محقق : دکتر صادق یادگاری
شیعه نیوز | اصول تربیت دینی دختران چیست؟
دختران امروز مادران فردایند و عضوی از جامعه فردا و باید برای پذیرش این عضویت آماده و تربیت شوند . خداوند دختر و زن را برای اجرای آفرینندگی انسان حفظ و پرورش فرزند انتخاب کرده است و این از نشانه ها و آیات و عنایت خاص الهی است که به زن داده است . [1]
اگر در جوامع شرق و غرب و حتی بین مسلمین انحرافاتی در بین زنان دیده می شود علتش عدم تربیت خانوادگی صحیح در دوران کودکی ، نوجوانی و جوانی است که توسط والدین و معلمین و مربیان باید انجام شود.
اگر دختران جامعه اصلاح و خوب تربیت اساسی شوند ، جامعه اصلاح می شود. این مادران اند که اولین سخن یاد دادن و موارد فرهنگی را به اولاد و بالاخص دختران آموزش می دهند. اگر مادران و نیز پدران بخوبی درک کنند که از سنین کودکی چگونه دخترانشان را از هر نظر برای آینده آموزش و تربیت کنند بسیاری از مشکلات زندگی مشترک آینده و خانواده ها و جوامع حل می شود.
اگر دختران خوب تربیت شده باشند ، در آینده با برنامه ریزی خوب هزینه زندگی مشترک را کنترل می کنند و از اسراف و چشم و هم چشمی و ولخرجی ها جلوگیری می کند.
پرورش اختصاصی دختران چگونه باشد ؟
اصل بر حفظ حرمت و کرامت و حمایت از دختر در برابر دشواری ها و مشکلات است . اصل بر آگاهاندن دختران و پرهیز دادن آنها از راه های چپ و راست و انحرافی است و هدایت آنها به صراط مستقیم الهی است . والدین باید به پرورش جسمی و روحی و دینی و اخلاقی و عقلی دخترانشان اهمیت دهند زیرا می خواهند سرنوشت کودک و خوشبختی او را بدستش بسپارند.
دخترانمان را باید بگونه ای پرورش دهیم که احساس حقارت نکنند و به دختر بودن خودشان افتخار کنند و راضی باشند . دختران را برای شوهر داری ، بچه داری و خانه داری و تربیت کودکان آینده جامعه باید تربیت کرده و آماده سازیم .اخلاق دختران را باید با حفظ و رشد حیا و عفت و حجاب ظاهری و قلبی تکامل دهیم تا روزی در بزرگی بعلت حقارت تلاش نکنند خود را همانند پسران کنند تا شخصیت مقتدر داشته باشند.
با محبت کردن بیشتر به دختران باید عواطف او را بارور کنیم تا بتواند در آینده بخوبی عواطف مادرانه را به بچه هایش منتقل کند.
به دختران یاد بدهیم که مسئولیت معشوقه بودن خوب را برای شوهر آینده اش اجرا کند و ضمنأ مسئولیت مادر شدن را یاد بگیرد ، و لذا اطلاعات کافی درباره مدیریت خانه ، تربیت فرزند ، سر و سامان دادن اقتصاد منزل ، تقویت اخلاقیات پاک و اصول عقاید ، یاد دادن اصول تشویق و تنبیه متناسب و کیفیت معاشرت ، موضع گیری در قبال شوهر و وابستگان ، چگونگی حفظ بچه ها و بازی و خوراک و پوشاک آنها را در عمل به آنها یاد بدهیم .
اسلام به ما یاد می دهد که برای تربیت دختران الگو و برتر ، حصار عفت و اخلاق آنان را تقویت کنیم و چون زودتر به تکلیف شرعی می رسند ، آنها را در چارچوب احکام شرعی آموزش دهیم .
چون دختران زودتر به تکلیف می رسند و رشدشان سریع تر است ، والدین باید زودتر مسائل عقیدتی و احکام و اخلاق را به آنها یاد دهند و در ضمن چون عاطفی ترند تنبیه هایشان آرام تر باشد .[2]
والدین دختران را از کودکی طوری پرورش دهند که فردا در برابر تنگدستی ، گرما و سرمای روزگار ، مصائب یا شادی ها مقاومت داشته باشند و روحیه خود را نبازند و افسرده نشوند .
