به گزارش «شیعه نیوز»، نشست علمی «ویژگی‌های اجتماعی جامعه مهدوى از دیدگاه آیت‌الله صافی گلپایگانی» به عنوان ششمین نشست علمی همایش مهدویت و انتظار در اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی ۱۵ آبان در قم برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قنبری‌نیک، دبیر علمی همایش، گفت: یکی از سیاست‌های خوب پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی این است که هر سال یک موضوع محوری را در دستور کار خود قرار می‌دهد و آثار مرجعی را ذیل هر کدام از همایش‌ها منتشر کرده و همایش مهدویت و انتظار در اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی در این راستا در حال برگزاری است. نگاه نوین به اندیشه‌های آیت‌الله صافی بسیار مورد توجه است و وقتی دقت می‌کردم برخی عناوین این همایش بدیع و متناسب با فضای جهاد تبیینی است که رهبری بر آن تأکید فرمودند و خوانش نوین از اندیشه چنین افرادی از جهات مختلف ضروری است.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌الله مریجی، رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) و استاد حوزه، به ذکر خاطره‌ای از آیت‌الله صافی پرداخت و گفت: آشنایی بنده با تفکرات و برخی آثار ایشان به حدود سال ۱۳۸۰ برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که مؤسسه انتظار نور از من خواست همایشی با رویکرد مهدویت از منظر اجتماعی برگزار کنیم و مسئولیت سرفصل‌های همایش را به بنده سپردند. ما همه کتبی را که درباره امام زمان(عج) نوشته شده بود را بررسی کردیم و به خاطر دارم هزار و ۴۰۰ عنوان کتاب در آن زمان در مورد امام زمان نوشته شده بود و کتاب آیت‌الله صافی اثر وسیع و عمیقی بود. بعد با ایشان و برادرشان به بهانه نشست اندیشه معاصر مسلمین ملاقاتی داشتیم که بنده دیدگاه علما را در مورد مشروطه بررسی کردم و نسبت به شیخ فضل‌الله حساسیت زیادی پیدا کرده بودم و مخالفان ایشان را مورد عتاب قرار می‌دادم.
مریجی با بیان اینکه آیت‌الله صافی و برادرشان هر دو محرر شیخ فضل‌الله بودند، تصریح کرد: این دو بزرگوار به بنده گفتند که امام خمینی روزی به منزل ما آمدند و ایشان ارادت زیادی به پدر ما داشتند و گاه می‌شد که از قم تا گلپایگان، ابوی ما سوار بر اسب و امام پیاده همراه ایشان می‌رفت تا حوادث دوره مشروطه را از زبان ایشان بشنود و امام حتی ایده شورای نگهبان را از پدر ایشان گرفتند و این دو بزرگوار اطلاعات خوب و زیادی را از دوره مشروطه و حوادث آن دوره داشتند.
مجتهد از روی هوا و هوس نظر نمی‌دهد
استاد حوزه علمیه گفت: نکته دیگری که از مرحوم آیت‌الله صافی به خاطر دارم و مانند یک پتک در زندگی علمی من عمل کرده این است که به بنده گفتند شما که درباره مشروطه بحث می‌کنید و اختلاف علما را می‌آورید حواستان باشد اینها مجتهد بودند و مجتهدان از روی اجتهاد نظر می‌دادند و متقی بودند نه اینکه از روی هوا و هوس حرف بزنند و همین ترمزی برای بنده بود. تقوای مجتهد این است که وقتی به نظری رسید اعلام می‌کند و اگر خلاف آن بگوید تقوایش زیر سؤال می‌رود و اگر نقدی بر آن است باید به روش علمی باشد. بنده گرچه از مکتب فقهی ایشان استفاده نکرده‌ام، ولی از این حیث سخن ایشان درس مهمی برای بنده بود.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به برخی ویژگی‌های جامعه مهدوی از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، بیان کرد: ایشان معتقد بود که برقراری عدالت اجتماعی، یکی از ویژگی‌های حکومت مهدوی است. این تعبیرشان دقیق است، زیرا حکومت‌های دیگر هم ادعای زیادی برای عدالت اجتماعی دارند و نظریات زیادی را ارائه کردند و این ادعا در بشر امروز وجود دارد، ولی عدالت با مبانی بشری اجراشدنی نیست و اگر اجرا شود سطحی است، زیرا مبنای آن غیرواقعی است.
