به گزارش «شیعه نیوز»، امروز 29 دیماه، روز هوای پاک است؛همان هوایی که حالا برای کلانشهرهای کشور و به ویژه تهران و بسیاری شهرهای دیگر به یک آرزو تبدیل شده و به ندرت می‌توان در طول سال شاهد هوای پاک بود!
علت بروز و ایجاد آلودگی هوا تابع پارامترهای متعددی است و در مسیر مقابله با آلودگی هوا دستگاه های مختلفی طبق قانون موظف به اعمال قانون هستند ،اما متاسفانه آنچه در طول سالهای گذشته شاهد آن هستیم عدم اقدام موثر و ملموس آنها در جهت کاهش میزان آلاینده‌های هواست و فقط بیشتر در حد توصیه به عدم حضور مردم در بیرون از خانه در هنگام بروز آلودگی هوا خلاصه شده است.
برای آشنایی از آخرین وضعیت آلودگی هوا در کشور و اقدامات انجام شده با دکتر عباس شاهسونی،رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت و استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به گفت‌وگو نشستیم.
*آقای دکتر! در ابتدای گفت‌وگو درباره آلودگی هوا در کشور به ویژه کلانشهرهایی مانند تهران توضیح دهید.
بحث آلودگی هوا فقط محد‌ود به کشور ما نیست، بلکه بیش از 90 درصد جمعیت دنیا در مناطقی زندگی می‌کنند که غلظت آلاینده‌های هوای آنها بالاتر از حد مجاز سازمان جهانی بهداشت است.
برخی کشورها برنامه‌هایی برای کنترل آلاینده‌ها و کاهش میزان آن دارند تا به حد رهنمود سازمان جهانی بهداشت نزدیک شوند.
مثلا چین اقدامات موثری انجام داده است. در کشورمان نیز از سال 96 قانون هوای پاک ابلاغ و آیین نامه آن در دولت مصوب شد.
واقعیت این است که اگر این قانون به خوبی اجرا می‌شد و آیین نامه‌هایی که مصوب شد به مرور لغو نمی‌شدما نیز حداقل یک تغییر محسوسی در میزان آلودگی هوا داشتیم.
هرچند واقعیت این است که ما از سال 92 روند کاهشی در میزان غلظت ذرات معلق داشتیم و این روند تا سال 97 ادامه داشت، اما دوباره از 97 این روند افزایشی شده است.
البته میزان کاهش در سال 90 به شکلی بود که میانگین ذرات معلق 39 میکرو گرم بود اما در سال 97 این عدد به 26.8 دهم رسید؛ در سال 96 این عدد 30 بود.
سال 97 سالی بود که در آن بحث پارامترهای هواشناسی خیلی موثر بود و وزش باد و شدت بارندگی زیاد بود؛در نتیجه این عدد به 26.8 رسید، اما در 98 و 99 این میزان آلاینده‌ها روند افزایشی پیدا کرده و غلظت ذرات معلق در کشور ما افزایش پیدا کرد.
این نشان می‌دهد اقداماتی که انجام شده به خصوص قانون هوای پاک و آیین نامه‌های آن دائما در حال تغییر بوده یا به تعویق می‌افتد یا لغو می‌شود.
برای بحث خودروهای فرسوده، سوخت و موتورسیکلت‌ها دائما در حال تغییر بوده، یا موضوع از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، مجهز کردن اتوبوس‌ها به فیلتر دوده و همچنین بهبود سوخت خودروها؛همگی مواردی بوده که به تعویق افتاده است؛ این باعث می‌شود تا ما اثر چندانی را در کاهش میزان آلودگی هوا نبینیم.
موضوع دیگر، بحث اعمال تحریم‌هاست. متاسفانه تحریم‌ها نقش عمده‌ای دارد؛ به طوری که ما اکنون نمی‌توانیم اقدامات را به دستی و کامل انجام دهیم.
*آقای دکتر! به صورت مصداقی توضیح دهید تحریم‌ها چه مشکلاتی را در مسیر کاهش آلودگی ایجاد کرده است؟
مثلا در فیلتر دود که خودروهای دیزلی باید به آن مجهز شوند یا خودروهای فرسوده که از رده خارج شوند اثر گذار بوده است؛ قیمت فیلتر دود اکنون 200 میلیون تومان و شاید هم بیشتر است. 200میلیون برای یک خودرو که بخواهد این فیلتر را نصب کند،عدد زیادی است.