دختر باید طوری تربیت شود که فردا بداند با شوهر و مادر شوهر و پدر شوهر و اقوام شوهرش چگونه رفتار متناسب داشته و حرمت همه را نگه دارد.
از سوئی مکارم اخلاق را باید به دخترانمان آموزش دهیم تا شجاع و خود نگه دار و با فضیلت و ادب و آداب دینی بار آیند.
واگذاری مسئولیت به دختران:
برای اینکه کودکان امروز، مادران کاملی برای آینده شان باشند باید مسئولیت های بچه داری و خانه داری و ایجاد آرامش در منزل را به آنها بدهیم .
به دخترانمان یاد بدهیم برای آن به کمال الهی نزدیک شوند وظیفه مادر شدن را یاد بگیرند ، مهرورزی و محبت به اولاد و شوهر را تمرین کنند و خانه داری را مقامی بلند بدانند ، نه اینکه بدنبال شغل در بازارها و هم شانه شدن و برابری های ظاهری اقتصادی با مردان در جامعه باشند.
مقام مادری برای دختران :
اگر دختران امروز ما ارزش مقام مادری را خوب درک کنند ، متوجه می شوند که این مقام از مقام مدیر اداره و وزیر هم بالاتر است چون مقام مادری خوب است که وکیل و وزیر و استاد و غیره می پروراند.
چه مواردی را باید به دختران بیاموزیم؟
در آماده سازی مسائل عقیدتی و اخلاقی والدین موظفند دختران را به کلاس های خاص و مطمئن عقیدتی هدایت کنند و یا اگر خود مسلط اند، به آنها آموزش بدهند و با شبهات گوناگونی که در آینده با آنها مواجه می شوند پاسخگو باشند.
در مورد مدیریت داخل خانه ، دختر باید یاد بگیرد چگونه بهداشت خود و منزل و آراستگی اطاقش ، روش پخت غذاها ، روش دخل و خرج خانه ، روش محبت کردن و گرم نگه داشتن محیط خانه و اعضای آن و امثال آن را رعایت کند .
دختران از مادرشان روش های نگهداری نوزاد ، تمیز کردن و شیر دادن و تغذیه نوزاد و تربیت اولاد را یاد بگیرند.
پرورش روان دختران :
تربیت همان روش انسان سازی کامل است .
والدین تنها نباید اهمیت به لباس و غذا و خواب و درس و پاکیزگی و تفریح و مدرسه کودکان بدهند ، بلکه روح و روان دختران را تکامل بخشند. توجه داشته باشند دخترشان با چه دوستانی آشنا می شود . به اصول پرورش اخلاقی دختران اهمیت دهند ، با داستان ها و مثال ها و تجارب تئوری و عملی باید امانت داری ، فداکاری خیر خواهی و خیر رسانی به دیگران ، صداقت و پاکی ، آزادگی و مردانگی ، بردباری در مشکلات ، عفت و پاکدامنی را آموزش دهند. روح شجاعت و روحیه شجاع را در دخترانمان بپرورانیم تا جرأت برخورد با انحرافات و حوادث سنگین را داشته باشد.[3]
و لذا برای تربیت دختر شجاع باید گاهی به آنها سختی بدهیم ، مثلا نماز بپاداشتن و روزه گرفتن تمرین اطاعت خدا و تحمل سختی هاست .
حدود آزادی دختران :
اسلام نه دختران را صد در صد خانه نشین می کند و نه بی پروا اجازه ولگردی در پاساژ ها و خیابان ها و رفیق بازی و غیره می دهد. آزادی دادن به دختران باید به گونه ای باشد بی بند و بار نشوند ، هر دوست مدرسه ای یا خیابانی در هر مجلس با هر شرایطی که مختلط است و بدون حد و مرز از موزیک و روابط ناسالم برخوردار است شریک نکنیم و دخترانمان پرهیز دهیم تا سالم بمانیم.
پرورش دینی و مذهبی دختران:
از آنجا که دام های متعددی در محیط های اجتماعی برای دختران هست ضروری است که دخترانمان را مسلح به بینش های عقیدتی و اصول عقاید محکم و با استدلال نموده و اخلاق پاک محمدی صلی الله علیه و آله را به آنان بیاموزیم.
