شیعه نیوز | به گزارش سازمان پزشکی قانونی، حدود شش درصد افراد در کشور تجربه مصرف مشروبات الکلی را دارند. این در حالی است که شاخص مصرف سنگین دوره‌ای در دنیا، ۳/۶ درصد است؛ اما بنا بر آمارهای غیررسمی این شاخص در کشور ما حدود ۱۹ درصد است.
به گزارش «شیعه نیوز»، هفته نامه افق حوزه در هشتصد و سومین شماره خود به انتشار مطلبی از حجت‌الاسلام مصطفی محجوب‌زاده، مبلغ و مدرس حوزه علمیه با عنوان «شراب‌خواری تهدیدی برای خانواده و جامعه» پرداخت که متن آن تقدیم می شود:
استفاده از الکل و مصرف مشروبات الکلی، ریشه دیرینه‌ای در زندگی بشر دارد و برخی تحقیقات نشان می‌دهد، بسیاری از مردمان فرهنگ‌های قدیم مانند مصر، یونان و رم در استفاده از شراب افراط می‌کرده‌اند.۱
این مسأله در جامعه دوران جاهلیت نیز بروز و ظهور ویژه‌ای دارد؛ به‌گونه‌ای که جزء لاینفک مهمانی‌ها و سفرهای‌شان بوده و شاید عامل بسیاری از درگیری‌ها و نزاع‌ها محسوب می‌شده است.
همین مسأله یعنی رواج بیش از حد مصرف مشروبات الکلی باعث شد تا اسلام در مقابل این رفتار نابه‌هنجار عمومی بایستد و البته با رعایت اصول روان‌شناختی طی چهار مرحله حکم به حرمت مصرف شراب دهد تا به این ترتیب، جامعه را از مضرات ناشی از آن نجات دهد؛ البته در اثر انحرافات ایجادشده پس از پیامبر(ص) و قدرت گرفتن امویان و عباسیان، شراب‌خواری خصوصاً نزد درباریان و ثروتمندان جامعه رواج دوباره یافت.۲
در کشور عزیز ما ایران نیز در سال‌های اول پیروزی انقلاب اسلامی، با توجه به غیرقانونی بودن تولید و عرضه شراب و همچنین جرم‌انگاری و لزوم اجرای حد برای مصرف‌کنندگان، این عادت بسیار کم‌رنگ شده بود که متأسفانه در سال‌های اخیر در اثر تبلیغات رسانه‌های غربی و همچنین تغییر سبک زندگی مردم، مصرف مشروبات الکلی، رشد فزاینده‌ای گرفته است.
به گزارش سازمان پزشکی قانونی، حدود شش درصد افراد در کشور تجربه مصرف مشروبات الکلی را دارند. این در حالی است که شاخص مصرف سنگین دوره‌ای در دنیا، ۳/۶ درصد است؛ اما بنا بر آمارهای غیررسمی این شاخص در کشور ما حدود ۱۹ درصد است؛ یعنی فردی که در کشور ایران مشروب‌خواری می‌کند، نسبت به افراد دائم‌الخمر در کشورهای اروپایی، سه برابر بیشتر الکل مصرف می‌کند.۳
سالانه صدها نفر در ایران به‌دلیل مصرف مشروبات الکلی، تقلبی جان خود را از دست می‌دهند؛ مسأله‌ای که حتی پزشکان هم از آن مستثنی نبوده‌اند!۴
همچنین سالانه ده‌ها هزار راننده به‌خاطر مصرف مشروبات الکلی در حین رانندگی جریمه می‌شوند که چه‌بسا ممکن است، باعث مرگ خود و دیگران شوند.
در این مقاله بنا داریم، ابتدا حرمت مشروبات الکلی را در قرآن و روایات مورد توجه قرار داده و سپس با بیان مضرات فردی و اجتماعی مصرف مشروبات الکلی، به‌نوعی دلیل صدور این حکم الهی را تبیین نماییم.
