شیعه نیوز: ایجاد و تقویت حس مسئولیت پذیری فرزندان در مبانی تربیت قرآنی مهم تأکید بوده است. ما باید به فرزندان خود اعتماد کنیم و آن‌ها را نسبت به تصمیم گیری هایشان مسئول کنیم؛ در کنارش البته باید خودمان نیز حضور داشته باشیم و در مسئولیت انتخاب گری، آن‌ها را هم به خودشان واگذار کنیم، چرا که حس مسئولیت پذیری از کودکان انسان‌های توانمند، مقتدر و مسئول می‌سازد.
زمانی که بچه‌ها مسئولیت پذیر تربیت شوند آن‌ها هم در آینده فرزندانی مسئولیت گریز تربیت می‌کنند. مسئولیت والدین در برابر فرزندان، تربیت صحیح آن‌ها است. این مسئولیت به اندازه‌ای مهم است که پیامبر اکرم ص فرمودند: «لَأِنْ یُؤدِّبُ اَحَدُکم وَلدَه خیرٌ لَه مِنْ أن یَتَصدَّقَ بِنِصْفِ صالحِ کلِّ یَوْم: اگر هر یک از شما به تربیت فرزند خود بپردازد، برای او نیکوتر از آن است که هر روز نیمی از درآمد خود را در راه خدا صدقه بدهد». همچنین پیامبر گرامی اسلام (صل الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «ما وَرَّثَ والِدٌ ولَدَهُ أَفْضَلَ مِنْ أدَبٍ: هیچ میراثی از ادب و تربیت صحیح برای فرزند بهتر نیست».
اما درباره اینکه چه زمان و مکانی برای مسئولیت پذیر کردن فرزندان مناسب است، باید گفت که معمولا بین ۳ تا ۵ سالگی، کودک هر چیزی را از روی تقلید یاد می‌گیرد برای همین می‌توانید مرتب کردن اتاق را مانند بازی به او نشان دهید و او را در این کار همراهی کنید. او نیاز دارد بداند این کار را از کجا شروع کند و هر وسیله را چطور سر جای خود بگذارد؛ بنابراین تصور نکنید فرزند شما خیلی کوچک است و از عهده این کار بر نمی‌آید، وقتی زمان تمیز کردن اتاق کودکتان میشود حتما مسئولیت‌هایی را به او بدهید. کودک با کمک شما معنای مسئولیت را می‌فهمد و تمایل پیدا می‌کند که این کار را تکرار کند.
*واگذاری کار‌های ساده به بچه‌ها
واگذار کردن کار‌های ساده و کوچک به بچه‌ها برحسب توانمندی هایشان خیلی می‌تواند حس رضایتمندی را در وجودشان ایجاد کند. این کار حس اعتماد به نفس را در وجودشان پرورش می‌دهد و آن‌ها را برای پذیرفتن مسئولیت‌ها و وظایف آینده آماده‌تر می‌کند. برخی از این کار‌ها را از نظر می‌گذرانیم:
-کمک کردن در چیدن میز و سفره
یکی از کار‌هایی که بچه‌ها از سه سالگی می‌توانند با بزرگتر‌ها همکاری کنند، چیدن میز و سفره است کمک کردن در آشپزخانه و چیدن میز به آن‌ها کمک می‌کند که در درست شدن غذا خود را سهیم بدانند؛ بنابراین اجازه بدهید بچه‌ها کمکتان کنند و البته در حین کمک کردن نیز حواستان به آن‌ها باشد و فضای آشپزخانه را برایشان امن کنید، به طور مثال آن‌ها را از وسایل تیز و برنده و خطرناک دور کنید؛ بنابراین کودکان سنین چهار تا شش سال راحت در آماده سازی غذا به خانواده کمک می‌کنند ضمن اینکه آموزش‌های اولیه طرز درست کردن غذا را هم می‌توانند یاد بگیرند و در شست و شو نیز کمک کننده باشند حتی اگر اشتباهاتی هم داشته باشند می‌بایست با کمک والدین گاهی کمک کننده شوند.
-تمیز کردن اتاق
کودکان از سنی که می‌توانند راه بروند و کار‌های ساده را انجام دهند، می‌توانند در تمیز کردن اتاقشان سهیم باشند. مثلا به آن‌ها بگوییم که توپ هایش را جمع کند، یا وسایلش را داخل سبد بریزد. اگر فرزند شما هفت سال دارد در تمیز کردن خانه می‌تواند کمک کند اگر در این زمینه علاقه نشان داد می‌توانید مسئولیت جارو کردن را به او بسپارید تا وقتش تلف نشود البته نباید این کار روزمره باشد و لازم نیست که هر روز این کار را انجام دهد.
*اجازه بدهید بچه‌ها مسئولیت رفتارشان را برعهده بگیرند
یکی از مسئولیت‌هایی که بچه‌ها باید آموزش ببینند، اینکه یاد بگیرند چطور با دیگران رفتار کنند. مثلا وقتی دختر شما احساسات برادر کوچک خود را جریحه‌دار می‌کند، او را مجبور به عذرخواهی نکنید. در این صورت عذرخواهی او واقعی نخواهد بود و به برادرش هم کمکی نمی‌کند.
