محقق : دکتر صادق یادگاری
شیعه نیوز | جوان،شادی،نشاط و تفریح
همانگونه که ما در طبیعت آبشارهای زیبا،گل های رنگارنگ،طلوع خورشید،نغمه پرندگان،رویش گیاهان،وبسیاری از زیبایی های دیگر را می بینیم، ونیز پائیز وزمستان در زندگی می ینیم،نتیجه می گیریم که زندگی هم غم دارد هم شادی اما فطرتاً انسان ها از غم ومصائب گریزانند وبه شادی تمایل دارند.این حق جوان است که در جامعه وخانواده ومدرسه ومحل کارشاد باشدولذت مشروع داشته باشد.
اسلام هم از شادی جوان ومؤمن دفاع می کند امّا خط قرمز هایی دارد تا شادی ها به ظلم و گناه وتعدی به حقوق دیگران منجر نشود.
معنای شادی چیست؟
شادی حالتی است که به انسان سرور،نشاط،وخوش حالی می دهد.
شادی احساس مثبتی است که حس ارضا و پیروزی می دهد، شادی عبارت است از مجموع لذت ها منهای درد ها و مشکلات ، شادی شامل عاطفه ی مثبت بالاست و دوری از عاطفه واحساس منفی.
شادی ونشاط حالتی است که به انسان امید وآمادگی برای پیشرفت کارهامی دهد.
ضرورت داشتن شادی:
شادی برای انسان ها ضروری است،درسایه شادی ونشاط،زندگی معنا ومفهوم زیبا پیدا می کند،دل ها به همدیگر نزدیک می شود،وبرعکس ترس ونگرانی وبدگمانی وناکامی بی اثر ودور می شود.شادی هم برروح وهم برجسم اثر مثبت دارد.شادی حتی می تواند از رشد ونمای سرطان ها که درکمون هستند پیشگیری کند.
درآماری گفته شده که در حدود 400 میلیون نفر در جهان از بیماری های روانی و افسردگی رنج می برند[1].یکی از درمان های اساسی افسردگی و بیماری های روانی شادکردن آن بیماران و امید دادن و شنیدن درد و دل های آنهاست.
ویژگی افراد با نشاط چیست؟
آیا فقط لبخند زدن نشانه شادی است؟
ارسطومی گوید: افراد موفق، عملکرد خوب را شادی می شمارند، و دانشمندان، زندگی متفکرانه و کنکاش و معرفت عمیق نسبت به نحوه کارکرد درون بدن و روح انسان و نیز شناخت پدیده های جهان را نشاط و پیروزی می دانند.برخی می گویند: شادی معادل برآورده شدن آرزوهاست و در جمع بندی نظرات فوق ، شادی یعنی:احساس خوشبختی در زندگی شخصی و اجتماعی ، و رضایتمندی از زندگی ، داشتن آرامش فکرو روح، یادکردن دیگران به خوبی، تشکراز خدا برای نعمت هایش، دوست شدن با مردم ، با نشاط و شاد،زندگی کردن ، و شادکردن دیگران، داشتن چهره گشاده با همه ، دوست داشتن دیگران ، مسؤلیت پذیری و همدردی با مردم، عفو و گذشت است.
شادی در سیرۀ معصومین علیهم السلام:
امام علی علیه السلام درباره مؤمنین می فرمایند: "شادی مؤمن در چهره اش و اندوهش در دلش است."[2]
امیرالمؤمنین علیه السلام شادی و لبخندشان در چهره شان ظاهربود و همیشه با مردم با روی باز و با مزاح خوب و لبخند روبه رو می شدند.
اقسام شادی:
الف-شادی پسندیده:
از نظرقرآن و دین اسلام ، شادی پسندیده آن است که جهت گیری الهی داشته باشد و مورد رضای حق باشد، چون هدف تقرّب جستن به خداست، پس هر شوخی یا شادی که به این اهداف نزدیک شود، و با گناه همراه نباشد، غافل کننده از یاد حق نباشد، اعتدال و میانه روی در آن رعایت گردد خوب است .