۱. نگاهی به حرمت شراب‌خواری در آیات و روایات
قرآن کریم در سه آیه ۳۳ سوره اعراف، ۶ سوره نحل و ۲۱۹ سوره بقره به با بیان آثار و مضرات شراب زمینه‌سازی می‌کند؛ اما در سوره مائده به‌صراحت حرمت شرب خمر را مطرح کرده است:
[یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ. إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَهِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ]؛ ای اهل ایمان شراب و قمار و بت‌پرستی و تیرهای گروبندی، همه اینها پلید و از عمل شیطان است. از آن البته دوری کنید تا رستگار شوید. شیطان قصد آن دارد، به‌وسیله شراب و قمار، میان شما عداوت و کینه برانگیزد و شما را از ذکر خدا و نماز بازدارد. پس شما آیا از آن دست بر می‌دارید؟»۵
این آیه شریفه هم فرمان صریح حرمت شرب خمر را بیان کرده است و هم فلسفه مادّی و معنوی این تحریم را در بر دارد.۶
همچنین در روایات متعددی و از جنبه‌های مختلف به این موضوع پرداخته شده مانند:
• رسول‌خدا(ص): شراب و ایمان هرگز در درون یا دل کسی با هم جمع نمی‌شوند.۷
• شراب، مجمع انواع گناهان و ریشه پلیدی‌ها و کلید بدی‌هاست.۸
• امام علی(ع): خداوند شراب را به‌خاطر اسمش تحریم نکرد؛ بلکه به‌خاطر عواقب آن حرام کرد؛ لذا هر چیزی اثر خمر را داشته باشد، حرام است.۹
• از امام صادق(ع) پرسیده شد: آیا نوشیدن شراب شرّ و بدی است؟ یا ترک نماز؟ حضرت فرمودند: شرب خمر....؛ زیرا در آن حال که مست می‌گردد، پروردگارش را نمی‌شناسد.۱۰
بنابر روایات و آیات ذکرشده، مضرات و اثرات مخرب شراب در زندگی دنیوی و اخروی انسان، دلیل اصلی حرمت شراب از سوی دین مبین اسلام است؛ چراکه در دین اسلام هم زمان با معنویت، سلامت روانی و جسمی انسان نیز مورد توجه قرار گرفته و از آنچه موجب آسیب به انسان در هر زمینه‌ای می‌شود، نهی کرده است. در ادامه به بررسی آثار مخرب مصرف مشروبات الکلی بر اساس منابع علمی می‌پردازیم تا حقانیت و حکمت این حکم الهی روشن‌تر گردد.
۲. آثار مخرب مصرف مشروبات الکلی بر فرد و جامعه
الف) آثار فردی شرب خمر
۱. آسیب‌های روانی مصرف مشروبات الکلی
اختلال در حافظه، زوال عقل و ایجاد اضطراب و افسردگی۱۱ از اثرات مصرف الکل است. کسانی که مصرف‌کننده دائم هستند و یا مقدار زیادی را یکباره استفاده می‌کنند، نشانه‌هایی از اختلال در حافظه، بیان سخنان نامربوط و گاه زوال عقل دیده می‌شود؛ به‌همین دلیل امام علی(ع) می‌فرماید: «خداوند برای حفظ عقل، ترک شراب‌خواری را واجب گردانید.»۱۲ و در روایتی از جعفربن ابی‌طالب نقل شده: «من هیچ‌گاه(پیش از اسلام) شراب ننوشیدم؛ چون می‌دانستم اگر بنوشم، عقل زایل می‌گردد.»۱۳
هذیان‌گویی، توهم‌های بینایی و شنوایی، تغییر شخصیت، خودمحوری، اهمیت ندادن به دیگران، عدم رعایت موازین رفتاری و اخلاقی، عدم صداقت و مسئولیت‌پذیری و حسادت بیمارگونه و سوءظن، از دیگر عوارض روانی مصرف زیاد الکل هستند.۱۴
۲. آسیب‌های جسمی مصرف مشروبات الکلی
آسیب‌های فراوانی از نظر جسمی بر شرب خمر مترتب است. بر اساس تحقیقات و آمارهای سال ۱۹۹۸ و ۲۰۰۱ در آمریکا، مصرف مشروبات الکلی حدود ۱۰ تا ۱۵ سال از عمر انسان می‌کاهد.۱۵همچنین مصرف الکل با تأثیر منفی بر مغز، باعث خارج شدن از اعتدال در سخن گفتن، راه رفتن و تضعیف دستگاه اعصاب مرکزی می‌شود۱۶ که می‌تواند ضعف عضلات، ضعف بینایی و حتی در مواردی، کوری را به دنبال داشته باشد.۱۷
