محقق : دکتر صادق یادگاری
شیعه نیوز | متعه یا ازدواج موقت
سؤال : وهابيت و برخی از صحابه متعه يا ازدواج موقّت را قبول ندارند و آن را با فحشا يکسان می دانند ، نظر شيعيان در مورد متعه چيست ؟
توضيح :عمربن الخطاب دو متعه ای را که توسط پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله امر شده بود،نهی و تحريم نمود .يکی متعه یا ازدواج موقت ، و يکی متعه ی حج مخالفت نمودن با ازدواج موقت اهل سنت را به انحراف کشانده ، که بعضی از آنها فتوا می دهند که لواط در سفر جايز است ! [1]
علی بن محمد قوشچی می گويد: عمربن خطاب روی منبر گفت : " ای مردم ، سه چيز در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله حلال بود که من آنها را نهی و تحريم می کنم و انجام دهنده ی آنها را به مجازات می رسانم آنها عبارتند از ( متعه ی زنان " و (متعه ی حج) و( حی علی خيرالعمل ) گفتن در اذان.)[2]
جلال الدين سيوطی در تفسير خود به نقل از ابو داود و ابن جرير از حَکَم روايت می کنند که از وی پرسش شد آيا آیه ی متعه نسخ شده ، گفت : نه و علی عليه السلام فرمود :" اگر عمر از متعه جلوگيری نمی کرد ، جز افراد شقی کسی به زنا آلوده نمی شد [3]"
عمربن خطاب می گفت : " من ازدواج موقت را بر شما حرام می کنم و بر عمل کننده آن حّد جاری می کنم ، پيامبر صلی الله علیه و آله و اصحاب به آن عمل می کردند و آيه ای در قرآن هم بر حلال بودن آن هست ، اما اگر به من خبر برسد که مردی متعه يا ازدواج موقت کرده او را سنگسار خواهم کرد!؟ [4]"
عبدالله بن عمر فرزند عمر بن الخطاب با رأی پدرش مخالف بود و می گفت :" پدرم ازدواج موقت را حرام کرد، در حالی که پيامبر صلی الله علیه و آله آن را حلال می دانست و به آن عمل می کرد ، آيا من حرف پدرم را اطاعت کنم! يا دستور پيامبر خدا صلی الله علیه و آله را ؟ همانا پيامبر خدا صلی الله علیه و آله متعه می کرد [5]" و گفت : " وای بر شما خدا متعه و ازدواج موقت را حلال کرده و پيامبر خدا به آن عمل می کرد آيا از پيامبر صلی الله علیه و آله تبعيت می کنيد يا از عمر ![6]" .
خوب تا اينجا خوانندگان آگاه نظريات مخالف رسول خدا صلی الله علیه و آله را مرور کردند ، حالا خوبست که نظری به آيات قرآن و احاديث پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد اين حکم الهی و فلسفه ی آن بيفکنيم .
شرايطی که در نکاح (متعه) و(ازدواج دائم) معتبر است عبارتنداز : 1- زن و مرد بايد مانع شرعی در ازدواج نداشته باشند ، از قبيل نسب وسبب وازدواج با محارم و 2- مهريه مورد رضايت طرفين در عقد ذکر شود 3- مدت ازدواج معين شود (موقت يا دائم) 4- عقد شرعی اجرا گردد. 5- فرزندی که از آنان متولد می شود مشروع است و برای فرزندی که از ازدواج موقت به دنيا آمده شناسنامه گرفته می شود .، نفقه فرزندان بر پدر واجب است و اولاد از پدر و مادر ، ارث می برند [7]
7- هر زمان که مدت ازدواج موقت به پايان رسيد زن اگر يائسه نباشد بايد بايد عِدّه شرعی را نگه دارد و اگر باردار باشد بايد تا وضع حمل از ازدواج با ديگری خودداری کند ، تنها فرق ازدواج موقت با دائم اينست که هزينه ی زن برعهدۀ شوهرنيست .ولذا می بينم که بيشتر شرايط ازدواج موقت و دائم مشترک است پس برای مثال جوانی که در حال تحصيل در شهر يا کشور غريبی است و ساليان متمادی قادر به ازدواج دائم نمی باشد در برابر خود سه راه دارد : 1- عزب و تنها بماند 2- در منجلاب فساد و فحشا و آلودگی سقوط کند 3- در چهار چوب شرايط ياد شده با زنی که ازدواج با او شرعاً جايز است ، برای مدت معينی ازدواج کند پس خوانندگان عزیز که از عقل سليم برخوردارند خودشان می توانند بر حسب فطرت سالم درک کنند که بهترين گزينه ، راه سوّم يعنی ازدواج موقت است و الّا يا به بيماريهای جسمی و روحی مبتلا می شوند و يا به فساد کشانده شوند .