وظیفه والدین و مربیان بیدار کردن شعور فطری مذهبی و تجلی شخصیت الهی و انسانی و شکوفایی آنست .
در جنبه عبادات رابطه بین انسان و آفریدگار مطرح است . دختر به گونه ای آموزش ببیند که بتواند با عبادات و پرستش خدا ایمان و شرفش را حفظ کند و جز به بهای رضای حق نفروشد.
در ابتدای بلوغ و پیش از آن بتدریج و به سبک آرام دختران از پدر و مادر و اعمال عبادی آنها الگو بگیرند . با تشویق و محبت و جاذبه که احکام حلال و حرام و حجاب و عبادت را عمل کنند.
اما در اصول عقاید و مبانی فکری سعی کنیم با استدلال های ساده آنها را مومن به توحید و خدا پرستی و معاد و سایر مسائل بنمائیم.
بخصوص بحث امامت و ولایت که مهم ترین است با شناخت امامان و تاریخچه آنان و ظلم هایی که در حق ولایت آنان شده آشنا شوند.
مسائل شفاعت ، وحی ، عدالت خدا ، مرگ و برزخ و ...بحث شود.
باید بگونه ای دخترانمان را بار آوریم که زنان بی حجاب و ولنگار و بی بند و بار و هرزه را ناپاک پندارند و آنها را مایه شرمساری و فلاکت جامعه بدانند و از آنان بشدت پرهیز کنند.
تربیت اخلاقی دختران:
هم باید خودمان رعایت کنیم و هم به دختران بیاموزیم که غیبت و بدگویی و بد دهنی و تجسس در کار دیگران و ناسزاگوئی گناه و زشت است .
از خود پسندی و تکبر و غرور و خود آرایی ، خشم و کینه داشتن ، حرص و حسد و امثال صفات زشت ، صفات شیطانی و جهنمی است .[4]
والدین باید بیشتر به دختران محبت کنند ، نباید دختر حس کند مورد محبت والدین و برادر و خواهر نیست. دخترانی که در منزل پدر و مادری محبت نمی بینند ، بعدها مشکل دار می شوند و هرکس کمترین محبتی را به آنان داشته باشد جواب می دهند.
وظیفه والدین است که تا می توانند ابراز محبت گفتاری و عملی نسبت به فرزندان و بخصوص دخترانشان داشته باشند تا احساس خلأ عاطفی نکنند.
مدرسه و دختران:
پس از والدین معلمین و دبیران الگوهای فکری و عملی دختران و فرزندان ما هستند. اگر آموزش و پرورش معلمین متعهد به اصول و اخلاق اسلامی تربیت کند آنها در دبستان و دبیرستان الگوهای اخلاقی و عملی خوبی برای دخترانمان خواهند بود.اما اگر در برخی دبستان ها از همان کودکی بخواهند بچه زبان خارجه یاد بگیرد و یا در دبیرستان تمام همتشان بر درس و آموزش درسی باشد و رتبه آوردن در کنکور سراسری ، نتیجه اش این می شود که با کمال تأسف پایه های اخلاقی و عقایدش سست می ماند و هوی و هوسهایش در نوجوانی گل می کند و به دنبال دوستان ناباب و نا همجنس و خلاف های دیگر می رود. البته مدرسه بیشتر موارد غیر دینی و اخلاقی را یاد میدهد و شیوه زندگی اخلاقی و دین صحیح را باید والدین به بچه ها بیاموزند تا با مطالعه کتب مفید از انحراف اولاد پیشگیری شود و نبتلا به دوست پسر منحرف یا حتی دوستان دختر معتاد و بد نشوند.
نیازهای مهم دختران چیست؟
رابطه دختران با پدر:
وظیفه پدران شناخت و رشد دادن استعدادهای دخترشان است.
دختر از پدر مدیریت را می آموزد ، و راه و رسم زندگی و احترام به حقوق دیگران.
