شیعه نیوز | گردشگری مذهبی به نوعی از گردشگری اطلاق می‌شود که در آن افراد به منظور زیارت اماکن مقدس، انجام اعمال مذهبی یا کسب آرامش روحی و معنوی به سفر می‌روند. این نوع گردشگری سابقه‌ای دیرینه در تاریخ بشر داشته و در تمام ادیان و مذاهب رواج دارد.
به گزارش «شیعه نیوز»، انسان‌ها برای نشان دادن عشق و علاقه به مقدسات دینی و ایمانی و اعتقادی خود به زیارت اماکن مذهبی می‌روند. آنها در اماکن زیارتی آرامش و معنویتی می‌یابند که با آرامش در نقاط دیگر قابل قیاس نیست. این سفرهای زیارتی فرصت مغتنمی برای آشنایی با دیگر فرهنگ‌ها و سنت‌های مذهبی فراهم می‌آورد و علاوه بر آن از جنبه تفریحی و سرگرم‌کننده نیز برخوردار هستند. در ایران سفر به زیارتگاه‌ها می‌تواند به دو دسته سفر به مقابر پیامبران و امامزاده‌ها تقسیم گردد:
مقابر پیامبران
سنت آرامگاه‌سازی و بزرگ داشت انسان‌های وارسته نزد ایرانیان امری بسیار گرامی تلقی می‌شده است و ایرانی‌ها همواره از خصیصه نوع دوستی و دیگر دوستی برخوردار بوده‌اند. آنها نه تنها برای فرزندان امامان ارزش و احترام قائل بودند که پیامبران الهی را نیز گرامی می‌داشتند و برای آنها مقابر و زیارتگاه می‌ساختند. در نظر آنان پیامبران الهی و امامان و فرزندان‌شان در زندگی آنان نقش رهبران و مبلغان دینی را بازی می‌کردند و مقابر و زیارتگاه‌های آنان مکانی برای تبلیغ دین محسوب می‌شدند. چندی از پیامبران الهی در زمان مادها و زمان استیلای قوم آشور بر خاورمیانه و همچنین هخامنشیان به ایران مهاجرت کردند که این مهاجرت هم بخاطر یافتن امنیت در ایران و هم هدایت انسان‌ها صورت گرفته است. ایران به دلیل همجواری با منطقه بین‌النهرین، فلسطین و اردن مکان مناسبی برای مهاجرت پیامبران بوده است. شواهد و یافته‌های مختلف باستان‌شناسی، تاریخی، زبان‌شناسی و مطالعات دینی ظهور و سکنا گزیدن پیامبران در ایران را اثبات می‌کند. همچنین بررسی کتب تفسیری، قران کریم، احادیث و روایات خط سیر و دوره مهاجرت پیامبران الهی به ایران را نیز نشان می‌دهد. بسیاری از منابع تاریخی، روایاتی که در منابع مختلف متون اسلامی، یهودی و زرتشتی یافت می‌شوند، صحت سفر پیامبران به ایران و حضور آنها را اثبات می‌کنند. در کتب مقدس نیز اشارات متعددی به ایران دوره هخامنشی و ساسانی شده است. برخی از مفسران متون دینی، سفر پیامبران به ایران را با استناد به آیات و روایات دینی تفسیر می‌کنند. همچنین در برخی از نقاط ایران آثاری کشف شده که به حضور پیامبران در آن مناطق نسبت داده می‌شود. در شهر شوش، بقایای معبدی کشف شده است که قدمت آن به دوران باستان می‌رسد و برخی معتقدند که این معبد محل عبادت حضرت دانیال نبی بوده است. نامگذاری برخی از مکان‌ها به نام پیامبران نیز دلیل دیگری بر ارتباط این مکان‌ها با حضور پیامبران است. سازمان اوقاف و امور خیریه تعداد پیامبران مدفون در ایران را ۳۳ نفر اعلام کرده است که حضرات انبیای دانیال، یونس، ارمیا، لوط، حیقوق و قیدار از آن جمله‌اند.
