شیعه نیوز : در این مقاله به بررسی احکام گران فروختن کالاهایی که قبل از گرانی خرید شده پرداخته ایم. گران‌فروشی کالاهایی که با قیمت پایین‌تری خریداری شده‌اند، از مسائل حساس در اخلاق و اقتصاد اسلامی است و رعایت عدالت و انصاف در معاملات را به چالش می‌کشد. این موضوع از منظر شرعی و حقوقی نیازمند بررسی دقیق است تا از ضرر رساندن به مصرف‌کنندگان و جامعه جلوگیری شود.
گران فروختن کالاهایی که قبل از گرانی به قیمت ارزان خرید شده چه حکمی دارد؟
موضوع گران‌فروشی کالاهایی که قبل از افزایش قیمت‌ها به قیمت ارزان‌تری خریداری شده‌اند، از جنبه‌های مختلف شرعی و حقوقی قابل بررسی است. در اینجا دیدگاه‌ها و احکام مربوط به این موضوع از نظر مراجع مختلف به طور کامل و جامع بیان می‌شود.
مفهوم گران‌فروشی
گران‌فروشی به معنی فروش کالا با قیمتی بیشتر از قیمت عادلانه و متعارف آن است. این مفهوم به‌ویژه زمانی موضوعیت پیدا می‌کند که افزایش قیمت، حاصل از احتکار، تقلب، یا سوءِاستفاده از نیاز بازار باشد. در این خصوص، توجه به این نکته ضروری است که گران‌فروشی اصولاً عملی است که برخلاف اخلاق و عدالت اقتصادی در جامعه اسلامی تلقی می‌شود.
دیدگاه مراجع تقلید
بر اساس نظرات مراجع مختلف، فروش کالا به قیمتی بالاتر از قیمت خریداری‌شده، در شرایط عادی و بدون فشار یا سوءاستفاده از شرایط، به‌طور مطلق حرام نیست؛ اما اگر این افزایش قیمت موجب اجحاف و ضرر به مشتری و سوءِاستفاده از نیاز جامعه باشد، می‌تواند از نظر شرعی مشکل داشته باشد. در ادامه به نظرات چند مرجع پرداخته می‌شود:
طبق نظر آیت الله سیستانی، فروش کالا به قیمتی بالاتر از قیمت خریداری‌شده حرام نیست؛ اما اگر افزایش قیمت به گونه‌ای باشد که مشتری‌ها را دچار سختی کند یا سوءاستفاده از نیاز مردم صورت بگیرد، این عمل قابل قبول نیست و حرام خواهد بود.
آیت الله مکارم شیرازی بر رعایت انصاف و عدالت تأکید دارند و معتقدند فروش کالاهایی که به قیمت ارزان‌تری خریداری شده‌اند به قیمت روز، اشکال ندارد، مگر در مواردی که موجب اجحاف به مشتری شود یا سبب شود مردم تحت فشار اقتصادی قرار گیرند. در این صورت، باید انصاف و عدالت رعایت شود.
آیت الله وحید خراسانی نیز فروش به قیمت روز را مجاز می‌دانند اما در صورتی که فروشنده از شرایط سوءاستفاده نکند و عدالت را رعایت نماید.
حکم گران فروختن کالاهایی که قبل از گرانی به قیمت ارزان خرید شده چیست؟ آیا کسبه به منظور حفظ ارزش سرمایه اولیه خود، مجاز به انجام این کار هستند یا وظیفه دیگری دارند؟
آیت الله سیستانی : می توانند کالا را به قیمت جدید بفروشند.
آیت الله صافی گلپایگانی : فروشنده کالا شرعاً مختار است که کالای خود را به هر قیمتی که می خواهد بفروشد و خریدار هم چنانچه راضی به آن قیمت باشد و معامله انجام گیرد معامله صحیح است لکن اگر بعد از معامله کشف شود که مشتری مغبون شده است مشتری حق فسخ معامله را دارد البته باید دقت شود که اجحاف و بی انصافی صورت نگیرد.
آیت الله سبحانی : می توانند جنس را به هر قیمتی خریده اند به قیمت روز بفروشند به شرط اینکه قیمت واقعی روز باشد نه ساختگی.
آیت الله صانعی : فروش به قیمت روز و عادلانه بازار مانعی ندارد اما رعایت انصاف امری مطلوب است.
آیت الله موسوی اردبیلی : کسبه، فی نفسه حق دارند که کالا را به قیمت پایه روز و بالاتر بفروشند، مگر آن که در این رابطه تعهدی داشته باشند، اینکه حکومت براساس مصالح عمومی، مقرراتی در این رابطه داشته باشد و اگر عمل به قوانین مذکور موجب ورشکستگی باشد، مشکل با مسوولین حکومتی در میان گذارده شود، تا با کارشناسی و تعدیل قوانین تا حدی جمع بین حقین (کسبه و سایر مردم) بشود.
آیت الله فیاض : بلی مجاز به انجام این کار هستند.