اختلال در دستگاه گوارش نیز، از دیگر اثرات شایع مصرف الکل است که در بسیاری موارد سرطان‌های مختلف و عوارض کبدی را به دنبال دارد. نوشیدن خمر مهمترین عامل پیدایش تشمع کبد(سیروز) در کشورهای غربی است.۱۸
اختلال در دستگاه قلبی - عروقی و ابتلا به فشار خون، از دیگر اثراتی است که امروزه در علم پزشکی اثبات شده است.۱۹ حضرت رضا(ع) می‌فرماید: خوردن شراب موجب بیماری قلب می‌گردد و دندان‌ها را سیاه می‌کند و بوی دهان را متعفّن می‌سازد.۲۰
آسیب به دستگاه تناسلی و اختلال در تنظیم روابط جنسی زوجین که گاه منجر به کاهش تولید اسپرم سالم و کاهش میل جنسی می‌شود۲۱ و ایجاد نارسایی در جنین، از خطرات بالقوه شرب خمر است. گفته شده، از ۳۵ تا صد در صد عوارض حاد، از پدر و مادر الکلی به جنین منتقل می‌شود؛ ۲۲ عوارضی مانند تأخیر در مهارت‌های حرکتی، بیش‌فعالی، آنسفالوپاتی، اختلال عصبی رفتاری، تولد پیش از موعد و...؛۲۳ البته از افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان و دیابت۲۴ نیز نباید غافل بود.
ب) آسیب‌های اجتماعی مصرف مشروبات الکلی
آسیب‌های مصرف مشروب الکی به فرد محدود نشده و برای خانواده به‌عنوان هسته اصلی و مهم تشکیل جامعه و فضای عمومی جامعه نیز، تأثیرات منفی و نامناسبی را در پی خواهد داشت.
۱. آسیب‌های مصرف مشروبات الکلی برای خانواده
خانواده مهمترین نهادی است که بر سلامت افراد و جامعه اثرگذار است و متأسفانه مصرف مشروبات الکلی رفتارهایی را به دنبال دارد که استحکام بنیان خانواده را به خطر می‌اندازد. افراد معتاد به شرب خمر، غالباً به خشونت و ضرب و شتم اطرافیان روی می‌آوردند و یا سایرین را نیز گرفتار می‌کنند. دعوت از همسر برای داشتن روابط نامشروع با دیگران، خیانت، جدایی و طلاق، از عواقب وخیم می‌گساری است.۲۵ از طرفی سقوط منزلت و اعتبار والدین، موقعیت اجتماعی فرزندان را نیز به خطر می‌اندازد.۲۶ این مسأله از لحاظ اقتصادی نیز ضربه شدیدی به ساختار اقتصادی خانواده وارد خواهد آورد و رفاه و آسایش خانواده را بر هم خواهد زد.۲۷
و در نهایت با توجه به نقش مهم خانواده در آموزش هنجارهای اجتماعی، والدین الکلی به‌دلیل عوارض رفتاری شرب خمر، نمیتوانند الگوی مناسبی برای انتقال فرهنگ، ارزشها، هنجارها و نقشهای اجتماعی به کودک خود باشد. به این دلیل احتمال روی آوردن فرزندان این خانواده‌ها به بزهکاری بیش از دیگران است. ۲۸
۲. آسیب‌های مصرف مشروبات الکلی برای جامعه
روشن است، وقتی سلامت خانواده به خطر بیفتد، آثار سوء آن فضای عمومی جامعه را نیز تهدید خواهد کرد. بالا رفتن آمار تجاوز جنسی در جامعه، ارتکاب به قتل و تضعیف ارزش‌های دینی، از اثرات مخرب مصرف مشروبات الکلی در جامعه است؛ به‌عنوان مثال،۵۰ درصد تجاوزات در آلمان به این دلیل است.۲۹ در روایات نیز، به این امر اشاره شده است. امام باقر(ع) می‌فرماید: شراب، فرد می‌خواره را به زنا آلوده می‌سازد.»۳۰ به‌همین دلیل یکی از عوامل زنای با محارم شراب‌خواری است.۳۱
امام رضا(ع) می‌فرماید: «خداوند شراب را به‌موجب اثرات ناگوار از قبیل فساد، تغییر عقل، قتل و آدمکشی تحریم نموده است؛۳۲ همچنین امام باقر(ع) می‌فرماید: خوردن شراب، فرد را درگیر زنا، سرقت و قتلی می‌کند که خداوند آن (قتل) را حرام شمرده است.۳۳ بررسی آمارها نشان می‌دهد، بسیاری از قتل‌ها و آدمکشیها در حالت مستی انجام شده است و در نهایت می‌خوارگی، کنشگر اجتماعی را به سوی هنجارشکنی و عدم رعایت ارزش‌های اجتماعی و دینی سوق می‌دهد. شراب‌خواری، رابطه انسان با خدا و خلق خدا را آسیبپذیر کرده و زمینه هرنوع انحراف اجتماعی را فراهم می‌سازد.
