آیا ائمه اطهار مشاغلی برای کسب در آمد زندگی داشته اند؟

مقدمه :  آیا پیامبران و امامان فقط حرف میزدند و مردم را هدایت میکردند و نماز و دعا میخواندند یا شغل های خاصی برای نفقه زندگی خود و خانواده داشته اند؟

کشاورزی ، دامداری ، تجارت ، موقوفات ، هدایای مردمی ، نذورات ، برخی مشاغل از جمله اشتغال امامان و انبیا بوده است. 

الف : کشاورزی:

« کشاورزان گنج های جامعه هستند و چیزهای حلال و پاک می کارند». در کلام معصوم در کتاب وسائل الشیعه، حر عاملی  ج 19 ص 34  آمده است. ائمه از مصرف گرایی و اسراف و برج پرهیز داشتند و زراعت می کردند.

کشاورزی امام علی علیه السلام:  حضرت بخصوص در زمان 25 سال دوری از حکومت که غاصبین و منافقین حق ایشان را غصب کرده بودند حفر چاه و قنات و درختکاری میکردند. [1]

امام باقر فرمودند: مردی نزد امام علی آمد و نزد ایشان حدود 100 کیلو هسته خرما دید پرسید یا امام اینها چیست؟ فرمود: بحول و قوه الهی درختان خرما خواهند شد.  [2]

هرزمان که امام علی حفر قنات میکرد فورا وقف مردم می کرد .

امام حسن و امام حسین هم در اطراف مدینه باغ داشتند و امرار معاش میکردند. [3]

کشاورزی امام صادق:  اسمعیل بن جابر:  خدمت امام صادق علیه السلام بودم بیلی در دست داشت و راه آب باز میکرد گفتم اجازه دهید من اینکار را بکنم، حضرت فرمود  دوست دارم خدا مرا در حالی ببیند که با دست خود کسب حلال میکنم. [4]

امامان دیگر هم به نسبت خود زراعت داشتند بجز امام حسن عسکری که اغلب اوقات در منزل خود در سامرا حصر خانگی بودند.

ائمه اطهار با کار و زراعت و تجارت سود حاصل را انفاق می کردند.

برخی از پیامبران دامداری و نجاری و ساخت زره جنگ و آبیاری می کردند.

ب: تجارت:   پیامبر اسلام هم دامداری داشتند و هم برای خدیجه تجارت میکردند و لقبشان محمد امین بود. امیر المومنین در مورد تجارت فرمودند: « تجار منابع اصلی منافع اسایش ملت هستند با تجارت بیشتر نیازهای جامعه برطرف می شود» . [5]

تجارت امام علی علیه السلام: 

در هنگام ازدواج امام علی سپر خودرا به 400 درهم فروختند و پول یا جنس برابر آنرا به حضرت رسول دادند تا با آن جهیزیه تهیه کند. [6]

امام صادق علیه السلام و تجارت :

حضرت 2700 دینار به پدر محمدبن عزافر دادند و فرمودند برو و تجارن کن. آن شخص کالاهایی به مصر برد و سود زیادی برد و برگشت اما امام صادق فقط سرمایه اصلی را گرفتند و فرمودند سود بیش از حد متعارف درست نیست.

ائمه اطهار به همه سفارش می کردند اول احکام تجارت را بیاموزید سپس تجارت کنید تا حلال و حرام مخلوط نشود. [7]

ج:  پیمانکاری و مضاربه:

یعنی در مقابل مزد کاری را برای کسی انجام دادن. امیر المومنین گاهی شب تا صبح نخلستانی را آبیاری میکردند و در مقابل گندم دریافت می کردند و به فقرا می بخشیدند. البته کار اصلی انبیا و ائمه هدایت  بشر بود و احکام و سوال های مردم را پاسخ میدادند و تدریس می کردند.

نکته:  چنانچه انسانی از کار افتاده یا بیکار باشد و یا به عللی زندانی شود ائمه حتی زمانی که در حکومت نبودند از طریق یارانشان زندگی او و خانواده اش را تامین میکردند و البته این از وظایف حکومت ها هست. در جریان مراسم اربعین هم مومنین تمرین عملی ایثار و انفاق و همدردی نسبت به یکدیگر دارند.