پرسش: تکلیف کسبه در ایام گرانی نسبت به کالاهای قبلی که ارزان خریده اند چیست، آیا می توانند به قیمت روز و به صورت گران بفروشند؟
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : در صورتی که حکومت اسلامی نرخ خاصی را تعیین کرده باشد باید به همان شکل عمل شود، در غیر این صورت بستگی به توافق و تراضی طرفین معامله دارد. ولی سزاوار است مسلمانان انصاف را در هر حال رعایت کنند، و به سود عادلانه قانع باشند.
پرسش : تکلیف کسبه در ایام گرانی نسبت به کالاهای قبلی که ارزان خریده اند چیست، آیا می توانند به قیمت روز و به صورت گران بفروشند؟
پاسخ آیت الله خامنه ای : سود گرفتن تا وقتى به حدّ اجحاف نرسیده است و خلاف مقرّرات دولت نیست، اشکال ندارد، ولى افضل بلکه مستحب است به مقدارى که مخارج را تأمین مى کند، اکتفا شود. لازم به ذکر است اگر قانونی در این زمینه باشد و نسبت سود را مشخص کرده باشد، باید رعایت گردد.
پرسش : بعضاً مشاهده می شود قیمت کالایی گران می شود و فروشنده نیز قیمت همان کالا که از قبل موجود داشته را گران می کند. به عبارت دیگر در قیمتهای قبلی دست می برد و بر اساس قیمت گذاری جدید آن کالا را به فروش می رساند و اقامه دلیل می کند که درست است آن کالا را قبلا به قیمتی کمتر خریده ولی اجاره مغازه، قمیت آب، برق و ... در حال حاضر گران است. یعنی او به عواملی اشاره می کند که هزینه‌های جاری او را افزایش داده است. به لحاظ شرعی چنین گران کردنی چه حکمی دارد؟
پاسخ آیت الله خامنه ای : تا وقتى که به حدّ اجحاف نرسیده و بر خلاف مقرّرات دولت هم نباشد، اشکال ندارد، ولى افضل بلکه مستحب آن است که فروشنده به آن مقدار سودى که هزینههایش را تأمین مىکند، اکتفا نماید.
آیت الله خامنه‌ای تأکید دارند که اگر فروشنده بدون قصد ضرر رساندن و بدون اجبار، کالای خود را به قیمت روز بفروشد، این کار مجاز است. اما در شرایطی که کالاها احتکار یا کمبود مصنوعی شده و به‌خاطر آن قیمت‌ها افزایش یابد، این عمل شرعاً مکروه و حتی در مواردی حرام است.
دیدگاه اسلام در خصوص گران‌فروشی
اسلام همواره بر عدالت در معامله تأکید دارد و بر این اساس، معامله‌ای را که موجب ضرر و زیان مشتری یا جامعه شود، ناپسند و نادرست می‌داند. از دیدگاه فقهی، سودجویی و گران‌فروشی در شرایطی که جامعه در مضیقه اقتصادی قرار دارد یا نیاز به کالای خاصی دارد، می‌تواند از مصادیق ظلم و فساد اقتصادی تلقی شود.
ابعاد قانونی و حقوقی گران فروشی در ایران
در قانون ایران، گران‌فروشی طبق قانون تعزیرات حکومتی جرم محسوب می‌شود. بر اساس ماده 2 قانون تعزیرات حکومتی، فروشندگان موظفند کالاها را به قیمت مصوب و مشخص بفروشند، و هرگونه فروش با قیمتی بالاتر از نرخ مصوب تخلف به حساب می‌آید. همچنین، در مواردی که قیمت‌ها به دلیل احتکار یا سودجویی بی‌رویه افزایش می‌یابد، نهادهای نظارتی مانند سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، حق دخالت و برخورد دارند.
راهکارهای پیشنهادی از منظر اخلاقی و اقتصادی
برای جلوگیری از بروز مشکلات اقتصادی ناشی از گران‌فروشی، توجه به اصول اخلاقی و رعایت انصاف در معاملات توصیه می‌شود. همچنین، فروشندگان می‌توانند با در نظر گرفتن درصد سود معقول، علاوه بر رضایت مشتریان، موجب پایداری اقتصادی جامعه نیز شوند. از سوی دیگر، تنظیم قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا و عدم احتکار کالاها از جمله مواردی است که در فقه و حقوق اسلامی بر آن تأکید شده است.
جمع بندی :
در نهایت، گران‌فروشی در شرایطی که قیمت کالاها به دلیل عرضه و تقاضا تغییر می‌کند و فروشنده بدون سوءِ نیت و به قصد ایجاد عدالت در بازار، کالا را به قیمت روز می‌فروشد، از نظر شرعی مشکلی ندارد. اما اگر این اقدام به قصد سوءاستفاده و ضرر رساندن به مشتری یا جامعه باشد، از منظر شرعی و قانونی ناپسند و مذموم است و حتی ممکن است حرام تلقی شود.
منبع: بیتوته