به گزارش «شیعه نیوز»، اصطلاح نیابت خاصه به‌معنای جانشینی شخصی از سوی امام (ع) برای برقراری ارتباط مردم با اوست، در مواردی که ارتباط مستقیم ممکن نیست. امام در این شرایط، افراد خاصی را نایب خود قرار می‌دهد که اولین آنان را، خود باید به مردم معرفی کند و در ادامه، نایب جدید را نایب قبلی به مردم معرفی می‌کند.
نُواب اَربعه، به چهار نماینده یا نایب خاص امام مهدی (عج) در دوران غیبت صغری گفته می‌شود که رابط میان شیعیان و امام بودند: عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح و علی بن محمد سَمُری. نواب اربعه از اصحاب باسابقه و مورد اعتماد امامان بودند که یکی پس از دیگری از طرف امام زمان و با معرفی نایب پیش از خود شناخته می‌شدند.
علیرضا خاتم در یادداشتی اختصاصی که در اختیار مهر قرار داده است به بیان ویژگی‌های حسین بن روح نوبختی نایب امام زمان (عج) پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:
حسین بن روح نوبختی، سومین نایب از نواب خاص و چهارگانه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که در سال‌های ۳۰۵ تا ۳۲۶ هجری قمری به مدت بیست و یک سال نیابت خاصه آن حضرت را بر عهده داشت.
منابع معتبر شیعه، اگرچه تاریخ دقیق ولادت آن مرد وارسته را بیان نکرده‌اند، ولی او را با القاب روحی، نوبختی و قمی ذکر کرده‌اند .[۱]
نایب ایرانی امام زمان (عج)
در اینکه حسین بن روح ایرانی بوده است یا نه؟! بین صاحب نظران مباحث مهدویت، تفاوت نظر وجود دارد. برخی صاحب نظران با توجه به دو قرینه و دلیل، وی را ایرانی می‌دانند
دلیل اول: برخی منابع معتبر شیعه نقل کرده‌اند که حسین بن روح با گویشِ فارسی اهالی آبه (نزدیک ساوه) سخن گفته است و از طرفی مناسبات نزدیک وی با مردمان آن‌دیار این احتمال را برای برخی صاحب نظران تقویت کرده است که نایب سوم مهدی موعود، یک ایرانی بوده است .[۲]
دلیل دوم: برخی صاحب نظران نیز معتقدند حسین بن روح نوبختی از تبار و خاندان بنونوبخت قم بوده است که در عصر اولین نایب امام به شهر بغداد مهاجرت کرده است .[۳]
خصوصیات حسین بن روح
وی که به گفته شیخ طوسی، از عاقل‌ترین مردمان عصر خویش به حساب می‌آمد [۴] دارای خصوصیات و ویژگی‌های برجسته و خاصی بود که او را از دیگر بزرگان شیعه ممتاز کرده بود. در اینجا به دو مورد از بارزترین خصوصیات وی که باعث شد به افتخار نیابت مهدی موعود نائل شود، اشاره می‌کنیم:
رعایت تقیه
حسین بن روح در معاشرت با مردمان اوج تقیه را که از راهبردی‌ترین معارف اسلامی در مسیر پیشبرد اعتلای شیعه است، رعایت می‌کرد .[۵] اوج تقیه او را می‌توان در اخراج خادمی که به معاویه ناسزا گفته بود مشاهده کرد .[۶]
رازداری بی‌نظیر
در دوران غیبت صغری، که اوج پیگیری و تعقیب امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف از سوی دستگاه حکومت جور بود، رازداری نایب آن حضرت، رکنی رکین به شمار آمده و اوج رازداری حسین بن روح را می‌توان در کلام ابوسهل نوبختی به نظاره نشست.
ابو سهل نوبختی در توصیف رازداری حسین بن روح چنین می‌گوید: اگر او امام زمان را زیر دامان خود پنهان بدارد و بدنش را با قیچی قطعه‌قطعه کنند تا آن حضرت را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد .[۷]
شروع نیابت
حسین بن روح در سال ۳۰۵ هجری قمری و پس از درگذشت محمد بن عثمان، دومین نایب امام زمان، به مقام نیابت منصوب شد. علامه مجلسی چگونگی انتصاب حسین بن روح را این گونه بیان می‌کند: روزی که نایب دوم درگذشت، حسین بن روح در منزل او جلوس کرد و خادم محمد بن عثمان صندوقچه‌ای را که ودایع امامت در آن بود، به حسین بن روح تحویل داد .[۸]
توقیع شریف
شیخ طوسی صدور اولین توقیع شریف از سوی امام در تأیید حسین بن روح را در تاریخ ۶ شوال سال ۳۰۵ هجری قمری و در روز یکشنبه دانسته است .[۹] متن این توقیع شریف به شرح ذیل است:
«نَعْرِفُهُ عَرَّفَهُ اللَّهُ الْخَیْرَ کُلَّهُ وَ رِضْوَانَهُ وَ أَسْعَدَهُ بِالتَّوْفِیقِ وَقَفْنَا عَلَی کِتَابِهِ وَ هُوَ ثِقَتُنَا بِمَا هُوَ عَلَیْهِ وَ أَنَّهُ عِنْدَنَا بِالْمَنْزِلَةِ وَ الْمَحَلِّ اللَّذَیْنِ یَسُرَّانِهِ زَادَ اللَّهُ فِی إِحْسَانِهِ إِلَیْهِ إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیرا ؛[۱۰] ما او را می‌شناسیم، خداوند بشناساند و او را به طریقه همه خیر و رضای خود عالم گرداند و او را به توفیق خود یاری فرماید، ما بر مکتوب و نوشته او مطلع شدیم و بر امانتداری او مطلع شدیم و به دینداری او وثوق و اعتماد داریم، به درستی که او نزد ما مکان و منزلت آنچنان بلندی دارد که آن مکان و منزلت او را خوشحال می‌سازد، خدای تعالی احسان خود را درباره او زیاد فرماید، به درستی که او صاحب همه نعمت‌هاست و بر همه چیز قادر است و حمد و سپاس خداوندی را سزاست که شریکی ندارد و صلوات و سلام خداوند بر محمد رسول او و آل او باد.»
وفات حسین بن روح
نایب سوم امام زمان بعد از یک عمر مجاهدت در راه آن حضرت سرانجام در ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هجری قمری چشم از دنیا فرو بست. مرقد وی در محله نوبختیه در بازار عطاران یا شورجه شهر بغداد قرار دارد که به مقام حسین بن روح مشهور گشته و زیارتگاه شیعیان و دلدادگان جهان است .[۱۱]
سلام و درود خدا بر او در روزی که به دنیا آمد و روزی که چشم از جهان فرو بست و روزی که برانگیخته می‌شود.
پی نوشت
[۱] الغیبه طوسی، ص ۲۲۵؛ رجال کشی، ص ۵۵۷.
[۲] کمال الدین، ج ۲، ص ۵۰۳؛ الغیبه، ص ۱۹۵.
[۳] تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص ۱۹۲.
[۴] الغیبه، ص ۱۱۲.
[۵] همان.
[۶] همان، ص ۳۸۶.
[۷] همان، ص ۳۹۱.
[۸] بحارالانوار، ج ۸۵، ص ۲۱۱.
[۹] الغیبه، ص ۳۷۲.
[۱۰] بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۳۵۶.
[۱۱] الغیبه، ص ۲۳۸.