البته بهترین شادی ها از نظر قرآن و اسلام لحظاتی است که در جهت اطاعت و بندگی خداباشد و اگر خدایی نکرده بر خلاف رضای خدا بود باید غمگین باشد و توبه و دوری کند.
شخصی خدمت امام جواد علیه السلام رسید و پرسید شادی ما در کجا و چگونه باشد؟
حضرت فرمودند:پدرم فرموده: "بهترین روزی که سزاوار است بنده در آن شاد باشد ، روزی ولحظاتی است که است که توفیق خدمت و دست گیری از برادران مؤمن و نیازمندش نصیب او گردد، البته نباید هیچ منتی بگذارد."
شاد کردن دیگران:
اگر کسی بتواند باچهره گشاده و لبخندی صمیمی، غمی را از دل دوستش بزداید؛ این کار ، علاوه بر اینکه خود به نشاط روحی رسیده، عبادت خدا را نیز به جا آورده است.امام موسی کاظم علیه السلام به یکی از کارگزارانشان می نویسند: "به درستی که زیر عرش خدا سایه ای است که ساکن نمی شود در آن،مگر کسی که کارخیری برای برادر دینی اش انجام دهد، یا گرفتاری او را رفع نماید و قلبش را شاد نماید"[3]
شاد کردن دیگران گاه با نگاه محبت آمیزاست ، یا با کلام زیبا، یا دادن هدیه، یا با ادای قرضش و کمک مالی، یارسیدگی مادی، معنوی ، مشاوره ای وغیره به اهل نیاز، البته شادکردن دیگران زمانی عبادت است که از راه مشروع و خداپسند باشد و نه گناه.
بکی ازشادی های پسندیده،تشکیل مجالس جشن و سرور به مناسبت مولودی های ائمه معصومین علیهم السلام است.
امام رضا علیه السلام به ریان بن شبیب فرمودند: " اگر می خواهی در درجات عالی بهشت با ما باشی، در حزن ما محزون و به شادی ما شادباش.[4]
شادی های غیر مشروع وناپسند:
شادی ها و تفریح هایی که همراه با خلاف و گناه و لهو لعب و اتلاف وقت و هیجان های کاذب یا اذیت و آزار دیگران است مذموم و ناپسند است.
1-شادی از راه گناه: کسی که از راه گناه و معصیت خدا به شادی بپردازد اولاً نافرمانی خداوند کرده است، ثانیاً از اینکه گناهی را مرتکب شده روحش شاد شده است.امام علی علیه السلام دراین باره فرموده اند:"شادی به گناه کردن، از انجام دادن آن زشت تر است" ...موقتا شاد است اما اثر نهایی اش ظلم به خود است.
2-شادی دربرابر افراد محزون:
در برابر افراد مصیبت زده و غصه دار دور از جوانمردی است شادی کردن.
3-شادی تمسخر آمیز:همانطور که فرعون در برابر معجزات حضرت موسی مسخره می کرد و شادی ظاهری می کرد، این نوع شادی برای تضعیف روحیه پیامبر بود. اگر برای مسخره کردن فرد حاضر یا غایب شادی کند یا جوک بگوید و شخصیت آن طرف را تخریب کند ظلم و گناه کرده است.
4-شادی ناپسند دربرابر لغزش های دیگران:
بعضی ها بادیدن مثلاً زمین خوردن دیگران یا تُپُق زدن فرد در سخن یا هرضعف دیگری که کسی داشته به جای همدردی با او بر او خندیده و مسخره می کنند ، از ائمه هم روایت است که هرکس بالغزش دیگران خوشحال شود، زمانه آن بلا را بر سرش می آورد.
5-شادی مغرورانه:
افراد کم ظرفیت با دستیابی به مال ومقام و...گاه چنان شادی و نشاط دارند و تفریح می کنند که از خود بی خود می شوند! و با آن نعمتی که خدا داده به رُخ مردم بکشند یا به خود مغرور شوند یا بقیه را تحقیر کنند، این نوع شادی هم ناپسند و مکروه است و هم ناشی از جهل و غفلت است.