مثلا اگر بخواهید این فیلتر را روی یک اتوبوس با 10 تا 15 سال کارکرد قرار دهید 200 میلیون تومان عدد بزرگی است.
همچنین برای نمونه، بحث از رده خارج کردن خودروهای فرسوده مطرح است. ما طبق قانون به ازای خودروهایی افراد که می‌خواستند وارد کنند باید گواهی اسقاط خودرو را می‌خریدند؛ یعنی این افراد باید گواهی خودرویی را که فرسوده و اسقاط شده بود را می‌خریدند، اما چند سال است دیگر مجوز ورود خودروهای خارجی در کشور وجود ندارد.
اینها البته یک بخشی از کار است و تحریم‌ها فقط تحریم اقتصادی نیست و در موضوع سلامت مردم نیز تاثیر داشته است. آلودگی هوا و تبعات منفی آن بر سلامت مردم زیاد و قابل توجه است.
*تحقیقاتی درباره میزان اثرات منفی آلودگی هوا بر سلامت افراد صورت گرفته است؟
69 درصد مرگ‌های به علت عوامل محیطی در دنیا مربوط به آلودگی هواست
تقریبا 69 درصد مرگ‌های که به علت عوامل محیطی است، مربوط به آلودگی هواست.عوامل محیطی یعنی آلودگی آب، هوا و موارد دیگر که حدود 70 درصد اینها مربوط به آلودگی هوا در دنیاست.
در کشور ما آلودگی هوا براساس آخرین مطالعه صورت گرفته هفتمین علت مرگ در کشور است. اکنون میانگین غلظت آلودگی هوا در ایران سه برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است.
غلظت آلاینده‌های هوا در ایران سه برابر استاندارد سازمان جهانی بهداشت
* یعنی این میزان چه عددی است و چه عددی باید باشد؟
باید 10 میکروگرم غلظت سالانه پی ام دو در طول سال باشد؛ در حالی که اکنون این عدد 30 میکروگرم؛ یعنی سه برابر میزان رهنمود بهداشت جهانی است.
مرگ سالانه 41 هزار و 700 ایرانی در اثر آلودگی هوا
در کل، تقریبا 28 درصد از روزهای سال را در کشور هوای خوب یا پاک و حدود 50 درصد هوای قابل قبول داریم؛ بقیه درصد باقیمانده، هوای ناسالم برای گروههای حساس و ناسالم برای همه است.
درباره مرگ‌های ناشی از آلاینده‌های هوا براساس آخرین گزارش این طور برآورد شده که در ایران سالانه 41 هزارو 700 نفر در اثر آلودگی هوا و ذرات معلق پی ام دو جان خود را از دست می‌دهند.
این نشان دهنده مرگ زیاد ماست. باید اقدامات جدی در این خصوص به ویژه قانون هوای پاک انجام دهیم.
*آقای دکتر! تاثیر آلودگی هوا در بروز بیماری‌ها و مرگ ناشی از آن چه میزان است؟
در دنیا 20 درصد از مرگ‌هایی که به علت دیابت هستند منتسب به آلودگی هوا بوده؛ یعنی آلودگی هوا باعث تشدید دیابت و مرگ فرد می‌شود.
20 درصد مرگ‌هایی که به علت ایستمیک قلب مثل سکته قلبی بروز می‌کند و 19 درصد مرگ‌های ناشی از سرطان ریه نیز منتسب به آلودگی هواست.
40 درصد مرگ‌هایی که به علت بیماری‌های مزمن ریوی است، 26 درصد مرگ‌هایی که به علت سکته‌های مغزی و 30 درصد مرگ‌هایی که به علت عفونت سیستم تحتانی دستگاه تنفسی هستند باز هم منتسب به آلودگی است.همچنین 20 درصد مرگ‌های نوزادان نیز منتسب به آلودگی هواست.
آلودگی هوا روی ضریب هوشی، مغز و ریه کودکان موثر است.چون عمده و تکامل ریه کودکان بعد از تولد رخ می‌دهد و ریه بعد از تولد تکمیل می‌شود؛ در حالی که آلودگی هوا تاثیر زیادی روی سیستم تنفسی کودکان می‌گذارد.حتی مطالعات انجام شده نشان داده می‌دهد آلودگی هم باعث اتیسم شده و علائم ان را تشدید می‌کند.
