در شرايط فعلي تغییر نام کوچک در حقوق ما غير ممكن نيست، اما آیا می‌توان به هر فردی اجازه داد بدون قید و شرط نام کوچک خود را تغییر دهند؟ خیر، زیرا اولاً نام کوچک در شناسنامه و دفاتر سجلی که از اسناد رسمی است قید می‌شود و اهمیت و اعتبار سند رسمی اقتضا می‌کند که تغییر مندرجات آن آسان نباشد.
ثانیاً همانطور که تغییر نام خانوادگی اشکالاتی در روابط حقوقی افراد پدید می‌آورد، تغییر نام کوچک نیز البته به مقیاس محدودتر مشکلاتی ایجاد می‌کند. مثلا ممکن است بدهکار یا مجرم با تغییر نام کوچک خود کوشش کند هویت اصلی خویش را مخفی نگاهدارد تا بستانکاران یا مجرمان قانون نتوانند به او دسترسی پیدا کنند، بنابراین تغییر نام کوچک هم مانند تغییر نام خانوادگی نباید آزاد باشد.
* چگونگي تغيير نام كوچك
متاسفانه در قوانین ایران قیود و حدودی برای تغییر نام کوچک به صراحت پیش بینی نشده است.
البته نفع اعم از نفع مادی و معنوی است و از این رو کسی که نفعی معنوی در تغییر نام کوچک دارد چنانکه نام کوچک او عرفاً مستهجن و ناپسند و موجب شرمندگی او در بین مردم است، می‌تواند تغییر آن را از دادگاه بخواهد.
تشخیص اینکه آیا خواهان دارای منفعت مشروع و عقلائی در دعوی است یا نه با دادگاه است.
اما برابر با قوانین و مقررات نام‌های قابل تغییر بشرح ذیل است:
1 - نام‌هائی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌گردد .مانند : " عبدالات ، عبدالعزی "
( لات و عزی نام دو بت در مکه معظمه دوران قبل از اسلام است )
2 - اسامی مرکبی که عرفا" یک نام محسوب نمی‌شوند ( اسامی مرکب ناموزون )
مانند : " سعید بهزاد ، شهره فاطمه ، حسین معروف به کامبیز و ...."
3 - عناوین: اعم از عناوین لشکری و یا کشوری و یا ترکیبی از اسم و عنوان مانند : " سروان ، سرتیپ ، دکتر ، شهردار و یا سروان محمد و شهردار علی "
4 - القاب: اعم از ساده و مرکب، مانند : " ملک الدوله ، خان یا شوکت الملک ، حاجیه سلطان و سلطانعلی "
5 - اسامی زننده و مستهجن: زننده و مستهجن آندسته از نام‌هائی است که بر حسب زمان ، مکان یا مورد به دلایل و جهات زیر برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأیید شورای عالی برسد.
5 - 1 -اسامي که معرف صفات مذموم و مغایر با ارزشهای والای انسانی است.
مانند : گرگ ، قوچی و ...."
5 - 2 - اسامي که با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد.
مانند " لات ، خونریز ، چنگیز و ... "
5 - 3 - اسامي موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه گردد.
مانند : " وانوشکا ، ژاکاردو ، شاهدوست و .... "
5 - 4 - اسامي موجب تحقیر اشخاص بوده و یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد.
مانند : " صد تومانی ، گت آقا ، کنیز ، گدا و ... "
6 - اسامی نامتناسب با جنس .
مانند : " ماشاءاله برای اناث و یا انتخاب نام اشرف و یا اکرم برای افراد ذکور"
7 - حذف کلمات زائد و غیر ضروری در نام اشخاص .
مانند : " قلی ، غلام ، گرگ ، ذولف و قوچ "
8 - تصحیح اشتباهات املائی در نام اشخاص که بدلیل عدم آشنائی مامور با لهجه‌ها و الفاظ و معانی محلی و یا ناشی از تلفظ اظهار کننده پیش آمده .
مانند : " زهراب به سهراب و یا منیجه به منیژه و یا ... "
9 - هم نام بودن فرزند با پدر و یا مادر در یک خانواده .
10 - هم نام بودن برادران و یا خواهران در یک خانواده .
11 - تغییر نام‌ها از صورت عربی به شکل فارسی از قبیل رحمن به رحمان ، اسمعیل به اسماعیل ، اسحق به اسحاق و ... .
12 - تغییر نام کسانیکه با تأیید مراجع ذیصلاح به دین مبین اسلام مشرف می‌شوند .
13 - تغییر نام کسانیکه نام آنها اسامی ایام هفته باشد.
14 - تغییر نام کسانیکه تغییر جنسیت داده و دادگاه صالحه حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلی و شناسنامه آنان صادر نموده است .
پیشوند " عبد " خاص اسامی و صفات ذات پروردگار است و در سایر موارد متقاضی می‌تواند تقاضای حذف آن را ارائه كند.
فرم نمونه درخواست نام کوچک
خواهان: .............
به نشانی: میانه، خ......کوچه........پلاک......
خوانده: اداره ثبت احوال
خواسته: تغییر نام کوچک از ................
دلایل و منضمات: استشهادیه محلی- کپی مصدق شناسنامه ........
شرح:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان با سلام احتراما؛ اینجانب خواهان در نزد اهالی محل و دوستان و اقوام به علی مشهور هستم و همه مرا به این نام می‌شناسند از آنجا که نام علی از اسماء مقدس بوده و از طرفی بنده حالیه در حوزه علمیه به تحصیل اشتغال دارم خواهشمند است با پذیرش این خواسته، اداره خوانده را به صدور یک جلد شناسنامه جدید با نام کوچک علی ملزم کنید.
گواهان بنده عبارتند از:
1............2............... به نشانی……………................
...............4............
محل امضاء