«شیعه نیوز»: امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یگانه فرزند امام حسن عسکری (ع) یازدهمین امام شیعیان است.
شیعیان بر این باورند که او منجی بشریت و دوازدهمین امام و پیشوای مسلمانان جهان است که بعد از اتمام دوره غیبت کبری ظهور خواهد کرد و جهان پر از عدل و داد خواهد شد.
این حضرت جایگاه ویژه‌ای در باورها و علایق مذهبی شیعیان دارند.
از آنجایی که در فرهنگ اسلامی نام‌ها همیشه بار معنایی ویژه‌ای بر دوش می‌کشند اسامی و القاب امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز می‌توانند گویای ابعاد شخصیتی حضرت باشند و میتوان ابعاد شخصیتی حضرت را با دقت در اسامی و القاب ایشان بهتر درک کرد.
از جمله آن‌ها میتوان به؛ مهدی، منصور، قائم، حجتالله، صاحب‌الامر، خلف صالح، بقیةالله، منتقم، موعود، خاتمالاوصیا، داعی، باسط، ثائر، صاحبالزّمان، ولیالله، خلیفة الرّحمان، برهان، سیّد و منتظر اشاره کرد.
قابل ذکر اینکه، تمام این عناوین و اوصاف به طور خاص در مورد حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) وارد گردیده، اگرچه بسیارى از آن‌ها در مورد سایر امامان بزرگوار اسلام نیز می‌تواند مصداق داشته باشد.
از امام جواد علیه السلام روایت شده است که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را منتظَر می‌نامند؛ چون دوران غیبت برای وی، بسیار طولانی خواهد بود.
مخلصان امت با وجود طولانی شدن این دوره، ظهور او را انتظار خواهند کشید، ولی شک کنندگان، دچار تردید خواهند شد و او را انکار خواهند کرد.
همچنین آن حضرت را منتظِر نیز نامیده اند؛ زیرا ایشان همیشه در انتظار اذن پروردگار برای ظهور و قیام برای برقراری عدل در جهان هستند .
از پرکاربرد ترین و مهم ترین اسامی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لقب «قائم» است به معنای قیام کننده و کسی که به پا می‌خیزد.
این نام بسیار زیبا با اشاره به قیام حضرت و مبارزه و جهادی که در آینده با اهل ظلم خواهند داشت انتخاب شده است و در میان مسلمین قائم آل محمد نامی بس آشناست.
یکى از مشهورترین القاب امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که در اصل منجی بشریت را با همین عنوان می‌شناسند، «مهدى» است.
مهدى به معناى هدایت یافته و هدایت گر است؛ در واقع بهترین نمونه از یک انسان هدایت یافته به سمت معارف الهی، امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند که آینه تمام نمای هدایت در اسلام هستند.
در روایتى آمده است: «انّما سمّى القائِمُ مَهدِیا لأنّه یهدى الى اَمر مضلول عنه...» ؛ «... قائم را بدان جهت مهدى گویند که مردم را به امرى که گم کرده اند، هدایت مى کند».
امام صادق (علیه السلام) نیز فرموده است:
«لأنّه یهدى الى کُلِّ امر خَفى» ؛ «به جهت اینکه به تمامى امور پنهان هدایت مى شود».
در اصل مهدی کسی است که خداوند او را هدایت کرده و همان صراط مستقیم و مسیر کمال و روحانیت و انسانیت است.
هدایت الهی در او به اوج رسیده و می‌تواند دیگران را هم به این مسیر هدایت فرماید. چنان که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به حضرت على (علیه السلام) فرمود: «لقب مهدى بر او گذاشته شده ؛ چون او مردم را به سوى خداوند هدایت مى کند»
وقتی کتب روایی و منابع اسلامی را مطالعه می‌کنیم چنین کنیه‌ای برای امام زمان (عج) ذکر نشده و این یعنی خود شیعیان این لقب را برای امام زمان (عج) انتخاب کرده اند و به مناسبت‌های گوناگون ایشان را به این اسم صدا زده اند.
