شیعه نیوز | لَیلَةُ الدَّفن یا شب اول قبر نخستین شبی است که مرده را دفن کرده‌اند. در فرهنگ اسلامی از این شب و ویژگی‌ها و حوادث آن بسیار سخن رفته و بنابر روایات، شبی مهم برای شخص درگذشته است و مراحل مختلفی دارد. از جمله حوادث مهم این شب ورود فرشتگان مختلف بر میت، سوال و جواب و فشار قبر است.
فشار قبر برای همه به‌جز اولیا و معصومان وجود دارد؛ البته برای عده‌ای کیفر اعمالشان محسوب می‌شود و برای بعضی، ملایم‌تر و به‌منزلۀ کفارۀ گناهان و جبران کوتاهی‌هاست.
به گزارش «شیعه نیوز»، کتاب «پرسمان معاد» از سوی مرکز ملّی پاسخگویی به سؤالات دینی، نمایندگی اصفهان به چاپ رسیده که در شماره های گوناگون، به انتشار مطالب این کتاب ارزشمند خواهیم پرداخت.
سؤال: شبِ اوّلِ قبرِ میت چگونه است؟
در عالم برزخ، حوادث زیادی اتفاق می‌افتد که در بعضی از آیات قرآن (از جمله آیات ۹۹ و ۱۰۰ سورۀ مؤمنون) و بسیاری از روایات، بدان حوادث اشاره شده است؛ برای نمونه به شماری از وقایع شب اوّل قبر اشاره می‌شود:
۱. سؤال قبر:
براساس روایت امام سجاد (علیه السلام)، هنگامی‌که میت را در قبر می‌گذارند، دو فرشتۀ الهی به سراغ او می‌آیند و دربارۀ اصول عقاید (یعنی توحید، نبوت و امامت)، پیشوایان او، چگونگی گذراندن عمر و طریق کسب اموال و مصرف آن از او سؤال می‌کنند. چنانچه فرد از مؤمنان راستین باشد، به‌خوبی از عهدۀ جواب‌دادن برمی‌آید و مشمول رحمت و عنایات حق می‌شود و اگر از مؤمنان نباشد، عاجز می‌ماند و دچار عذاب دردناک برزخی می‌شود.
۲. حضور ائمه:
هنگامی‌که مؤمن می‌میرد، پیامبر خدا، حضرت علی، حضرت فاطمه و حسنین همراه با ملائکۀ مقرب در کنار او حاضر می‌شوند؛ اگر مؤمن توانست جواب نکیر و منکر را بدهد، این پنج تن به نفع او شهادت می‌دهند و اگر نتوانست جواب بدهد (و زبانش بند آمد)، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به امر خدا شهادت می‌دهد که این مؤمن، زبانش از ترس بند آمده است وگرنه به آنچه شما می‌پرسید، معتقد است. حضرت علی، حضرت فاطمه و حسنین نیز شهادت حضرت رسول را تأیید می‌کنند.
۳. تجسم اعمال:
امام صادق (علیه السلام) دربارۀ تجسم اعمال در قبر فرمود: «وقتی مؤمن وارد قبر شود، نماز در جانب راست و زکات در جانب چپ او قرار می‌گیرد، نیکوکاری بالای سر او سایه می‌افکند و صبر در جانب دیگری جای می‌گیرد. وقتی‌که دو فرشته برای پرسش می‌آیند، صبر به نماز و روزه می‌گوید: از صاحبتان دفاع کنید وگرنه من آمادۀ دفاع هستم».
۴. فشار قبر:
آن‌گونه که از احادیث برمی‌آید، فشار قبر برای همه به‌جز اولیا و معصومان وجود دارد. البته برای عده‌ای کیفر اعمالشان محسوب می‌شود و برای بعضی، ملایم‌تر و به‌منزلۀ کفارۀ گناهان و جبران کوتاهی‌هاست.
امام صادق (علیه السلام) از رسول‌اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرمود که «فشار قبر برای مؤمن، کفارۀ نعمت‌هایی است که ضایع کرده است».
۵. وحشت شب اول قبر:
حضرت علی (علیه السلام) دربارۀ هول و هراس قبر فرمود: «برای کسی که آمرزیده نشود، بعد از مرگ از خود مرگ شدیدتر است. از قبر و تنگی و تاریکی آن بر حذر باشید؛ همانا قبر هر روز می‌گوید: من خانۀ غربتم، من خانۀ وحشتم، من خانۀ کِرم هستم. و قبر [برای مؤمنان] باغی از باغ‌های بهشت، و [برای گناهکاران] گودالی از گودال‌های آتش است. زندگی سختی که خداوند، دشمنان خود را از آن ترسانده، عذاب قبر است».
از نکات یاد شده معلوم می‌شود شب اول قبر برای همه یکسان نیست و مؤمنان برخلاف گنه‌کاران راحت و آسوده‌اند.
اگر انسان، مؤمن و باتقوا باشد و توشه‌ای برای آخرت برگیرد، هراس جان‌دادن و شب اول قبر و قیامت از او دور می‌شود. از امام حسن (علیه السلام) پرسیدند: «مرگ چیست که به آن نادانند؟» حضرت فرمود: «أَعْظَمُ سُرُورٍ یَرِدُ عَلَی الْمُؤْمِنِین؛ بزرگ‌ترین شادمانی که بر مؤمنان وارد می شود».
خرم آن روز کزین منزل ویران بروم / راحت جان طلبم از پی جانان بروم
بر هوای لب او ذره‌صفت رقص‌کنان / تا لب چشمۀ خورشید درخشان بروم
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هرگاه مؤمن بمیرد، هفتاد هزار فرشته او را تا قبرش تشییع می‌کنند. پس، وقتی در قبر داخل می‌شود، نکیر و منکر به سراغش می‌آیند، در کنارش می‌نشینند و به او میگویند: پروردگارت کیست؟ دینت چیست؟ و پیغمبرت کیست؟ جواب می‌دهد: پروردگارم خدا، پیغمبرم محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و دینم اسلام است. [پس، آن‌گاه] قبرش را به وسعت شعاع بصرش میگشایند و برایش از بهشت طعام میآورند و روح و ریحان بر او وارد میسازند و آن همان قول خداوند است که در قرآن کریم فرمود: "اما اگر از مقربان باشد روح و ریحان برایش هست"؛ یعنی در قبرش چنین است. اما در آخرت او به بهشت همیشه پرنعمت وارد می‌شود».