نتیجه‌گیری
به‌طور معمول هر عملی که از سوی دین به‌عنوان گناه کبیره و حرام معرفی می‌شود، آثار سوء فردی، اجتماعی و یا فردی و اجتماعی نامناسبی دارد که سلامت مادی و معنوی- و یا هر دو - را در جامعه به خطر می‌اندازد. شرب خمر از گناهانی است که هم از نظر فردی و هم اجتماعی سلامت روانی، معنوی و جسمی آحاد جامعه را به خطر انداخته؛ حتی سلامت نسل را نیز تهدید می‌کند و زمینه ارتکاب به سایر گناهان مانند قتل و دزدی و زنا و... را فراهم می‌آورد؛ بنابراین دین مبین اسلام با وجود شیوع فراوان این عمل در بین مردم، در مقابل آن کوتاه نیامده و حکم به حرمت آن می‌دهد. همچنین برای تضمین اجرایی شدن آن، جریمه‌های سنگینی را تعیین می‌کند؛ از جمله....
همچنین حضرات معصومین(ع)، در روایات فراوانی به نهی از شراب‌خواری و آثار مخرب دنیوی و اخروی آن می‌پردازند و ما را حتی از همنشینی با این افراد برحذر می‌دارند؛ از جمله اینکه رسول‌خدا(ص) می‌فرماید: با شراب‌خوار همنشینی نکنید، اگر بیمار شدند عیادتشان نروید، جنازه‌شان را تشییع نکنید، بر مرده‌شان نماز نخوانید؛ زیرا آنان سگ‌های دوزخ هستند؛ چنان که خداوند [خطاب به آنان در دوزخ ]می‌فرماید : «دور شوید [دور شدن سگ‌ها] در آتش و با من سخن مگویید».۳۴
بنابراین لازم است، آحاد مردم نسبت به این مسأله احساس مسئولیت کنند و با اجرای فرامین و احکام الهی از شیوع هرچه بیشتر این آسیب اجتماعی جلوگیری نمایند.
پی‌نوشت‌ها
۱. هاشمیان، کیانوش، روان‌شناختی نابه‌هنجار و زندگی نوین، ص۵۰۲؛
۲. رسولی محلاتی، هاشم، کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن، ص۲۹۸؛
۳. پاینده، محبوبه و دیگران، تجربه زیسته زنان مصرف‌کننده مشروبات الکلی از ارتباطات فردی و خانوادگی
۴. قابل دسترس در خبر آنلاین در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۳: www.khabaronline.ir؛
۵. مائده، ۹۰ و ۹۱؛
۶. مکارم شیرازی، ناصر، از تو سؤال می‌کنند، ص ۱۰۱، رک : تفسیر نمونه، ج۵، ص۷۲؛
۷. الشعیری، محمد، جامع‌الأخبار الشعیری، ص ۱۵۳؛
۸. همان، ص ۱۵۱؛
۹. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی ،ج۶، ص ۴۱۳؛
۱۰. شیخ صدوق،من لا یحضره الفقیه ، ج ۳ ، ص ۵۷۰؛
۱۱. جاجبی و دیگران، گزارش احصای پیشگیری از مصرف مشروبات الکلی ویژه عموم...؛
.۱۲ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ، ج۳ ، ص۵۰۱؛
۱۳. رسولی محلاتی، هاشم، کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن، ج۲، ص ۸۵؛
۱۴. قوسیان‌مقدم و مرادی، تأثیر مصرف مشروبات الکلی بر سلامت انسان....؛
۱۵. بهمن‌پوری و نظری، تحلیل فقهی- پزشکی علل حرمت شرب خمر؛
۱۶. قوسیان‌مقدم و مرادی، تأثیر مصرف مشروبات الکلی بر سلامت انسان....