به طور میانگین در دنیا 1.8 دهم سال عمر از دست رفته به علت مواجهه با ذرات معلق است. در کشور ما این عدد 1.15 صدم سال است؛ یعنی یک سال و 45 روز است
* آیا برآوردی صورت گرفته تا مشخص شود چند ساعت عمر مردم در اثر آلودگی هوا از بین رفته است؟
آخرین برآوردی که از سالهای از دست رفته عمر در اثر آلودگی هوا داشتیم این بوده که به طور میانگین در دنیا 1.8 دهم سال عمر از دست رفته به علت مواجهه با ذرات معلق است. در کشور ما این عدد 1.15 صدم سال است؛ یعنی یک سال و 45 روز است.
تعداد کل سالهای عمر از دست رفته در کشور ما به طور میانگین 486 هزار سال است؛یعنی بیش از 4 هزار و 800 قرن از عمر مردم ایران در اثر آلودگی هوا از دست رفته است؛البته ما در میانگین جهانی پایین تر هستیم.
* آقای دکتر! چند دستگاه و سازمان باید موضوع آلودگی هوا را سامان دهند؟
حدود 18 سازمان درگیر هستند اما تک تک افراد جامعه و سازمانها مسؤول آلودگی هوا هستند.عمده آنها وزارت صنعت،معدن و تجارت است و عمده مصوبات دولت در بخش صنعت همگی به تعویق افتاده یا ملغی شده است.
وزارت نفت هم تاثیر گذار است، اما ناظر سازمان محیط زیست است؛ البته وزارت کشور و سازمان شهرداری و دهیاری‌ها نقش عمده‌ای دارند.
*آقای دکتر! قانون هوای پاک دقیقا چه هدفی را دنبال می‌کند؟ آیا واقعا دربحث رفع آلودگی هوا و موانع پیشروی آن قانون جامعی است؟
بله، این قانون حدود 34 ماده دارد که آیین‌نامه‌های مختلفی در خصوص کاهش آلاینده‌های هوا دارد. البته قانون ایراداتی هم دارد اما مزایای زیادی نیز دارد.
* 4 سال از تصویب قانون هوای پاک می‌گذرد و باید در این مدت این قانون اجرا می شد؛ اکنون به عنوان یک صاحب نظر و مسؤول در وزارت بهداشت توضیح دهید این قانون چند درصد اجرا شده است؟
قانون هوای پاک عملا بی تاثیر بوده است
بنده نمی‌توانم درصدی را بگویم، اما در سال 96 که قانون هوای پاک ابلاغ شد میانگین ذرات معلق ما در کشور 30 میکرو گرم در متر مکعب بود اما در سال 99 که در آن هستیم همان 30 میکرو گرم است؛ یعنی قانون عملا وجود تاثیر گذاری نداشته است.
الان میانگین غلظت سالانه ذرات معلق در سال 96 که قانون هوای پاک مصوب شد، 30 میکرو گرم در متر مکعب بوده است و در سال 99 هم که الان در آن هستیم همان 30 میکرو گرم است؛ یعنی عملا وجود قانون هوای پاک اثری نداشته است.
میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق در سال 96 که قانون هوای پاک ابلاغ شد با سال جاری هیچ تفاوت معنادار و مشهودی نداشته است.
بنده به وظائف هیچ دستگاهی کار ندارم بلکه ما می‌گوییم غلظت آلاینده‌های هوا هیچ تغییری نداشته است.
* وزارت بهداشت در کجای اجرای قانون هوای پاک قرار دارد؟
وزارت بهداشت طبق قانون هوای پاک مسؤول اعلام شرایط اضطرار است. یکی از عمده وظائف آن اعلام شرایط اضطرار در زمانی است که میزان غلظت آلاینده‌ها افزایش پیدا کرده و پایداری داریم.
طبق قانون اعلام شرایط اضطرار بر عهده وزارت بهداشت است و شهرداری در خصوص اعلام آن اشتباه می‌کند
ما نیز این موضوع را دائما رصد کرده و انجام می دهیم.در چنین شرایطی کمیته اضطرار تشکیل می‌شود و این کمیته نیز مصوباتی دارد.چون بحث سلامت مردم هست ما بدون هیچگونه تعلل و ملاحظه این کار را در همه دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور انجام می‌شود.