در عوض به احساسات دختر خود گوش بدهید و به او کمک کنید از احساسات پیچیده خود سر در بیاورد، به ویژه احساساتی که باعث شده‌اند با برادر خود پرخاشگری کند. بعد از آن، وقتی که حالش بهتر شد، از او بپرسید چه کاری می‌تواند بکند که رابطه خود را با برادرش بهتر کند. شاید آماده عذرخواهی باشد. ولی شاید هم با عذرخواهی احساس کند غرورش شکسته میشود و ترجیح بدهد به جای آن یک داستان برای برادرش بخواند، به او کمک کند میز را بچیند یا او را محکم بغل کند.
این به کودکان یاد می‌دهد رفتارشان با دیگران می‌تواند عواقبی داشته باشد. آن‌ها وظیفه دارند اگر خراب‌کاری کردند، خودشان آن را درست کنند. اما چون شما او را مجبور نکرده‌اید، باید خودش انتخاب کند که اشتباهش را جبران کند، بنابراین این مسئولیت باعث میشود احساس بهتری پیدا کند و در نهایت بخواهد دوباره این کار را تکرار کند.
*تکنیک‌های کلیدی مسئولیت پذیری
مثال مسواک زدن را برای مسئولیت‌های ریز و کوچک دیگر در نظر بگیرید. ابتدا با بچه‌ها شروع به مسواک زدن دندان‌ها کنید که یک الگوی زنجیره‌ای را به ان‌ها آموزش دهید و آن را با کار‌های حاشیه‌های جذاب همراه کنید، به تدریج به آن‌ها مسئولیت بیشتری بدهید و در نهایت خود بچه‌ها به تنهایی مسواک بزنند.
الگویی مثل همین برای گفتن متشکرم، خرد کردن کار‌های بزرگ و غذا دادن به حیوانات و انجام تکالیف درسی و دیگر کار‌ها را رعایت کنید. مثلا به آن‌ها آموزش دهیم چطور گل بکارند و باغچه را هرس کنند و اینکه چطور دوچرخه سواری کنند. ممکن است ناراحت شوید از اینکه کودک شما دوباره لباس گرم خود را جا گذاشته است، اما این را به یاد داشته باشید که با سرزنش کردن او مسئله حل نمی‌شود. اما با روند آموزشی خرد کردن مسئولیت‌ها او را به یادآوری برداشتن وسایلش آموزش دهید.
قبل از اینکه بچه‌ها را برای بی مسئولیتشان سرزنش و تنبیه کنید، با آن‌ها ارتباط برقرار کنید و با گفتگو آن‌ها را هدایت کنید، بچه‌ها اگر بدرفتاری ما را ببینند هرگز آن کار را یاد نمی‌گیرند و مدام لجبازی می‌کنند. ارتباط چشمی با فرزندتان برقرار کنید و به او بگویید که تو الان خیلی ناراحت هستی که گلدانت افتاده و شکسته، فردا با هم به خرید می‌رویم، گلدان نو می‌خریم و گل هایت را در درون گلدان نو می‌کاری.
*اضطراب سپردن مسئولیت‌های زودهنگام به بچه‌ها
برخی از والدین هم هستند که به خاطر مشغله زیاد و عجله یا کارمند بودن و یا حتی عدم آگاهی و تنبلی زیاد به فرزندشان اجازه یادگیری و رشد صحیح نمی‌دهند و از آن‌ها توقع مسئولیت‌های بزرگ برخلاف سنش دارند در حالیکه این مسئولیت‌ها فقط بچه‌ها را مضطرب می‌کند. خیلی از مادر و پدر‌ها هستند که قبل از دو سن سالگی بچه را با اضطراب زیاد از شیر می‌گیرند یا از پوشک و جدایی رختخوابش را می‌طلبند درحالیکه نباید در این مراحل رشد عجله کرد باید صبور بود تا بچه‌ها پذیرای تغییرات باشند.
لطفا تغییرات و شرایط روحی فرزندتان را در نظر بگیرید و آمادگی او را در طول مراحل رشد بسنجید وگرنه او با اضطراب به مراحل بعدی پا می‌گذارد. به همین دلیل باز هم تکرار می‌کنیم که وظایفی را متناسب با سن و توان کودک به او بسپارید. به طور مثال، کودکان باید مسئول جمع آوری اسباب بازی‌ها و مرتب کردن اتاق خود باشند یا کودکان را در تعیین وظایف مشارکت دهید، اگر فرزند شما در انتخاب وظایفِ مربوط به خود سهمی داشته باشد، بیشتر به حرف شما گوش خواهد کرد.
در نهایت وقتی وظایف مشخص شدند، در پیگیری آن ثبات داشته باشید. گاهی والدین صبور نیستند و فکر می‌کنند اگر خودشان کاری را انجام دهند آسان‌تر از این است که بار‌ها آن را به فرزندشان گوشزد کنند. برای شانه خالی کردن از وظیفه، پیامد‌هایی در نظر بگیرید، مثل محرومیت از غذای مخصوص یا تماشای تلویزیون به مدت پانزده دقیقه یا اینکه چند قانون مشروط تعیین کنید. مثلا برای روز جمعه می‌توانید چنین قانونی قرار دهید: اول تمام کار‌ها را انجام می‌دهیم و بعد به گردش می‌رویم.
نکته نهایی هم این است که به کودک بیاموزید مسئول جبران اشتباهات خود نیز هست. مثلا اگر مایعی را روی زمین ریخت باید از او بخواهیم در تمیز کردن آن کمک کند. این را در امور دیگر خانه و فعالیت‌های بیرون نیز می‌توانیم مدنظر داشته باشیم.