۱۷. بهمن‌پوری و نظری، تحلیل فقهی- پزشکی علل حرمت شرب خمر؛
۱۸. همان؛
۱۹. قوسیان‌مقدم و مرادی، تأثیر مصرف مشروبات الکلی بر سلامت انسان....؛
۲۰. بحارالأنوار، ج۶۲، ص۱۶۶؛
۲۱. قوسیان‌مقدم و مرادی، تأثیر مصرف مشروبات الکلی بر سلامت انسان....؛
۲۲. بهمن‌پوری و نظری، تحلیل فقهی- پزشکی علل حرمت شرب خمر؛
۲۳. قوسیان‌مقدم و مرادی، تأثیر مصرف مشروبات الکلی بر سلامت انسان....؛
۲۴. همان؛ ۲۵. ضمیری، مشروب‌خواری مردان، جرمی علیه زن و خانواده؛
۲۶. همان؛ ۲۷. همان؛ ۲۸. همان؛
۲۹. همان؛ ۳۰. کافی ، ج۶، ص۴۳۰؛
۳۱. تفسیر نمونه، ج۵، ص ۹۸؛
۳۲. میزان الحکمه، ج ۳ ، ص ۵۰۲؛ ۳۳. کافی ، ج۶، ص ۴۳۰؛
۳۴. بحارالأنوار ، ج ۷۹ ص۱۴۸.
منابع و مآخذ
۱. ابن‌بابویه، محمدبن علی (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق؛
۲. بهمن‌پوری، عبدالله و نظری، نجمه، تحلیل فقهی- پزشکی علل حرمت شرب خمر، مجله فقه پزشکی، دوره دهم، شماره ۳۴و ۳۵، تابستان ۱۳۹۷؛
۳. پاینده، محبوبه و دیگران، تجربه زیست زنان مصرف‌کننده مشروبات الکلی از ارتباطات فردی و خانوادگی، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، سال۶۴، شماره۶، بهمن- اسفند۱۴۰۰؛
۴. حاجبی ، احمد و دیگران، گزارش احصای پیام‌های پیشگیری از مصرف مشروبات الکلی ویژه عموم مردم، به سفارش وزارت کشور، سازمان امور اجتماعی کشور در دپارتمان حکمرانی و سلامت پژوهشکده علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران؛
۵. رسولی محلاتی، سیدهاشم، کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن، تهران: انتشارات کتابخانه صدر، چاپ دهم، ۱۳۶۸؛
۶. الشعیری، محمد، جامع‌الأخبار، نجف: مطبعة حیدریه، چاپ اول، بی‌تا؛
۷. ضمیری، محمدرضا، مشروب‌خواری مردان، جرمی علیه زن و خانواده، مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره۲۰، ۱۳۸۲؛
۸. قوسیان‌مقدم، محمدحسن و مرادی، محمد، تأثیر مصرف مشروبات الکلی بر سلامت انسان از دیدگاه قرآن کریم و طب نوین، مجله قرآن و طب، ۱۳۹۰؛
۹. کلینی، محمدبن یعقوب‌بن اسحاق، کافی، تهران: ناشر دارالکتب الاسلامیه، چهارم۱۴۰۳ق؛
۱۰. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت: مؤسسةالوفاء، ۱۴۰۳ق؛
۱۲. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه ، قم: دارالحدیث، ۱۳۷۵؛
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، از تو سؤال می‌کنند( مجموعه سؤالات قرآنی از پیامبر اکرم(ص)، تهیه و تنظیم حجت‌الإسلام والمسلمین ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم: نشر امام علی‌بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۷ ه. ش؛
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱؛
۱۵. هاشمیان، کیانوش، روان‌شناختی نابه‌هنجار و زندگی نوین،تهران: دانشگاه الزهرا، ۱۳۷۷.