*اکنون با این توضیحات شما دقیقا مشخص شد مسؤول اصلی اعلام میزان آلودگی هوا بر عهده وزارت بهداشت است؛ حالا چرا شهرداری هم یک نوع شاخص آلودگی هوا را اعلام می‌کند؟
طبق قانون، این کار وظیفه وزارت بهداشت است و طبق قانون اعلام شرایط اضطرار بر عهده وزارت بهداشت است و شهرداری اشتباه می‌کند.
البته فقط این مسؤلیت در اعلام شرایط اضطرار فقط به خاطر آلودگی هوا نیست بلکه مراجعان ما در مراکز درمانی را هم در نظر می‌گیریم.
ممکن است حتی اتفاقی در یک روستا صورت گیرد و ممکن است حتی نشت گازی اتفاق بیفتد، اما مرجع اصلی اعلام شرایط اضطرار طبق قانون هوای پاک وزارت بهداشت است.
*یعنی وزارت بهداشت هر روز شرایط را به سازمانهای مربوطه اعلام می‌کند؟
ما وظیفه داریم وقتی در چنین شرایطی قرار گرفتیم این موضوع را به اداره کل محیط زیست استان مربوطه اطلاع داده و با استانداری مکاتبه کنیم و درخواست تشکیل جلسه بدهیم.
7.7 دهم درصد از مرگ و میرها که در کشور اتفاق می‌افتد به علت مواجهه با آلودگی هواست
محیط زیست، استانداری و شهرداری، وزارت آموزش و پرورش از جمله اعضای اصلی هستند. طبق آیین نامه مشخص تصمیمات گرفته می‌شود. همچنین ما سالانه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را اعلام می‌کنیم؛ به طوری که بر اساس آخرین آماری که داشتیم میانگین آن در کشور 10 هزار و 235 نفر مرگ منتسب به آلودگی هوا است.
برآوردی که داشتیم 7.7 دهم درصد از مرگ و میرها که در کشور اتفاق می‌افتد به علت مواجهه با آلودگی هواست.
*آقای دکتر! الان تعطیل کردن کشور یا تهران به خاطر آلودگی هوا برعهده چه کسی است؟فکر می‌کنم این موضوع سیاسی شده؛ مثلا شما به عنوان یک متخصص حوزه بهداشت مطلب تخصصی در خصوص آلودگی هوا می‌گویید، اما در نهایت تصمیم یک شکل دیگری گرفته می‌شود؛ علت چیست؟
یکی از تناقض‌های قانون هوای پاک همین موضوع است. طبق قانون هوای پاک کمیته اضطرار تشکیل می‌شود؛ یعنی وزارت بهداشت اعلام می‌کند و این کمیته تشکیل می‌شود و مصوباتی دارد؛ مثلا از جمله آن کاهش موارد انتشار آلودگی هوا و نظارت‌های آن و نیز تعطیل کردن است.
در قانون هوای پاک آمده است تعطیل کردن باید به تصویت هیات وزیران برسد. خب هیات وزیران در کل هفته دوبار جلسه دارد؛ آیا اگر تعطیلی مربوط به یک روز دیگر هفته باشد، چکار باید کرد؟
در زمانی که این قانون مصوب می‌شد و تبصره آن را داشتیم دولت این را پیشنهاد داد. همان موقع متولی این قانون کمیسیون کشاورزی مجلس بود اما گفتند این کار اصلا قابل اجرا نیست؛ اما به هرحال مصوب شد و در صحن مجلس رای آورد.
بعد،دولت در آیین نامه قانون مصوب کرد که طبق قانون اساسی دولت می‌تواند یکسری از وظائف خود را به یکسری از وزرا تفویض اختیار کند.
به وزیر کشور، وزیر بهداشت و رئیس سازمان محیط زیست پیشنهاد شد تا این موضوع تعطیل کردن به صورت تفویض اختیار انجام شود اما باز هم مجلس قبول نکرد.
عملا اکنون در بحث تعطیلی در تهران و در همین دیماه، دوبار در استانداری تهران مصوب شد. چون تهران پایتخت است، مصوب می‌کنیم اما مصوبه انجام نمی شود؛ به خاطر ملاحظاتی که وجود دارد.