مقابر امامزاده‌ها
با ظهور دین مبین اسلام برخی امامان و فرزندان‌شان برای در امان ماندن وهمچنین تبلیغ دین مبین اسلام در دوره‌های مختلف تاریخ به ایران مهاجرت کردند و ایرانی‌ها به آنها عشق و ارادت داشتند. ایرانیان آنان را به سبب انتساب به پیامبر(ص) با اشتیاق پناه دادند و پذیرای ورود آنان شدند و در بزرگداشت آنان کوشیدند.فرزندان و نوادگان آنان در ایران ساکن شدند و به سبب ازدواج با ایرانیان، اولادشان در تمام ایران گسترده شدند و به مرور زمان بر تعدادشان افزوده گشت. فرزندان و نوه‌های امامان نزد ایرانیان منزلت و مقام اجتماعی مثل شیخ الاسلامی، نقابت، وزارت و دبیری داشتند. این منزلت به‌واسطه شرافت نسبی و امتیازات علمی و سجایای اخلاقی و عرفانی و مقامات اجتماعی امامزادگان بود. ارادت ایرانی‌ها به فرزندان امامان به‌قدری بود که پس از فوت یا شهادت یکی از آنها، آرامگاهی بر سر مزارشان می‌ساختند و به زیارت آنها می‌شتافتند. بعضی اوقات به جهت کمک به دیگران و کسب محبوبیت اجتماعی مکان‌هایی بر این مزارها وقف می‌شد و معماران و هنرمندان ایرانی با هنرهای گوناگون معماری، گچبری، خطاطی، کتیبه‌نویسی، ضریح‌سازی، فلزکاری و منبت‌کاری، مزارها و آرامگاه‌ها را تزیین کردند و بر شکوه و عظمت این اماکن افزودند. ایرانی‌ها با این کار عشق ومحبت خود را به خاندان پیامبر (ص)ابراز می‌کردند. این مزارها کارکردهای اجتماعی، علمی و فرهنگی و اقتصادی در ایران داشتند و عاملی برای گسترش اسلام بودند. از اسناد موقوفات و گزارش‌های سفرنامه‌نویس و تاریخ‌نویسانی همچون ابن بطوطه چنین برمی‌آید که مزار امامزادگان قطب فرهنگی و تبلیغی در آن دوران بودند.
بقاع متبرکه و گردشگری مذهبی
زیارت بقاع متبرکه پیامبران و امامزاده‌ها به غیر از ایجاد صفای روحی می‌تواند صنعت گردشگری مذهبی را نیز فعال کند و تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی بر یک منطقه داشته باشد. از نظر اقتصادی، گردشگری مذهبی می‌تواند به ایجاد شغل، افزایش درآمد و رونق کسب و کارهای محلی کمک کند و از لحاظ اجتماعی به تبادل فرهنگی و درک متقابل بین مردم از ادیان و مذاهب مختلف یاری رساند. از نظر فرهنگی نیز گردشگری مذهبی می‌تواند در حفظ و ترویج میراث فرهنگی و مذهبی یک منطقه سودمند باشد. با توجه به افزایش جمعیت جهان و تمایل روزافزون مردم به سفر، انتظار می‌رود که گردشگری مذهبی در سال‌های آینده به رشد خود ادامه دهد. علاوه بر این، ظهور فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی و واقعیت مجازی می‌تواند تجربیاتی جدید و نوآورانه برای گردشگران مذهبی ایجاد کنند.درحال حاضر هوش مصنوعی قادر به دگرگونی صنعت گردشگری مذهبی است. هوش مصنوعی با تجزیه و تحلیل داده‌های مربوط به رفتار، ترجیحات و نیازهای زائران تجربیات گردشگری مذهبی را شخصی‌سازی می‌کند. این شخصی‌سازی شامل پیشنهادها و توصیه‌هایی برای مقاصد، فعالیت‌ها و اقامتگاه‌هاست و به طور خاص و ویژه مناسب هر زائر است. ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند با ارائه اطلاعات در مورد پروازها، هتل‌ها، حمل و نقل و سایر ترتیبات سفر به زائران در برنامه‌‌ریزی سفرشان کمک کنند. این کار قادر است در زمان آنها صرفه‌جویی کند و استرس و نگرانی زائران را کاهش دهد. چت‌بات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و دستیاران مجازی از این امتیاز برخوردارند که به صورت شبانه روزی در اختیار زائران باشند و به سوالات و درخواست‌های آنها پاسخ دهند. این کار برای زائران خارجی که به زبان ایرانی مسلط نیستند، مفید واقع می‌شود. همچنین هوش مصنوعی قادر به ایجاد تجربیات مجازی مکان‌های مذهبی برای زائران است و مورد استفاده زائرانی است که بنا به دلایلی قادر به زیارت حضوری نیستند. تجربیات مجازی شامل تورهای مجازی، نمایش‌های سه بعدی و حتی تجربیات واقعیت مجازی هستند. از طرفی هوش مصنوعی برای مدیریت جمعیت در مکان‌های مذهبی شلوغ نیز استفاده می‌شود و این کار را با تجزیه و تحلیل الگوهای ترافیک، شناسایی نقاط ازدحام و هدایت زائران به دور از مناطق شلوغ صورت می‌دهد. هوش مصنوعی در نظارت بر مکان‌های مذهبی و محافظت از آنها در برابر سرقت نیز بسیار هوشمندانه عمل و با سیستم‌های نظارتی مبتنی بر هوش مصنوعی، تجزیه و تحلیل ویدئو و تشخیص چهره کار می‌کند. هوش مصنوعی برای افزایش دسترسی افراد معلول به مکان‌های مذهبی نیز کاربرد دارد و به آنها خدماتی مانند ترجمه و راهنمایی ارائه می‌دهد.
سیر تطور آرامگاه‌سازی در ایران
پیامبران و فرزندان امامان از زمانی دور در ایران ظهور یافته و سکنا گزیده‌اند. وجود آنها در این کشور امری است محتمل که از نظر تاریخی و مذهبی به اثبات رسیده است. ایرانیان برای این افراد احترامی خاص قائل بودند و برایشان آرامگاه و بقاع متبرکه ساختند. بررسی تاریخ ایران نشان می‌دهد سیر تطور آرامگاه‌سازی درایران و مرمت امامزاده‌ها در ادوار مختلف روندی روبه رشد داشت و از دوران سامانیان و غزنویان آغاز گردید و در دوره‌های ایلخانیان و تیموریان پیشرفت زیادی یافت. در این ادوار و حتی در دوره‌های بعد همچون صفویه و قاجار مجموعه‌ای از بناهایی همچون مسجد و مدرسه به آرامگاه‌های امامزادگان تبدیل گردید و حتی درعهد صفوی به ساخت مقابر باشکوه، تعمیر و تزیین آنها برای فرزندان امامان و علما و محدثین توجه‌ای ویژه شد. زیارت بقاع متبرکه یکی از اشکال ایرانگردی است که با استفاده ازهوش مصنوعی قادر به متحول کردن صنعت گردشگری مذهبی است. همچنین دراستفاده ازهوش مصنوعی برای گردشگری مذهبی نگرانی‌هایی وجودداردکه خدشه‌دارشدن تجربه شخصی و معنوی گردشگری ازنمونه نگرانی‌های موجود است.جمع‌آوری داده‌های شخصی زائران توسط هوش مصنوعی و استفاده از این داده‌ها برای اهداف نامشخص دیگرنگرانی ای است که ذهن زائران را به خود مشغول کرده است. ازاین رو باید از هوش مصنوعی به‌طور مسئولانه و اخلاقی استفاده کردتااستفاده صحیح ازآن تجربه گردشگری مذهبی برای همه زائران حفظ و ارتقا داده شود.