دلايل مشروعيت متعه يا ازدواج موقت
آيه شريفه : " فما استمتعتم به منّهن فاتوهّن اجورهن فريضه [8]" ترجمه : پس هرگاه از آنان بهره مند شديد ( ازدواج موقت کرديد) ، مزد آنان ( مهر معيّن ) را بپردازيد. مفسرا ن شيعه و سنی برآنند که آيه يا دشده در مورد نکاح (متعه) نازل شده است ..جلال الدين سيوطی در تفسير (الدرالمنشور) می نويسد که آيه فوق در مورد (متعه) است [9].
دستور پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ازدواج موقت
زمانی که پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای حج عمره وارد مکه شدند ، بعضی از اصحاب پيامبر نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده و گفتند ما تنها و مجرّد به اين سفر آمده ايم ، آيا می توانيم متعه کنيم ؟ پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند : " استمتعوا ....." زنان را (که شرايطش را دارند ) به ازدواج موقت خود درآوريد [10].
قابل توجه جوانانی که نظر دانشمندان غربی را در موضوع ازدواج موقت و شرعی می جويند ، نظريه ی برتراند راسال دانشمند مشهور انگليسی را از کتاب ( اميدهای نو در دنيای متغّير ) درباره طرح ازدواج موقت می آوريم : " در عصر حاضر که سن ازدواج بالارفته و دانشجو برای مثال تا حدود 30 سالگی بايد درس بخواند و بعد در صدد تهيه شغل مناسب باشد و نمی تواند ازدواج دائم انجام دهد ، و در ضمن جوانان از سن بلوغ تا زمانی که تشکيل خانوادۀ دائمی بدهند در سنين بحران جوانی و نمو غريزه جنسی هستند و نمی توانند خود را در برابر تمايلات غريزی حفظ کنند ، و می خواهند انسان هائی پاک و سالم و مؤمن باقی بمانند و در ضمن از بيماريهای خطرناک جنسی هم در امان بمانند ، و پول زيادی هم ندارند که خرج زن و زندگی کنند ، تنها راه حل سالم و منطقی آنست که قوانين مدنی برای اين بخش حساس از عمر جوانان ، يک نوع ازدواج موقت را برای پسران و دخترا در نظر بگيرد که هم مشکلات زياد ازدواج دائم را در بر نداشته باشد و هم دختران ، پسران جوان در پرتو اين نوع ازدواج موقت از مفاسد گوناگون و روابط نامشروع محفوظ بمانند و به درس خود ادامه دهند تا به اشتغال و.برسند . [11]
مخالفين ازدواج موقت چه می گويند ؟
برخی عقيده دارند که مردمانی که برای لذت موقت يک ساعت يا يک روز و يک ماه يا ......متعه يا ازدواج موقت می کنند ، اغلب زن را حامله و يا بهر شکلی رها کرده و به وظايفشان پايبند نيستند و همين سبب اشاعه فحشا شده و فرقی با فحشا ندارد ! ، در حاليکه اگر مرد برای مثال لاابالی باشد در ازدواج دائم هم بی مسئوليتی می تواند انجام دهد ويا بالعکس بعضی از زنان هدفشان ازدواج دائم گرفتن مهريه و کاسبی و تجارت است و يا تمکين نمی کنند ، پس آيا می توان برای اين موارد استثنائی کل ازدواج دائم را زير سؤال برد ؟
غافل از اينکه با دور شدن از ازدواج دائم يا موقت که مبنای شرعی دارد و با نظارت مردم و مراکز ذيصلاح است ، زنا و فحشا و مفاسد اجتماعی گسترش می يابد و متأسفانه بسياری از مردم که به فلسفه ازدواج موقت واقف نيستند ، به دام گناهان و شياطين می افتند ؛ از طرفی استعمارگران و افراد ضد مذهبی و شيطان صفتان از طريق رسانه های جمعی ماهواره ای يا مطبوعات و يا تبليغات و راهای ديگر جوانان کشورهای خود و جوامع اسلامی و دينی را به دام شياطين می اندازند و مبتلا به انواع بيماريهای جسمی و فکری می کنند زيرا انسان هرگز از راه گناه به آرامش روان نمی رسد و فکر می کند که لذت آنی آزادی است ، در حاليکه خداوند و پيامبرش بهترين راه کم خرج و مطمئن و آرامش بخش که هيچگونه ضرر جسمی و روانی هم ندارند و عزّت شخص در جامعه هم محفوظ می ماند را پيشنهاد کرده اند . زنی که بيوه شده و کسی با او ازدواج دائم نمی کند و نياز به ازدواج دارد ، چنانچه ازدواج موقت کند و به آرامش برسد بهتر است يا هميشه در حال گناه يا فکر گناه و افتادن به دام شهوترانان بيفتد ؟! جوانان عزيز شما فکر و تعقّل کنيد و پاسخ دهيد ، آيا زنان هرزه و هر جائی برای جامعه مفيدترند يا زن پاکی که حجاب و عفتش را حفظ کرده و عزت خود را در اطاعت از خدا می بيند و با شرايط خاصی که خدا و پيامبرش تعيين کرده اند با يک مرد پاک و سالم برای زمان معينی که مورد توافق طرفين است و با حفظ حقوق طرفين ، ازدواج موقت کرده و با خاطری آسوده و وجدانی بدون عذاب مشغول فعاليت درسی يا شغلی خود می شود ؟
شما قضاوت کنيد
زنانی که بدليلی طلاق گرفته اند يا شوهرانشان در جنگ يا راه ديگری فوت شده و بيوه شده اند چرا نبايد با ارضاء شهوات جنسی از راه شرعی سلامتی بدن و روح خود را تضمين کنند و زندگی را با آرامش ادامه دهند ؟
اگر غير از اين راه آيين پاک باشد يا به عقده های ناشی از سرکوب غريزه جنسی مبتلامی شوند و ضررهای جسمی و روحی به خود می زنند ويا بايد در منجلاب انواع فسادهای فردی و اجتماعی و ماهواره ای و... سقوط کنند .
