‌رود که انسان در رفتار با دیگران در مناسبات انسانی در زندگی، در کسب و کار و در دوستی و دشمنی از بخشش و گذشت و آسان‌گیری بهره‌ای داشته باشد. در واقع انسان به میزانی که اهل گذشت و بخشش باشد خداوند از او می‌گذرد و او را می‌بخشد و بر او آسان می‌گیرد. نظام عالم به این صورت است که هر چه بخشش و گذشت و آسان‌گیری‌اش بیشتر باشد به همین تناسب عکس‌العمل می‌بیند. امیرالمومنین در آغاز عهد نامه مالک اشتر اینگونه آموزش می‌دهند، قلب خود را لبریز از رحمت بر مردمان و دوستی ورزیدن با آنان و مهربانی کردن با همگان کن، همچون جانوری درنده مباش که خوردن آنان را غنیمت بشماری پس به خطاهایشان منگر و از گناهانشان در گذر چنان که دوست داری خدا بر تو ببخشاید و گناهت را عفو فرماید. (نهج‌البلاغه، نامه 53)

سماحت و اثرات آن
سخت‌دلی و تنگ‌نظری و سخت‌گیری پیش از آنکه برای دیگران سختی به بار آرد، به وجود خود انسان آسیب می‌رساند و حقیقت لطیف خود انسان را زمخت می‌کند و زمینه کمال‌یابی آدمی را دربند می‌کند. هر چه انسان به مراتب بالاتری از انسانیت نایل شود بخشش و بزرگواری و آسان‌گیری‌اش بیشتر می‌شود و هر چه سماحت انسان بالاتر رود به مرتبه والاتری از انسانیت می‌رسد و به روح دین نزدیک‌تر می‌گردد. چون نور ایمان در قلب کسی وارد شود سختی‌های وجود و سنگدلی‌ها و سختگیری‌ها و کینه‌توزی‌ها را می‌شوید و می‌زداید و قلب را گسترده و باز می‌کند و آدمی را به کمال سماحت متصف می‌نماید. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند: اهل وسعت و سهولت و بخشش باش و بسیار پخش‌کننده نباش و برنامه‌ریز باش و ناخن خشک و در تنگنا قرارده نباش. از ابن مسعود نقل شده است که از تفسیر سوره زمر آیه 22 از رسول خدا پرسیدم که چگونه انسان شرح صدر پیدا می‌کند؟ فرمود: هنگامی که نور در قلب انسان وارد شود گسترده و بازمی‌گردد. سخت‌دلی و کینه‌توزی مایه آتشی است که دوزخ جلوه آن است و با ایمان که وجود و قلب و رفتار را به سماحت مزین می‌سازد کاملاً منافات دارد.

دین و سماحت
«خداوند مرا بر شریعت و دین حنیف و آسان و ملایم مبعوث کرده است.» قوانین و فرامین شریعت در ذاتش آسان است و راه و رسم دعوت و سلوک دینی نیز بر سماحت استوار است. حضرت علی (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: سپاس خدای را که راه اسلام را گشود و در آمدن به آبشخورهای آن را بر تشنگان آن آسان فرمود. ‌(نهج‌البلاغه، خطبه 151) این بیان به این معناست که دین و دینداری آسان است و نباید آن را از ساختار فطری‌اش که برای هر کسی پذیرش و عمل به آن آسان است دور ساخته اینکه با حدود و مرزهای دین می‌توان با سهل‌انگاری رفتار کرد که هر چه انسان در کمالات انسانی بالاتر رود مرزبان‌تر می‌شود و در حفظ حدود الهی و مرزهای انسانی محکم‌تر می‌شود. از ابن مسعود نقل شده است که از تفسیر سوره زمر آیه 22 از رسول خدا پرسیدم که چگونه انسان شرح صدر پیدا می‌کند؟ فرمود: هنگامی که نور در قلب انسان وارد شود گسترده و بازمی‌گردد. سخت‌دلی و کینه‌توزی مایه آتشی است که دوزخ جلوه آن است و با ایمان که وجود و قلب و رفتار را به سماحت مزین می‌کند کاملاً منافات داردخداوند پس از آنکه حضرت موسی و‌هارون را مامور کرد که پیش فرعون بروند و او را دعوت و ارشاد کنند از جمله دستوراتی که به آنها می‌دهد این است: بروید پیش فرعون سرکش یاغی و با او با نرمی سخن بگویید شاید این سخن نرم او را متذکر خدا کند و از روز جزا بترسد. دل سخت فرعون را که انانیّتش به جایی رسیده که ادعای خدایی کرده بود با رفق و مدارا بهتر می‌توان به دست آورد. در مورد امر به معروف و نهی از منکر نیز یکی از مهمات همین رفق نمودن و مدارا کردن است.

خط قرمز سماحت
این وجودی که به وسعت رسیده و صاحب سماحه که لبریز شده باید توجه کند تا حدی بذر پاشی کند و آبیاری نماید که باعث فاسد شدن بذرها و مردابی شدن زمینی که در آن بذرها وجود دارند نشود؛ چرا که بذر زیادی و آب زیاد، این افراط و زیاده روی از اطاعت و دستور خداوند و بندگی او سرچشمه نمی‌گیرد. اینگونه بخشندگی مفرطانه برخاسته از هوی و هوس‌های نفس و تزیین و اغوای شیطان است. حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند: اهل وسعت و سهولت و بخشش باش و بسیار پخش‌کننده نباش و برنامه‌ریز باش و ناخن خشک و در تنگنا قرار ده نباش.(نهج‌البلاغه/ حکمت 33)