در روایات اهل بیت آمده است که «روز ترویه، جبرئیل به ابراهیم علیه السلام گفت: «تروّ من الماء» یعنى «آب برگیر» و به همین جهت، این روز، ترویه؛ یعنى روز ذخیره کردن و برداشتن آب نام گرفته است. (1)
به دیگر
بیان در زمان‌های گذشته در صحرای عرفات و منی آب موجود نبوده و حاجیان در
روز هشتم ذی الحجه آب مورد نیاز خود را برای روزهای آتی به همراه شان
می‌بردند.
از جنبه عبادی این روز مورد توجه و عنایت اهل بیت عصمت
و طهارت نیز هست تا آن جا که از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: «روزه، روز
ترویه کفاره شصت سال گناه است.» (2)
امام سجاد(علیه السلام): «هر که آب دهد مؤمن تشنهاى را، حق‌تعالى او را از آب کوثر سیراب فرماید.»
سقایت و آب دهی به مومنین در اسلام جزو اعمال سفارش شده و موکد است و ائمه برای این عمل ثواب و اجر بسیاری را ذکر کرده اند از جمله:
حضرت
امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمودند که «حق سبحانه و تعالى دوست
مىدارد سرد کردن جگر گرم را و هر که آب دهد تشنه را که جگرش از تشنگى گرم
شده باشد، حتى حیوانات را، حق سبحانه و تعالى در روز قیامت او را در سایه
عرش خود جاى دهد؛ روزى که سایه نباشد مگر سایه عرش.» (3)
رسول
خدا صلّى الله علیه و آله فرمودند: «هر که آب دهد مؤمنى را در جایى که آب
باشد، خداى تعالى به هر شربتى هفتاد هزار حسنه به او عطا فرماید و هر که آب
دهد مؤمنى را در جایى که آب یافت نشود مثل کسى است که ده بنده از فرزندان
حضرت اسماعیل بن خلیل علیهما السّلام را از بندگى آزاد نموده باشد.» (4)
همچنین روایت شده که «هر که آب دهد مؤمن تشنهاى را حق‌تعالى او را از آب کوثر سیراب فرماید.» (5)
حضرت
امام جعفر صادق صلوات الله علیه نیز فرمودند: «هر که آب بدهد در موضعى که
آب یافت شود چنان است که بنده آزاد کرده باشد و هر که آب دهد در جایى که
آب یافت نشود همان است که جانى را زنده کرده است و هر که جانى را زنده کند
چنان است که عالمى را زنده کرده باشد و بسیار باشد که از این شخص چندین
هزار نفس به هم رسد.» (6)
حاجیانی که به بهانه سقایت خداوند را فراموش کرده‌اند
سقایت
و آب دادن به مومنین نه تنها از منظر دینی از مقام والای ارزشی برخوردار
است، بلکه در جامعه عرب نیز یکی از وجهه های اجتماعی بوده که مانند پرده
داری خانه کعبه و کلیدداری آن از شرافت خاصی برخوردار است؛ به دیگر بیان
فردی که در ایام حج مسئولیت تامین آب حجاج را بر عهده داشت به معنای
برخورداری از شان و منزلت خاص اجتماعی بود.
در زمان صدر اسلام
سقایت حجاج به عهده عباس، عموی پیامبر بود؛ روزی امام علی (علیه السلام) از مدینه
وارد مکه شد و به عمویش عباس گفت: «اى عموى رسول خدا! چرا مهاجرت نمىکنى و
به پیامبر صلى الله علیه و آله ملحق نمىشوى؟» عباس گفت: عمارت و آبادانى
مسجد الحرام و پردهدارى بیت‌الله را به عهده دارم و این کارى ارجمند است و
نمىتوانم آن را رها کنم و به مدینه مهاجرت نمایم.
خداى سبحان
در پاسخ عباس، آیه شریفه 19 سوره توبه را نازل کرد: «أَ جَعَلْتُمْ
سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ
بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا
یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ
الظَّالِمِینَ». (7) آیا سیراب ساختن حاجیان و آباد کردن مسجد الحرام را
همانند (کار) کسى پنداشتهاید که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و در
راه خدا جهاد مىکند (نه، این دو) نزد خدا یکسان نیستند.