بی شک شما عقلا و دينداران پاک سرشت راه شرعی و مورد رضای حق را انتخاب می کنيد و هم در دنيا و هم در آخرت خوشبخت و سربلند خواهيد شد .
بعضی از والدين و بزرگترها هم حواسشان باشد که مبادا حرفهايی بزنند که در مقابل کلام وحی و پيامبر خدا صلی الله علیه و آله قرار گيرند و در نتيجه اولادشان به کارهای حرام و گناه مبتلا شوند و بدانند که بشدت در پيشگاه خدا و وجدان مسئولند .
سؤال : آيا چنانچه در نتيجه ازدواج موقت فرزندی بوجود آمد ، مسئوليت اين بچه و نفقه آن و آينده آن چه می شود ؟ پاسخ بسيار صريح مشخص است ، فرزندانی که ثمرۀ چنين ازدواجی هستند هيچ گونه تفاوتی با فرزندان ازدواج دائم ندارند و مشمول تمام حمايت های شرعی و قانونی فرزند عادی خواهند بود . بويژه با ثبت مشخصات مرد و زن در دفاتر مخصوص و تنظيم عقدنامه ، نه سرگردانی برای فرزندشان پيش می آيد و نه بلا تکليفی . البته اگر چنانچه حين عقدنامه شرعی زن و مرد شرط کنند که نمی خواهند صاحب فرزند شوند ، می توانند با وسايل پيشگيری از انعقاد نطفه بچه دار نشوند ، ولی اگر چنانچه بچه دار شدند و نطفه جنين منعقد شد ، سقط جنين حتی يکروزه هم جايز نيست و از نظر شرع مجازات دارد .
احکام متعه :
در ازدواج موقت یا متعه باید صیغه عقد موقت خوانده شود .
صیغه عقد را زن و مرد یا وکیل آنان می تواند بخواند .
پس از تعیین مهریه اول زن میگوید : " زوّجتک نفسی فی المدة المعلومه علی المهر المعلوم "
یعنی خودم را به ازدواج تو در آوردم برای مدت مشخص شده و مهریه ای که تعیین شده است .
(مقدار مهریه و مدت زمان ازدواج موقت باید معلوم و نوشته شود.)
سپس مرد میگوید : " قبلت التزویج " یعنی ازدواج را قبول کردم .
اگر وکیل بگیرند اول وکیل زن به وکیل مرد میگوید : " متّعت موکّلتی ( نام زن ) موکّلک ( نام مرد ) فی المده المعلومه علی المهر المعلوم " یعنی به ازدواج در آوردم موکل خودم را به موکل شما برای مدت معلوم و مهریه معلوم .
وکیل مرد میگوید :" قبلت لموکلی هکذا "
یعنی برای موکل خودم این شرایط را قبول کردم.
لازم است به زبان عربی صیغه عقد اجرا شود .
پس از پایان یافتن مدت ازدواج موقت میتوانند مدت ازدواج را تمدید کنند.
اما اگر بخواهند جدا شوند اگر زن یائسه نباشد یا دختر باشد ، برای ازدواج با شوهر جدید باید 2ماه یا به مدت دو طُهر و پاک شدن از حیض ازدواج نکند و عده نگهدارد.
منابع :
[1] تاريخ مدينه دمشق ، ابن عساکر ، ج2، ص442/شواهد التنزيل ، حاکم الحطانی الحنفی ج 2 ص 362
[2] تفسير دّر المنشور ، ج 2 ، ص 140
[4] مسند احمد بن حنبل ، ج 1 ص 52
[5] صحيح ترمذی ، ج2 ص159
[6] مسند احمد بن حنبل ، ج2 ، ص95
[8] نساء -24
[9] تفسير الدارالمنشور ، ج2 ص140
[10] تفسیر کبیر ، فخر رازی ج 10 ص 50
[11] متعه و آثار اجتماعی آن : ص331