وی با تأکید بر اینکه عدالت اجتماعی صرفا در حکومت مهدوی محقق خواهد شد و حکومتی که در راستای حکومت مهدوی باشد به صورت نسبی می‌تواند آن را ایجاد کند، افزود: هدف حکومت مهدوی، حاکمیت ارزشهای وحیانی و الهی است و یکی از آورده‌های مهم این حاکمیت، عدالت اجتماعی محسوب می‌شود. امنیت مبنایی‌ترین نیاز برای هر جامعه شمرده می‌شود و غذا و نیازهای دیگر در گرو تأمین آن است. جامع بدون ارتباط متقابل بین مردم شکل نمی‌گیرد و ما برای برآورده کردن نیازها، جامعه را انتخاب می‌کنیم و جامعه ظرف به فعلیت رسیدن قوای انسانی است. از این رو انسان در برخی موارد باید فرمان بدهد و در برخی موارد فرمان ببرد. به این مبنا فرهنگ گفته می‌شود و فرهنگ ضابطه شکل‌گیری روابط مقتابل برای رسیدن به اهداف مشترک است.
۵۵۰ تعریف از فرهنگ
مریجی با بیان اینکه ۵۵۰ معنا از فرهنگ ارائه شده است و باید ببینیم کدام معنا می‌تواند انسجام را در جامعه برقرار کند، اظهار کرد: ارزش‌ها عنصر برجسته فرهنگ است که سایر عناصر مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر آن هستند. ارزش‌ها باورهای ریشه‌دار و چراغ هدایت رفتارها هستند، اینکه چه باید کرد و نباید کرد و چه چیزی مطلوب است و جامعه هم با رفتار سلبی و ایجابی شکل می‌گیرد. ارزش‌ها هم یا ریشه در دین دارند یا ریشه در غیر دین دارند، وقتی باور، ریشه سلیقه‌ای دارد و عموم مردم آن را می‌پسندند ارزشهای اجتماعی شکل می‌گیرد که باز یا ریشه در احساسات یا عقل و یا نقل دارد.
وی افزود: ارزش‌هایی که ریشه در عقل و نقل دارند همان ارزشهای دینی هستند و غلط است عقل را روبه‌روی نقل قرار دهیم زیرا این دو در کنار هم و ابزار کشف دین هستند و این حرف غلط است که برخی می‌گویند عقل و دین، بلکه عقل و نقل هر دو ابزار کشف دین هستند. عقل هم شامل علم برهانی معرفتی و تجربی است و نقل هم شامل فعل، قول و تقریر معصوم می‌شود.
مریجی با بیان اینکه عقل حجت معصوم خداست، ولی محدودیت دارد، تصریح کرد: در حکومت مهدوی از دید آیت‌الله صافی، عدالت اجتماعی به عنوان یک موهبت، ریشه در ارزشهای الهی دارد نه ذوق و سلیقه و حس عموم مردم. در همین کشور خود ما جناح‌های مختلفی آمدند و برخی بر حرف و ذوق و سلیقه مردم تأکید زیادی می‌کردند و برخی کمتر. بنابراین کسی که به مقبولیت عموم مردم دامن می‌زند توجه ندارد که آیا این ارزش‌ها ریشه دینی هم دارد یا خیر؟ ممکن است دینی باشد و ممکن است نباشد. امنیت و عدالتی که ریشه دینی دارد طوری نیست که اکثریت در بی امنیتی باشند و اقلیت در امنیت، یا اقلیت در رفاه باشند و اکثریت در سختی و فقر؛ از منظر ایشان، جامعه مهدوی آنقدر هم‌بسته و منسجم است که اگر کسی دست در جیب دیگری کرد معترض او نمی‌شود، زیرا افراد خود را از همدیگر جدا نمی‌دانند.