پدران باید حامی دخترانشان باشند ، گاهی پای درد و دل آنها بنشینند و نیازهایشان را بپرسند و به آنها محبت کنند. دختران هنگام ترس یا تشویش و اضطراب باید اعتماد به پناهگاهی بنام پدر داشته باشند و او را به عنوان مدافع حقوقشان بشناسند .
پدر باید حرمت فرزندان و بخصوص دخترانش را نگه دارد و آزادی منطقی در محدوده الهی و استقلال فکری فرزندان را حفظ کند . پدر باید در همه حال و همه چیز و کار الگوی دخترانش باشد.
اخلاق پدر، عزت نفس او ، صداقت و صفایش ، خیر خواهی اش همه و همه الگوی بچه ها و دختران باشد.
پدر در حرفی که می زند اگر عقلانی است باید قاطعیت داشته باشد .و اگر خطایی از او سر زد باید اعتراف و عذر بخواهد .
پدر در رابطه با همسر و بچه ها و مشکلاتی که احیانأ رخ می دهد باید مدیریت خوبی از خود نشان دهد و با مشورت با مادر بچه ها و دختران و پسران به راه حل عملی برسند.
در مواقع اختلاف با همسر (مادر) ، پدر نباید هرگز کار را به ناسزاگویی و نزاع بکشاند که اثر سوئی در روح دختران می گذارد .پدر هرگز نباید مدیریت را با ایجاد رعب و هراس و خشم و کینه و ضرب و شتم و خشونت و استبداد در خانه جابجا کند و اشتباه بگیرد ، نه هرگز زیرا بی مهری پدر یا خشونت ، عاطفه دختران را نابود می کند.
رابطه دختران و مادر:
مادران باید درس عفت ، تقوا ، عبادت ، پاکی و خداترسی به دختران بدهند.درس مادری و شوهر داری و بچه داری و خانه داری و همه هنرهای زندگی را با عواطف پاک خود آموزش دهند .
آنچه دختران در خانه از مادران می آموزند بعدها در زندگی مشترکشان منتقل می شود خوب یابد.
نوع روابطی که مادر با همسرش ( پدر خانه ) دارد ، موضع گیری هایش در برابر احیانأ نرمی یا تندی پدر مهم است.
دختران از مادران خود در خیر خواهی یا بدخواهی ، حفظ زبان از غیبت و یا برعکس تهمت و دروغ و خلاصه هر عمل خوب یا بد الگو می گیرند.
مادر که محور محبت و عاطفه است با محبت ها و نوازش هایش عواطف پاک خود را به دختران و بچه ها منتقل می کند.[6]
مادران باید اسرار دختران را بخصوص در زمان بلوغ دختر حفظ کنند و احکام دوران بلوغ دختران را به آنها یاد دهند و از آنها مراقبت نمایند.
تذکراتی پیرامون مراقبت از دختران:
این تصور خطاست که برخی از والدین فکر می کنند دختر دیگر بزرگ شده و نیازی به تذکر ندارد. البته والدین به صورت غیر مستقیم و طوری که بر روح لطیف دختران نفوذ کنند و با محبت همراه باشد تذکرات لازم را بدهند.
والدین دائمأ باید مواظب باشند که فرزندان و بخصوص دختران از بد آموزی ها پرهیز کنند.
در مورد پیشرفت های و موبایل و دیجیتال جدید هم والدین باید بچه ها و دختران را در گروه های مفید و تکاملی هدایت کنند و به آنها تذکر دهند که در هر شبکه مجازی و اینترنتی وارد نشوند که خطر دارد.
والدین تلاش کنند که دوست و رفیق بچه ها و دخترانشان باشند تا در مواقع ضروری آنها از والدین نظر بخواهند و والدین از آنها نظر خواهی کنند . در مورد پوشاک دختران ، والدین باید سعی کنند لباس های متناسب با آداب قرآنی و اسلامی برای فرزندانشان تهیه کنند و بخصوص برای دختران نازک و بدن نما و چسبان و کوتاه نباشد و حجاب کامل را داشته باشد.
