یکی از بهترین حالت هایی که دعا در آن مستجاب می شود، هنگام نماز است.نمازگزار در بخش های مختلف نماز با خداوند سخن می گوید و از او یاری می‌طلبد. در این حال که انسان به خداوند توجه بیشتری دارد، خداوند نیز با لطف و رحمت بیشتری با او رفتار می کند.
با توجه به آثار و برکات ارزشمندی که دعا و ارتباط با معبود برای انسان به دنبال دارد، آموزه های اسلامی همواره افراد را به سوی این عمل عبادی تشویق نموده و از هرگونه سستی و تنبلی در انجام آن پرهیز داده است.
«وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ؛[سوره غافر؛ آیه ۶۰]
پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مى ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند!».
اهل بیت (علیهم اسلام) دروازه ارتباط با خدا
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»
یکی از نکات بسیار زیبای این دعای ارزشمند آغاز معنا دار آن است. قبل از بیان هر دعا و مناجاتی با خدای متعال، بنده می آموزد برای در خواست از مولا می بایست ارادت و دوستی خود را نسبت به اهل بیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) به منصه ظهور رساند.
به همین جهت ارتباط با خدا را با صلوات و طلب رحمت بر اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) آغاز می نماید.
علاوه بر این مطلب آغاز مناجات و درخواست با صلوات، خود ضامن اجابت و قبولی دعا است
چنانکه از امام صادق (علیه السلام) این چنین نقل شده است:
«کانَتْ لَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَهٌ فَلْیبْدَأْ بِالصَّلاهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ یخْتِمُ بِالصَّلَاهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَکرَمُ مِنْ أَنْ یقْبَلَ الطَّرَفَینِ وَ یدَعَ الْوَسَطَ إِذَا کانَتِ الصَّلاهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لا تُحْجبُ عَنْهُ
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
کسی که حاجتی دارد باید اوّل، صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله) بفرستد و بعد از آن، حاجت خود را بخواهد و در آخر دعا، دوباره صلوات بفرستد.
زیرا خداوند متعال، کریم تر از آن است که دو طرف دعا را قبول کند و وسط دعا را قبول نکند و صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله) موانع استجابت دعا را بر طرف می کند».
درود و صلوات بر پیامبر اکرم و خاندان پاکش نشأت گرفته از معرفت و علم به جایگاه ایشان است، علم و معرفتی که در صورت فقدان آن قبولی اعمال در هاله ای از ابهام قرار می گیرد، در خصوص جایگاه و اهمیت معرفت به اهل بیت در قبولی اعمال به درگاه الهی، روایت ارزشمندی در متون روایی نقل شده است که گوایای رابطه این معرفت و قبولی اعمال دارد:
«وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها قَالَ: نَحْنُ- وَاللَّهِ- الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى الَّتِی لَایَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا
گام ها و شرایط استجابت دعا از منظر قرآن
با نگاهی به آیات سوره ی انبیاء و نیم نگاهی به تفسیر این آیات، در تفسیر نور، گام های و شرایط استجابت دعا از منظر قرآن را بهتر خواهیم شناخت.
مروری بر آیات ۸۳ تا ۹۰ سورۀ انبیاء
وَ أَیُّوبَ إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ(۸۳)
و ایوب را [یاد کن] هنگامی که پروردگارش را ندا داد که مرا آسیب و سختی رسیده و تو مهربان ترین مهربانانی.
فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ ۖ وَآتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَهً مِنْ عِنْدِنَا وَذِکْرَىٰ لِلْعَابِدِینَ (۸۴)
پس ندایش را اجابت کردیم و آنچه از آسیب و سختی به او بود برطرف نمودیم، و خانواده اش را [که در حادثه ها از دستش رفته بودند] و مانندشان را همراه با آنان به او عطا کردیم که رحمتی از سوی ما و مایه پند و تذکری برای عبادت کنندگان بود.
وَإِسْمَاعِیلَ وَإِدْرِیسَ وَذَا الْکِفْلِ ۖ کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِینَ (۸۵)
و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از شکیبایان بودند.
وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا ۖ إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِینَ(۸۶)
و آنان را در رحمت خود درآوردیم، چون از شایستگان بودند.
وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَىٰ فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ(۸۷)
و صاحب ماهی [حضرت یونس] را [یاد کن] زمانی که خشمناک [از میان قومش] رفت و گمان کرد که ما [زندگی را] بر او تنگ نخواهیم گرفت، پس در تاریکی ها [ی شب، زیر آب، و دل ماهی] ندا داد که معبودی جز تو نیست تو از هر عیب و نقصی منزّهی، همانا من از ستمکارانم.
فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَکَذَٰلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ (۸۸)
پس ندایش را اجابت کردیم و از اندوه نجاتش دادیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم.
وَزَکَرِیَّا إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْدًا وَأَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ(۸۹)
و زکریا را [یادکن] زمانی که پروردگارش را ندا داد: پروردگارا! مرا تنها [و بی فرزند] مگذار؛ و تو بهترین وارثانی.
فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَىٰ وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ ۚ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا ۖ وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِین (۹۰)
پس [ندای] او را اجابت کردیم و یحیی را به او بخشیدیم و نازایی همسرش را برای وی اصلاح نمودیم، آنان همواره در کار های خیر می شتافتند، و ما را از روی امید و بیم می خواندند، و پیوسته در برابر ما فروتن بودند.