چرا امر به معروف در جامعه حاکم نمی‌شود؟
وی تصریح کرد: اینکه چرا در جامعه امروز ما امر به معروف و نهی از منکر جا نمی‌افتد به این دلیل است که شرط اول را ندارد، زیرا قرآن فرموده است که مؤمنین و مؤمنات نسبت به هم امر به معروف و نهی از منکر کنند؛ یعنی ابتدا مؤمنین و مؤمنات باید هم‌بسته باشند تا حرف همدیگر را قبول کنند. امروز من و شما یکی نشده‌ایم که امر به معروف و نهی از منکر را از هم بپذیریم. لذا دخالت تلقی می‌کنیم. وقتی ارزشهای ذوقی و سلیقه‌ای حاکم باشد چنین مشکلاتی ایجاد می‌شود. مسئله دیگر این است که غالب رفتارها عقلانی نیست و دعوا بر سر سلیقه و ذوق است، زیرا وقتی عقلانیت بر روابط حاکم نباشد، هر کسی ذوق خود را حق می‌داند.
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: علامه مصباح می‌فرمود که ارزشهای اجتماعیِ مبتنی بر ذوق و سلیقه مانند آب برکه است و دچار گندیدگی می‌شود و با تغییر شرایط اجتماعی، عوض می‌شود؛ آب چاه هم مانند ارزشهای عقلانی است و اگر از آن بهره ببریم خیلی خوب است ولی ابزار نیاز دارد. ضمن اینکه مگر بشریت چند درصد از عقلش استفاده کرده و می‌کند ولی ارزشهای الهی، امنیت و عدالت اجتماعی واقعی ایجاد می‌کند و انسجام‌بخش است زیرا براساس نیاز افراد به همدیگر نیست و از سوی خدا وضع شده است. مثلا در ماه رمضان میزان جرم و جنایت به مقدار زیادی کم می‌شود، زیرا همه در کنار سفره‌های ارزش الهی نشسته‌اند، ۲۰ میلیون نفر در ایام اربعین سر سفره امام حسین(ع) می‌نشینند و کسی دعوایی با دیگری ندارد. ارزشهای وحیانی، انسجام‌بخش است، چون برادری می‌آورد و انسان کنار برادرش احساس ناامنی ندارد و ویژگی جامعه مهدوی همین است.
اجرا نشدن ارزشهای الهی
مریجی تصریح کرد: ارزشهای الهی، مقدس هستند، ولی ارزشهای اجتماعی ریشه در ذوق فردی دارند که فقط ذوق و سلیقه خود را می‌پسندند، ولی باید و نبایدهای الهی، مقدس هستند چون ریشه خدایی دارند. زیرا خداوند براساس نیاز خودش چنین ارزش‌هایی را وضع و تشریع نکرده، بلکه براساس نیاز بشر تعیین کرده است، در حالی که انسان‌ها نظر و ذوق و سلیقه خود و طرفداران خودش را دخالت می‌دهند. تا زمانی که منافع افراد لطمه نبیند همراهی می‌کنند و اگر منافع به خطر افتاد کنار خواهند رفت.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: ارزشهای اجتماعی از یک کشور به کشور دیگر و حتی از یک شهر به شهر دیگر متفاوت است، ولی ارزشهای الهی این طور نیست؛ اگر در جامعه امروز ما ارزشهای الهی حاکم شود، دعوایی نخواهیم داشت. ما در ابتدای انقلاب با اینکه منافقان و تجزیه‌طلب‌ها ناامنی درست می‌کردند، ولی مردم آرام بودند و دلهره نداشتند و هرقدر ارزشهای نفسانی و خودپرستی به میدان آمد، دعواها نمود بیشتری پیدا کرد و دلهره‌ها بیشتر شد.
انتهای پیام