به دختران تفهیم شود که شخصیت و عزت دختران در گرو ایمان و تقوی است و نه لباس و مد پرستی و چشم و هم چشمی ظاهری. به دخترانمان باید بیاموزیم که تجمل و تبرج یا خود نمائی به دیگران چه در میان فامیل یا در کوچه و بازار ارزش های انسانی را بالا نمی برد ( نه همین لباس زیباست نشان آدمیت ) به آنها تجاربمان را بگوییم که چه بسیارند که دائمأ می خورند و می خوابند و لباس و مد عوض می کنند اما آرامش دل ندارند و از انسانیت و آدمیت بدورند.
لذت زندگی در حفظ آرامش روان است که آن هم در سایه پای بندی به مذهب و ایمان تأمین می شود.
و در یک جمع بندی نهایی در تربیت دختران باید گفت که در مورد دختران باید آگاهی های دینی و علمی و اجتماعی و فرهنگی شان را بالا برد . ارزش و شخصیت انسانی دختران را که در حفظ عفت و پاکدامنی است گوشزد کرد . با تشویق و حرمت گذاری و مسئولیت دادن اعتماد به نفس آنها را بالا ببریم. اصول عقاید و اخلاق پاک و ایمان و آداب اسلامی را به آنها منتقل کنیم ، از طریق کتب و یا آموزش.
عواطف پاک آنها را در نظر داشته و والدین سعی کنند با گفتار و عمل محبت را به دختران منتقل کنند زیرا بسیاری از لغزش ها و انحرافات در دختران ناشی از کمبود محبت والدین است.
معاشرت های دختران در دبیرستان و اوقات مختلف باید مدنظر والدین باشد و بدانیم چه نوع دوستانی دارند و چه تفریح هایی را دنبال می کنند و اوقات فراغتشان را چگونه سپری می کنند .
خلاصه باید به تدریج دخترانمان را برای اداره زندگی مشترک و زیستن با همسر و بچه دار شدن آماده کنیم.
در تربیت دختران چه غفلت هایی داریم؟
یک روایت از رسول خدا صلی الله علیه و آله :
"هرکس دختری داشته باشد و او را خوب تربیت کند و از نظر علم و ادب و احکام و معارف اسلامی او را آشنا سازد ، چنین دختری مانع از رسیدن آتش جهنم به پدر و مادرش خواهد شد. "[7]
اسلام و تربیت کودک: (بحث لباس و حجاب)
والدین باید توجه داشته باشند و از معصومین هم روایت است که دختر بچه ها از سن چند سالگی باید از یکدیگر جدا بخوابند . لباس داخل منزل بچه ها هم باید خیلی نازک و بدن نما نباشد . هم والدین باید در منزل در برابر بچه ها کم لباس نباشند و تنگ نپوشند و هم به دختران بالاخص ، آموزش دهند و لباس های متناسب برایشان بخرند و بپوشانند تا در برابر برادر لباس محرک و لختی نپوشند .
درست است که والدین و بچه ها با هم محرمند اما نباید نیمه لخت باشند و خلاصه عوامل تحریک در منزل هم باید کم باشد .در بیرون منزل حتی از کوچکی هم لباس دختر بچه ها نباید بدن نما باشد و از پیش از بلوغ بهتر است والدین برایش چادر بخرند و لباس زیر چادر هم کوتاه و چسبان و بدن نما نباشد و بهتر است چادری بخرند که جلو بسته و با پوشش کامل تر باشد که مورد رضای خدا و ائمه اطهار علیهم السلام باشد .
والدین به دختران یاد بدهند که در سوره احزاب آیه 59 آمده است که باید بدنشان را از نامحرم بپوشانند تا در جامعه به پاکی ها شناخته شده باشند و مورد آزار بد دلان قرار نگیرند و مصون باشند و سوره نور و آیه نور را هم بیاموزند که باید پاک چشم باشند و زینت های خود را نشان ندهند و خود نمائی و تن نمائی نکنند.
[1] ( از کتاب اسلام و تربیت دختران – علی قائمی )
[2] کتاب اسلام و تربیت دختران – علی قائمی – ص 70
[3] کتاب اسلام و تربیت دختران – علی قائمی – ص 115
[4] اسلام و تربیت دختران –علی قائمی –ص 130
[5] کتاب اسلام و تربیت دختران – علی قائمی – ص 215
[6] کتاب اسلام و تربیت دختران – علی قائمی – ص 230
[7] کنز العمال – ج 16 – ص 452