6-شادی با حرکات موزون (رقص):
یکی از شادی های ناروا شادی با رقص یا حرکات بچه گانه، سوت و دست زدن در مجالس لهو و لعب که همراه با مفاسد و گناه است می باشد، البته اگر کف زدن موجب غنا ولهو لعب و عیاشی نباشد و برای تشویق باشد اشکالی ندارد، اما رقص مختلط و با نامحرمان گناه است و موجب فساد و خلاف کاری می شود و علامت کوته فکری و بچّگی و جهالت است.
-فواید شادی خداپسندانه چیست؟
1-سلامتی روان: شادی سالم انسان را از افسردگی و ناراحتی های روحی و روانی بازمی دارد و پیشگیری می کند.در بعضی کشورها برنامه های تلویزیونی و یا باشگاه خنده درمانی دارند البته بدون دلیل و بیهوده خندیدن لهو بی عقلی است .
امام علی علیه السلام هم درباره نشاط و سرور کلامی دارند، می فرمایند: "شادمانی، موجب انبساط روح و مایه نشاط انسان می شود."[5]
2-سلامتی جسم:با خنده هورمون های اندروفین در سیستم عصبی ترشح می شود و نیز کورتیکوتروپین ترشح می شوند و سلول ها به شاد می شوند، .خنده جسم و روح را تقویت کرده، درد ها را تخفیف می دهد، و نقش مهمی در درمان بعضی بیماری ها دارد.
دکتر واینبرگرمی نویسد: "بروز سرطان سینه، بالا رفتن فشارخون، سرطان ریه و آسم رابطه مستقیم با سرکوب احساسات دارد."[6]
3-امنیت:
هرچه فرهنگ شادی و نشاط سالم در جامعه بیشتر شود، تند خویی و تنش بین افراد و برخورد فیزیکی کمتر می شود؛ بسیاری از ناهنجاری ها و جرم ها ناشی از عدم تعادل روحی است.برای مثال کارمندان شاد و راضی برخوردی عاطفی و با محبت به ارباب رجوع دارند. شما هم امتحان کنید زمانی که برخوردتان با کسی در خیابان شاد و مثبت است بازخورد آن مثبت و زیباست ، اما اگر در رانندگی یا برخورد با کسی تند باشید بازتاب منفی است. آیا زیبا و زشت در روحیه ی شما اثرش یکسان است ؟
4-رشد معنوی:
امام علی علیه السلام می فرمایند:دل ها همانند بدن ها خسته می شوند و نیاز به تنوع و استراحت دارند، در این حال با نکته های زیبا و نشاط آور و کلام خوب دل ها را با نشاط کنید."[7]
5-استحکام خانواده:
یکی از فواید شادی و نشاط، استواری پیونداعضای خانواده است و برای تأمین سلامت روان کودکان مفید است.
پدرومادری که هر روز با کلام زیبا، و صمیمیت و محبت با یکدیگر و بچه ها رفتار می کنند، روحیه افراد را شاد و سرزنده کرده و عزت نفس می دهند روابط مثبت زناشویی و یا تربیتی در خانه اثر مثبتی بر روحیه افراد گذاشته و موجب تعالی و رشد و کمال خانواده و پویایی آن می شود.
امام علی علیه السلام فرموده اند: "به خدا سوگند، هیچ گاه فاطمه سلام الله علیها را به خشم نیاوردم، و به او زور نگفتم، و او هیچ گاه مرا به خشم نیاورده و هرگاه به او می نگریستم، نگرانی ها و غم هایم از بین می رفت.!"[8]
البته پدر خانواده هم نباید سختی ها و غصه های بیرون منزل را به داخل خانواده منتقل کند.
وظایف والدین در ایجاد نشاط در خانواده:
1-بازی با کودکان: ورزش، و بازی والدین با بچه ها، انرژی درونی شان را آزاد کرده و احساس شادی و نشاط می کنند.سزاوار است که پدر و مادر در خانواده خود را همانند کودکان کوچک کنند و با بازی و خوش اخلاقی و شوخ طبعی آنها را پرورش دهند.