مقدمه
باتوجه به آیاتی که در متن بالا آورده شده است، شاید بتوان به شرایط استجابت دعا نیز کمی نزدیک تر شد.
زیرا در آیات ۸۳ تا ۹۰ سورۀ انبیاء خداوند از پیمبرانی سخن به میان آورده که بعد از امتحان الهی، و افتادن در ورطۀ سختی دست به دعا برداشته و از خداوند طلب گشایش کرده اند. و خداوند نیز می گوید: ما دعا های آنها را اجابت کردیم.
پس رازی باید نهفته باشد.
دوست داریم این بار با هم کمی در این آیات بیندیشیم.
برخی از برداشت های استاد قرائتی در مورد آیات ۸۳ تا ۹۰ سوره انبیاء و شرایط استجابت دعا و ویژگی های آن
۱-در مقام دعا خدا را با صفتی بخوانیم که با نیاز ما تناسب دارد.
۲-در تحلیل گرفتاری ها، خدا را منزه بدانیم و سرچشمۀ آنرا در عملکرد خود جستجو کنیم.
۳-اقرار به گناه در پیشگاه خداوند، خود یک کمال و از آداب دعاست.
۴-دعایی که در آن اقرار به توحید، تنزیه پروردگار و اعتراف به خطا و اشتباه و گناه باشد، مستجاب است.
۵-ذکر کلمۀ “رب” و تکرار آن در دعا درخواست ها را به اجابت مقرون می سازد (همراه می کند).
۶-در هنگام دعا باید خدا را با حالت خوف و رجا خواند.
۷-سرعت در کار خیر و دعا همراه با بیم و امید در استجابت دعا، مؤثر است.
منبع: تفسیر نور، جلد ۵، ص ۴۸۲ الی ۴۹۰
گام ها و شرایط استجابت دعا از منظر قرآن:
گام اول⬅
آماده سازی خود؛ به معنای سرعت گرفتن در انجام کار های نیکو و انجام اوامر و نواهی الهی. حتی در زمانی که بر ما سخت گرفته است. چون ما با احکام الهی همچون گروگان برخورد نمی کنیم. که خدایا اگر روزگارمان رو به سامان باشد و جوابمان را بدهی، احکامت را انجام می دهیم. بلکه باید در تمام شرایط حتی در هنگام بلا و امتحانات الهی سبقت گیرنده در انجام اعمال نیکو باشیم.
گام دوم⬅
پالایش اعتقادات؛
اولا بدانیم که جز شکر چیزی نمی توان در پیشگاه خدا گفت. چون آنچه نداده (و به حکمت نداده) اندک و کمتر از انگشتان دست است. و آنچه داده قابل شمارش و احصاء نیست. پس همه این مصیبت ها بخاطر بدی های خودمان است (امام علی علیه السلام در دعای کمیل از گناهانی استغفار می کنند که باعث نزول بلا و نقمت و همچنین تغییر نعمت ها می شوند).
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تُنْزِلُ النِّقَمَ.
خدایا! بیامرز براى من آن گناهانى را که کیفرها را فرو مى‌بارند.
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تُغَیِّرُ النِّعَمَ.
خدایا! بیامرز برایم گناهانى را که نعمتها را دگرگون مى‌سازند.
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تَحْبِسُ الدُّعاءَ.
خدایا! بیامرز برایم آن گناهانى را که دعا را باز مى‌دارند.
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تُنْزِلُ الْبَلاءَ.
خدایا! بیامرز برایم گناهانى که بلا را نازل مى‌کند.
ثانیا با حالتی از امید به بخشش نعمات و عفو گناهان و خوف از عظمت کسی که معصیت او را کرده ایم به وادی دعا وارد شویم. (برخی فکر می کنند چون دعا کردند و زجه زده اند. خدا دیگر وظیفه دارد که درخواستشان را به آنها بدهد. در این افراد نه صفت خوف که صفت رجا هم نیست بلکه آنها انگار طلبکارند).
ثالثا تمام این انبیاء جز به رحمت خدا امیدی نداشتند زیرا می دانستند هیچ کس دیگر نمی تواند بلا را از آنها رفع کند. (اگر او نخواهد و همه بخواهند نمی شود و اگر او بخواهد دیگر مهم نیست که چه کسی نمی خواهد. پس مطمئنا می شود).
گام سوم⬅
محتوا و آداب دعا؛ در اول دعا خدا را با اسماء حسنی و کلمۀ رب و همچنین با تقدیس و تسبیح بخوانید. (با نیم نگاهی به آغاز دعا های وارد شده از معصومین می توانید از آن کلمات نیز استفاده کنید). خدا را با صفتی بخوانید که با وجود آن صفت شایسته نیست که بندۀ او در چنین مصیبتی گرفتار باشد مانند حضرت ایوب که گفت تو مهربانترین هستی. پس بر من نیز رحم کن و یا حضرت زکریا که می فرماید خداوندا تو بهترین وارثی پس مرا بدون فرزند و وارث نگذار.
حدیثی از امام علی (علیه السلام):
و یر آخر دوست دارم این حدیث را نیز بخوانم
اجابت دعایت را دیر مپندار، وقتی با گناه راه اجابت آنرا فرو بسته ای.
منبع: غررالحکم و درر الکلم حدیث۱۰۳۲۹
منبع : ۲noor