البته در بعضی از کتاب‌ها یکی از کنیه‌های حضرت را اباصالح ذکر کرده اند که ممکن است به دلیل این روایت باشد که امام صادق (ع) فرمودند:
«هرگاه همراه خود را در سفر گم کردى، بانگ برآور: «اى اباصالح» یا «اى صالح»؛ خداوند رحمتش را بر تو فرود آورد؛ راه را به ما نشان ده».
«بقیة اللّه» به معناى باقى ماندن چیزى یا کسى، از ناحیه خداوند براى مردم یکی دیگر از القاب امام زمان (عج) است.
به عبارت دیگر هر چیزی از سمت خداوند که مایه سعادت و خیر مردم است بقیه الله محسوب می‌شود و از آنجایی که آخرین رهبر و امام شیعیان است این نام برازنده اوست.
به خصوص اینکه امام مهدى (عج) تنها باقى مانده سلسله پیامبران و امامان است به همین خاطر در بسیاری از روایات باقی مانده از ائمه، لقب «بقیة اللّه» به امام زمان (عج) داده شده است.
روایتى آمده است: «چون مهدى خروج کند، پشت به کعبه مى ایستد. با او ۳۱۳ مرد جمع مى شود و نخستین چیزى که تکلم مى فرماید، این آیه است:
«بقیة الله خیرلکم ان کنتم مؤمنین». پس مى گوید: «منم بقیة اللّه و حجت و خلیفه او در میان شما». سپس هیچ کس بر او سلام نمى کند، مگر اینکه مى گوید: «السلام علیکم یا بقیة اللّه فى ارضه».
حضرت مهدى (عج) آخرین حجّت الهى است؛ به همین خاطر به آن حضرت حجة اللّه و حجة بن الحسن العسکرى گفته مى شود.
البته تمام پیامبران «حجّت» اند؛ زیرا احتجاج خداوند بر بندگان به واسطه وجود ایشان پر برکت ایشان است. بر اساس روایات بسیار از منابع حدیثی شیعه، کره زمین هیچوقت خالی از حجت نیست:
«لو بقیت بغیر امام لساخت»؛ «اگر زمین خالى از حجت باشد، اهلش را فرو مى برد.
حجّت به معناى پیروزى و سلطنت خدا بر خلق نیز میباشد و اشاره به پیروزی حضرت بر تمامی بشریت داد. نقش نگین انگشتر امام مهدى (عج) نیز «انا حجة اللّه» است.
همانطور که از منابع حدیثی شنیدیم زمین هیچ گاه از حجت خالی نیست و در هر زمان یک نفر از اولیای الهی در زمین هست که به اذن خود خداوند هم حجت و هم خلیفه خداوند در زمین است و صاحب الزمان به معنای امام زمان و حجت خداوند بر روی زمین است و اطاعت از او بر همه شیعیان واجب است.
یکی از والاترین القاب اما زمان (عج) لقب خاتم الاوصیاست. ایشان پایان دهنده ماموریت و رسالت تمامی رسولان و انبیا و اوصیا خداوند است.
اولین کسی که ایشان را بدین لقب خواندند پدر بزرگوارشان بود چنان که در روایت اسماعیل نوبختى آمده است: بر حضرت عسکرى (ع) وارد شدم (در همان کسالت و ناراحتى که از دنیا رفت) ...
پس فرزند حضرت، او را وضو داد؛ امام عسکرى به وى فرمود: «البشر یا بنىّ فانت صاحب الزمان و انت المهدى و انت حجّة الله فى ارضه و انت ولدى و وصیى... و انت خاتم الاوصیاء الائمه الطاهرین...»
«بشارت باد تو را اى فرزند عزیزم؛ زیرا تو صاحب الزمانى و تویى مهدى و تویى حجت خدا در زمین و تویى فرزند و وصى من و تویى خاتم اوصیاء (یعنى)، ائمه طاهرین.»
امام مهدی (عج) را صاحب‌الامر نیز می نامند؛ زیرا آن حضرت، رهبر و پیشوایی است که خداوند تبارک و تعالی، پیروی از ایشان را بر همه بندگان خود، واجب دانسته است.