• در آمد از خمس و زکات :

امام زمان فرمودند :« لعنت خدا و ملائک برکسی که یک درهم از مال مارا از خمس سود اموالش نپردازد» .[8]

از آنجا که ائمه اطهار از صدقات و زکات بهره ای ندارند از سهم امام خمس برای رسیدگی به فقرا و ایتام و مصارف دینی استفاده میکنند و در زمان غیبت امام معصوم مراجع فقیه به نمایندگی دریافت و پرداخت می کنند. موارد زکات برای مساکین، مامور جمع کننده زکات، آزادی بردگان یا زندانیان، بدهکاران، در راه ماندگان، و مواردی که خدا در قرآن فرموده استفاده می شود.

• هدایا و وقفیات و...:

گاهی مردم و حکام وقت هدایایی برای ائمه میدادند و آنان برای شیعیان استفاده میکردند. برای مثال فدک که در جنگ خیبر از یهود گرفته شد پیامبر آن سرزمین آباد را به حضرت زهرا بخشیدند ولی غاصبین خلافت و منافقین فدک را غصب کردند.

جمع بندی :

نتیجه این بحث این است که مردان که وظیفه شان نفقه دادن است باید نسبت به زمان خود علم و مهارت های خاص بیاموزند تا با کسب تجارب در هر جای دنیا که باشند قادر باشند مخارج خود و خانواده را تامین کنند و انگل جامعه نباشند. روحانیون هم باید از پیامبران و امامان بیاموزند و آنان را الگو قرار دهند و بعلاوه آموزش دین و معارف مشاغل متناسب با محیط زندگی و زمان و مکان و شرایط خاص خودرا داشته باشند و صرفا وابسته به حقوق حوزه و بیوت علما نباشند.

آنان هم باید به زراعت و تجارت سالم و فنون و مهارت های زمان خود متناسب با موقعیت خود کار کنند و فقط درس نخوانند. بلکه به تدریس و تالیف و خطابه و در کارهای تولیدی مشغول باشند تا وابسته به خمس و زکات نباشند.

اگر روحانیون سعی کنند وابسته به در آمد دولتی نباشند و کارمند حکومت نباشند قادر خواهند بود آزاد و صاحب نظر و منتقد اوضاع زمان خود باشند و کسانی از بالا مسائل را به آنان دیکته نکند. دارای رای مستقل و عالم حقیقی شوند ، اخلاق محمدی داشته باشند و مسائل روز جهان را به خوبی بدون وابستگی به احزاب تحلیل کنند.

زمانی که یک انسان و روحانی یا هر فردی شغل مستقل خودرا داشته باشد دیگر افکار و اعمالش دیکته یک حزب یا ارگان یا حکومت و دولت ویا قدرت خاصی نخواهد بود. فقط درس نمیخواند تا پستی یا مسجدی بگیرد و وابسته به حقوق ماهیانه باشد و از ترس از دست دادن پست ساکت و بی تفاوت نسبت به زندگی مردم باشد.

الگویش امام علی و حضرت زهرا و حضرت زینب و امامان معصوم خواهد بود که در زمان و شرایط ضرورت در مقابل ظالمین بایستد و حق را نشان دهد و الا مثل بسیاری از اهل حوزه ودانشگاه و غیره یا درون یک حاکمیت ذوب وبله قربان گو میشود ویا از ترس وتقیه و حفظ موقعیت و مقام بی تفاوت می ماند و در لاک خود و زندگی روزمره فرو میرود.

منابع:

توجه:  برای مطالعه بیشتر رجوع شود به کتاب : 

« شیوه های در آمد ائمه علیم السلام ،  الیاس خودستان ، مشر قدس » .

[1] نوری ، مستدرک الوسائل ، ج13 ، ص 25

[2] کلینی ، کافی ، ص75   /   مجلسی   محمد باقر  ، بحار ،  ج41،  ص58

[3] البحرانی ، سیدهاشم ، مدینه المعاجز ، ج3 ، ص482

[4] صدوق ، من لا یحضره الفقیه، ج3 ،ص99

[5] نهج البلاغه ، نامه 53

[6] طبری ، محمدبن جریر ، دلائل الامامه ، ص85

[7] الکافی ، ج5،  ص166

[8] حرعاملی ، وسائل الشیعه ، ج9،  ص541