در
تفاسیر مختلف دیگری نیز به شان نزول این آیه که اشاره دارد به فداکاری های
امیرالمونین (علیه السلام) برای پیامبر و دین خدا تصریح شده است. با توجه به این که
آب دادن و سقایت در اسلام از ارزش و اجر عظیمی برخوردار است، تامل در این
آیه نکات فراوانی را برای مسلمانان واضح می سازد.
یاری فرزند رسول خدا با ارزش‌تر از انجام سقایت و حج است
اولین
نکته‌ای که می‌توان با توجه به این آیه و روز ترویه از آن نتیجه گرفت،
اشاره به حرکت امام حسین (علیه السلام) در روز ترویه برای خروج از مکه و حرکت به سوی
کوفه است. شاید برای برخی این سوال مطرح شود که حرکت امام حسین (علیه السلام) در روز
ترویه به سمت کوفه چه ارتباط معنایی و مفهومی با این آیه و روز ترویه دارد؟
جواب
این سوال در این نکته نهفته است که خداوند در زمان صدر اسلام یاری پیامبر و
جهاد را با ارزش‌تر از سقایت و آبادسازی مکه می‌داند و این دو را یکسان
نمی‌شمارد، اما مردمی که در عصر اباعبدالله الحسین (ع) در ایام حج حضور
داشتند، چرا به جای انجام مراسم تمتع به یاری اباعبدالله الحسین نپرداختند و
با ایشان همراه نشدند؟
آیا حقیقت جایگاه و منزلت امام حسین (علیه السلام)
به غیر از رسول اکرم بود؟ مگر حرکت امام حسین (علیه السلام) مصداق جهاد در آیه 19
سوره توبه نبود؟ پس چرا مردم از اعمال عبادی خود دست نکشیدند و به یاری و
همراهی اباعبدالله الحسین در روز ترویه نشتافتند؟
آفت دین، گرفتاری در عادات مقدس
بررسی
علل رفتار مردم به ظاهر مسلمانی که به گرد کعبه طواف می‌کنند، اما دستورات
اسلام را به زیر پا می‌گذارند و فرزند رسول خدا را به مصاف شمشیرها
می‌فرستند، مبحثی طولانی است، اما آنچه از جمع‌بندی روز ترویه در ذی الحجه و
آیه سوره 19 سوره توبه و حرکت امام حسین(علیه السلام) در این روز می‌توان دانست، آن
است که تا وقتی مصادیق حقیقی دین مداری را نیافته و مفسران حقیقی قرآن را
نشناخته باشیم، به اشتباهِ عباس عموی پیامبر و مردم حاضر در مکه سال 62
هجری دچار خواهیم شد.
یکی از آفات دین‌مداری گرفتار شدن در عادات
مقدس و تشخیص ندادن اهم از مهم است و انسان مؤمن به این بصیرت و آگاهی
نمی‌رسد، مگر با دریافت و کسب دین از منبع ناب و اصلی آن؛ افرادی که به
سلایق شخصی خویش نه تنها دین را تعریف می‌کنند، بلکه دینداری خود را بر آن
استوار می‌نمایند، هیچ بعید و دور نیست که مقدسات ظاهری را به اصل و بن
مایه دین بفروشند؛ به این ترتیب تنها، کسب علم از محضر اهل بیت و آموختن از
آن بزرگواران می‌تواند ما را نسبت به چنین آفتی بیمه کند.
پی‌نوشت:
1- وسائل الشیعة، ج11، ص 231
2- اقبال الاعمال ج 2 اعمال ماه ذی الحجه
3- لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه، ج6 ص 87
4- إرشاد القلوب / ترجمه مسترحمى، ج2 ص166
5- إرشاد القلوب / ترجمه مسترحمى، ج2، 166
6- لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه، ج6 ص 87
7- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل - ترجمه روحانى ص128