از جمله در قرآن کریم می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و پیامبرش و صاحبان امر، پیروی کنید».
یکی دیگر از القاب امام زمان (عج)، خلف صالح است که این تعبیر در سخنان ائمه اطهار علیهم‌السلام بیشتر به چشم می‌خورد.
امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: خلف صالح از فرزندان من است. مهدیِ این امّت اوست. نامش محمد و کنیه‌اش، ابوالقاسم است که در آخرالزمان، قیام خواهد کرد.
در بعضی دعاها و سخنان ائمه علیهم السلام ، از حضرت مهدی(عج) با عنوان وارث یاد شده است.
پیامبر اکرم(ص) در خطبه غدیریه می فرمایند:
آن حضرت، وارث علوم، کمالات، مقامات و منزلت های همه انبیا و اوصیا و پدران بزرگوارش خواهد بود. به عبارت دیگر، همه آن چه انبیا و اوصیا داشته اند، او یک جا خواهد داشت.
موعود یکی از نامهای مشهور آن حضرت است که تقریبا در همه ادیان آسمانی به آن معروف است.
امام سجاد علیه‌السلام در تفسیر آیه وَ ما تُوعَدُون، دلیل این نام گذاری را چنین بیان می فرمایند: مقصود، قیام قائم آل محمد(ص) است که وعده ظهور او به همه پیامبران و امت‌های گذشته داده شده است.
بنابراین، در زیارت آن حضرت آمده است: سلام بر آن مهدی که خداوند وعده داده است که به واسطه او بین همه مردم، وحدت و یکپارچگی ایجاد کند.
یکی از لقب‌های امام زمان(عج) باسط است. باسط یعنی کسی که نعمت و برکات را گسترده می‌سازد. در زمان حکومت آن حضرت داد در همه جا گسترده خواهد شد.
همه مخلوقات در سایه عدالت آن بزرگوار به آرامش و آسایش دست می‌یابند و از نعمت های الهی بهره مند خواهند شد.
همچنین احکام حیات بخش اسلام در سرتاسر عالم مورد توجه قرار گرفته، زمینه تشکیل حکومت واحد جهانی بر اساس قوانین الهی فراهم خواهد آمد.
زمین و آسمان برکات خود را در زمان حضرت به مردم ارزانی خواهند داشت. اساس کفر و شرک از بین می رود و همه مردم در سایه آن حضرت تسلیم آیین الهی خواهند شد و حتی درندگان نیز خوی درندگی خویش را کنار خواهند گذاشت.
«نور آل محمد» از لقب‌های حضرت مهدی (عج) است که ریشه قرآنی دارد. توضیح آنکه هرچند نام امام زمان (عج) در قرآن کریم ذکر نشده است ولی در روایات مربوط به تفسیر آیات، در موارد متعدد برخی از آیات به اعمال و ویژگی‌های آن حضرت تفسیر یا تأویل یا تطبیق شده است؛
به عنوان مثال آیاتی چون واللّه متمّ نوره (خدا نور خودش را کامل خواهد ساخت) یا اشرقت الارض بِنور ربّها (زمین به نور پروردگارش روشن می گردد) و یهدی اللّه بنوره من یشاء (خداوند هرکس را که بخواهد با نور خودش هدایت می‌کند) به ولایت حضرت قائم (عج) و ظهور و ارشادات آن حضرت تفسیر شده است
از جمله لقب‌هایی که برای مهدی موعود(عج) ذکر شده لقب غائب است. غائب یعنی غیرظاهر.
آن گاه که ستم پیشه گان ظلمت پرست، نورانیّت دوازدهمین حجّت بر حقّ الهی را تاب نیاوردند و با یورش به منزل امام عسکری علیه السلام در صدد بر آمدند تا منجی عالم بشریت را به قتل برسانند،
خداوند متعال به قدرت و حکمت لایزال خویش، زمینه غیبت آخرین حجتش را فراهم ساخت تا با حفظ جان باقی مانده سلسله امامت و سلاله نبوّت نعمت خود را بر انسان‌های ستمدیده کامل کند. از آن روز غیبت مصلح بزرگ بشر آغاز شد و امام دوازدهم هم از این رو به امام غائب معروف شد.