2-در آغوش گرفتن فرزندان: رسول خدا می فرمایند: "کسی که کودکان را شاد کند خداوند او را در قیامت شاد خواهد کرد" و می فرمایند: "بچه هایتان را ببوسید و محبت کنید و آنها را شاد کنید."[9]
-شادی اکتسابی است: افرادی که روحیه برون گرای با ثبات دارند، شادی ها را خوب حس می کنند اما اگر شخصی درون گرا باشد، عاطفه منفی دارد، و لذا کمتر شدیداً غمگین یا شدیداً خوشحال می شود.
کسی که ژن شادی در وجودش نیست می تواند با دریافت از محیط شادی آفرین و دوستان شاد آن را به دست آورده و برغم درونی چیره شود و شادی را تجربه کند.والدین و مربیان باید بچه ها را طوری تربیت کنند که برون گرای با ثبات وبا شخصیت بارآیند و شادی ها را حس کنند.
مهم ترین راه های شادی آفرین چیست؟
1-ایمان : هم قرآن و هم پژوهش های علمی روانشناسی نشان می دهد که کسانی که ایمان به خدا و جهان آخرت دارند، با انگیزه ترند و معنوی ترند و با نشاط تر و با امید تر زندگی می کنند.
2-رضایت وتحمل: کنار آمدن و تحمل مشکلات و رضایت مندی از نعمت های الهی است.امام صادق علیه السلام می فرمایند: " نشاط و شادی در پرتو راضی بودن به رضای خدا و یقین به دست می آید."[10]
3-عبادت: یکی از وسائل و روش های جلب شادی و نشاط معنوی ارتباط با خدا و عبادت و زیارت و سفرزیارتی است.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: "کسی که بسیار استغفار کند، خداوند او را از هر اندوهی و تنگنایی نجات بخشد."[11]
4-مثبت اندیشی:خوش بینی به خدا و جهان و آخرت و هدفدار بودن و امید داشتن شادی آفرین و روح افزاست.اگر تصمیم بگیریم و اراده کنیم که به جای دیدن ضعف ها و عیوب دیگران، ضعف های خود را جستجو کنیم و اصلاح کنیم، و نوع نگرش خود را درباره جهان و دیگران عوض کنیم ، دنیا عوض می شود پس بهتر است خوبی های دیگران را جستجو کنیم و از آنها یادبگیریم.
اگر ماسعی کنیم افکار وبینش و گفتار واعمال خودمان را تغییر دهیم و مثبت نگر شویم دیگر افسرده نمی شویم و به آرامش می رسیم.
سعی کنیم نیمه ی پر لیوان را بنگریم و خوبی های مردم را دنبال کنیم و برای مثال هر زمان که می خواهیم سخنی بگوییم حرفمان مثبت و سازنده و هدفمان هدایت باشد و نه دیگر آزاری و . باشد.
اعمال و واکنش های ما نتیجه افکار ودرون ما هستند،پس افکارمان مثبت وشاد باشد،زندگی مان شاد می شود.
5-در زمان حال زیستن: از دانشمندی پرسیدند چه شده که شما در همه کارهایت موفق هستی؟ گفت : من هرکاری را که انجام می دهم فقط به همان کار فکر می کنم، مثلاً وقتی غذا می خورم فیلم نمی بینم و فکرم جاهای دیگر نیست فقط فکر غذایم و نحوه جویدن و آداب غذا خوردن هستم، لذا بیشرین لذت را از غذا خوردن می برم.
اما بیشتر مردم یا به دیروز و یا فردای نیامده فکر می کنند، غصه یا حسرت می خورند و در آرزوهای دست نیافتنی فردا غرق می شوند و آرامش زندگی را از خود سلب می کنند و یا فیلم و سریال می بینند و از آرامش و لذت غذا بی بهره می شوند و یا در حین نماز به هر چیز فکر می کنند بجز نماز !!و لذا از نماز و توجه به راز و نیاز با خدا بهره ای ندارند.
6-تبسم وخنده: متخصصان علم خنده می گویند هنگام خنده، شانه ها، گلو، گردن، دیافراگم و گاه عضلات تمام بدن تکان می خورند سطح اکسیژن خون بالا می رود چون تنفس های کوتاه و سریع زیاد هنگام خندیدن انجام می شود، اندروفین در مغز ترشح شده و احساس سرخوشی به انسان دست می دهد البته از نظر ائمه علیهم السلام خنده باید به موقع و متناسب باشد، تبسّم بیشتر اوقات خوبست.امام علی علیه السلام می فرمایند: "پرهیزگار کسی است که هنگام خنده قهقهه نمی زند."[12]
7- اگر انسان روح بذله گویی و شوخ طبعی با وقار داشته باشد نشاط و زنده شدن روح و دل را در دیگران ایجاد می کند و کسالت و از ملالت دور می شود.امام صادق علیه السلام فرمودند: "با هم شوخ طبعی و حسن خلق داشته باشید، رسول خدا صلی الله علیه و آله اهل مزاح بودند و سرور و شادی را در دل دوستانشان ایجاد می کردند."[13]
البته از نظر اولیای خدا شوخی باید معقول ومنطقی باشد واز حد اعتدال خارج نشود وکسی که از حد شوخی پافراتر بگذارد وزیاد مزاح کند شکوه و وقارش کاسته می شود.
8-خود آرایی: آراستگی ظاهری، جذابیت و پاکیزگی و استعمال بوی خوش نشاط آور است، عطرهای خوشبو از سنت پیامبراسلام است.
9-پوشیدن لباس روشن:به غیر ازایام سوگواری ائمه اطهار علیهم السلام خوبست از رنگ های سفید، آبی، سبز، زرد استفاده شود.و لباس های روشن امید به زندگی را زیاد می کند، اما لباس سیاه بیشتردر مراسم سوگواری و عزاداری مناسب است.
10-تغذیه مناسب:بهتراست صبحانه بیشتر و مغذی ترباشد، و حاوی مواد مغذی قندی طبیعی مثل خرما و عسل باشد تا نشاط و شادی و تلاش را به دنبال داشته باشد.ویتامین های (ب) و سبوس غلات و سبزیجات و میوه ها و لبنیات نشاط آورند.
12-حضور درمجامع شاد: ارتباط با خویشان، تشکیل جلسات خانوادگی و دوستانه و صمیمی و گفت و گو به خصوص اگر اخبار خوب و سخنان امیدوار کننده باشد نشاط آور است.انسان های متبسم و خنده رو دیگران را هم شاد می کنند.البته حواسمان جمع باشد نشاط آفرینی با جوک های بی ادبی و بی ارزش و تمسخر مردم و شادی های کاذب فرق دارد پس باید طوری از کلمات و جملات استفاده کنیم تا سخنان زیبا و محترمانه باشد، سخن همراه با آداب اسلامی و با تبسم، و با گرمی و صمیمیت درونی همراه باشد و جاذبه داشته باشد تا جلسات و مجامع مان روح افزا و زندگی بخش گردد.
13-اعتماد به نفس:از جمله اسباب شادی و نشاط اطمینان و اعتماد به خو د است برای این کار هرگز نباید خود را سرزنش کنیم، و ناامید نشویم حتی ضعف ها یمان را منصفانه قضاوت و بررسی کنیم و تلاش برای تغییر نفسمان به سمت خوبی ها نماییم تا اعتماد به نفسمان بالا برود.
[1] روزنامه انتخاب،سال 79،7 آذز
[2] نهج البلاغه،کلمات قصار وحکمت 333
[3] بحارالانوار،جلد48 صفحه 174
[4] میزان الحکمه،جلد3 صفحه 463
[5] غررالحکم،جلد2 صفحه 113
[6] روزنامه جمهوری،،5 مهر سال 72
[7] نهج البلاغه ،کلمات قصار 188
[8] کشف الغمه،جلد 1 صفحه 363
[9] کنزالعمال حدیث 6009
[10][10] بحار جلد 68 صفحه 159
[11] نهج الفصاحه
[12] نهج البلاغه خطبه 184
[13][13] اصول کافی،جلد2 صفحه 663
[14] مستدرک الوسائل جلد 2 صفحه
22