«منتقِم» از دیگر لقب‌های حضرت مهدی(عج) است. حضرت رسول اکرم(ص) در این باره فرمودند:
از جمله اوصاف مهدی آل محمّد(عج) این است که انتقام مظلومان را از ستم گران خواهد گرفت. افزون بر این، خود امام عصر(عج) به احمد بن اسحاق نوشتند: من از دشمنان خداوند، انتقام خواهم گرفت.
در یکی از زیارت‌ها با تعبیر «داعِیَ اللّه» از امام مهدی(عج) یاد شده است: اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا داعِیَ اللّه.
درباره دلیل این نامگذاری نقل شده است که آن حضرت از جانب خداوند متعال مأموریت دارند تا مردم را به سوی پروردگارشان فرا خوانند.
ایشان در این راه، به اندازه‌ای تلاش خواهند کرد تا آیین الهی در سرتاسر جهان حاکمیّت پیدا کند و جز دین خدا، هیچ مکتب و تفکری، ادعای جهان داری و راهنمایی بشر را نداشته باشد.
هر یک از لقب‌های حضرت مهدی(عج) بر گوشهای از ویژگی‌های شخصیّت بی نظیر آن حضرت دلالت دارد. یکی از لقب های آن حضرت «تمام» است.
امام مهدی(عج) را از آن جهت لقب تمام داده اند که آن حضرت در کمالات اخلاقی، سجایای انسانی، شرافت نسب و خاندان، شوکت و عظمت، رأفت و محبّت و قدرت و سلطنت تام و بی عیب است و احدی از انبیا و اولیا به آن حدّ دست نیافته اند و توفیقی که امام زمان(عج) در اجرای احکام الهی پیدا کرده هیچ یک از پیامبران و اوصیا پیدا نکرده است.
همچنین می توان گفت: آن حضرت را تمام نامیده‌اند چون وی متمّم و کامل کننده خلافت و حکومت الهی و نیز علوم و کمالات در روی زمین است و از طریق رهنمودها و برنامه های تربیتی و اخلاقی آن حضرت است که بشر به بالاترین درجات کمال روحی و عرفانی دست خواهد یافت.
یکی از لقب‌های معروف امام زمان (عج) لقب «ناطق» است. در زیارت عاشورا آمده است:
«ان یرزقنی طلب ثارکم مع امام مهدی ناطق؛ از خداوند متعال درخواست می‌کنم که توفیق انتقام گرفتن از دشمنان شما را به همراه امام و راهنمای ناطق روزیام کند».
این لقب از آن رو به امام عصر (عج) داده شده است که ائمه قبلی بر اثر تسلط دشمنان، بسیاری از امور و اسرار را نمی توانستند بیان کنند؛ چون خطرهای فراوانی اساس اسلام را تهدید می‌کرد.
اما حضرت مهدی (عج) وقتی ظهور کنند از چنان قدرت و عظمتی برخوردار خواهند بود که تمام طاغوت‌ها را سرکوب کرده، همه علوم و معارف را بدون هیچ گونه نگرانی بیان، و حکم خداوند را جاری می‌فرمایند.
مأمول یعنی آرزو شده و کسی که مردم به او امید بسته‌اند و چشم انتظار اویند. این تعبیر از جمله لقب های حضرت مهدی (عج) است.
همه مردم دنیا چشم انتظار قیام آن منجی بزرگند تا با ظهور خویش ستم و تبعیض و تعدّی را از سرتاسر جهان برطرف ساخته، دنیا را پر از عدل و داد سازد.
لقب مأمول به این حقیقت اشاره دارد که چون همه آرزوی ظهور آن حضرت را دارند به او امام مأمول می ویند.
در قسمتی از زیارت گران قدر «سلام علی آل یس» آمده است: «سلام بر تو ای امام امین. درود بر تو ای مقدّم بر همه عالم که تمام مخلوقات در آرزوی تو به سر می رند».