هرچند به خاطر کرونا تعطیلی‌ها و دور کاری‌هایی را داشتیم؛ در سایر استانها این تصمیم گیری با مشکلی روبرو نیست اما در تهران این مشکل را داریم.
*آیا به نظر شما سلامتی مردم به خاطر اینکه گفته می‌شود ما در این دوران کرونا تعطیلی زیادی داشتیم و نباید تعطیل کنیم توجیه پذیر است؟
نه، در واقع نباید این طور باشد.
*اعلام وضعیت‌ها براساس چه شاخص و معیاری است؟
ناسالم برای گروههای حساس یعنی شاخص کیفیت هوا بین 100 تا 150 است که از لحاظ مدیریتی ما می‌گوییم وضعیت در حالت هشدار قرار دارد.
150 تا 200 ناسالم برای همه است و اضطرار سطح یک می‌گوییم. 200 تا 300 خیلی ناسالم است و به آن اضطرار سطح بالا می‌گوییم.عدد 300 به بالا خطرناک است در واژه مدیریتی به آن وضعیت بحران می‌گوییم.
در شهر تهران چندین بار در وضع اضطرار سطح بالا بودیم؛یعنی از عدد 200 هم بالاتر رفت.
* یعنی در چنین شرایطی تهران باید تعطیل می‌شد؟
ببینید شاخص می‌گوید وقتی هوا ناسالم برای همه افراد است یا اضطرار سطح پایین است، اعضای گروههای حساس مانند زنان باردار، کودکان و سالمندان ممکن است بیشتر دچار آسیب و علائم شوند.
در شهر تهران چندین بار در وضع اضطرار سطح بالا بودیم؛یعنی از عدد 200 هم بالاتر رفت
اما همه افراد هم ممکن است اثرات نامناسب آلودگی هوا را بر سلامت خود را احساس کنند؛ مثلا فرد می‌گوید دچار سرفه می‌شود.
اما وقتی که هوا در شرایط اضطرار در سطح بالا قرار دارد، طبق تعریف می‌گوییم در این شرایط هرکسی ممکن است اثرات جدی بهداشتی منتسب به آلودگی هوا را تجربه کند.
وقتی وضعیت خطرناک و بحرانی می‌شود اخطار جدی برای سلامت انسان است و در این وضعیت تمام افراد جامعه تحت تاثیر اثرات بهداشتی منتسب به آلودگی هوا قرار می‌گیرند.
ما این موضوع را در تهران داشتیم و در همین پیک آلودگی هوا که در چند روز گذشته بوده با آن روبرو بودیم؛ همچنین افزایش آلاینده‌ها نشان می‌داد که آمار مراجعان به مراکز درمانی افزایش پیدا کرده است.
البته دولت یکسری ملاحظات دارد و این وظیفه از کمیته خارج است؛ کمیته مصوب می‌کند اما در واقع دولت باید تصمیم بگیرد؛ یعنی در نهایت هیات وزیران و معاون اول رئیس جمهور باید در خصوص تعطیلی تصمیم بگیرند.
آلودگی هوا عامل افزایش دهنده کرونا
*آقای دکتر! آیا ثابت شده که آلودگی هوا باعث افزایش ویروس کرونا و انتقال بیشتر آن می‌شود؟
بله، این موضوع در دنیا ثابت شده و آلودگی هوا باعث افزایش ابتلا و افزایش خطر مرگ شده؛ضمن اینکه علائم کرونا را تشدید می‌کند. کرونا عمدتا ریه افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و آلودگی هوا نیز باعث کاهش سیستم ایمنی بدن می‌شود؛کرونا در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند بیشتر تاثیر می‌گذارد.
در دنیا گزارش شده به ازای هر یک میکرو گرم افزایش غلظت ذرات معلق تا 8 درصد میزان مرگ‌ها در اثر کرونا افزایش پیدا می‌کند.این نتیجه مطالعه‌ای است که در دانشگاه هاروارد آمریکا انجام شده است.
این عدد خیلی زیاد است؛همچنین این مطالعه در چین و اروپا هم انجام شده است. در کشور خودمان در مطالعه‌ای که انجام شده 6 تا 15 درصد موجب افزایش مرگ‌های ناشی از کرونا می‌شود.
رتبه 19 ایران در آلودگی هوا در دنیا
*ایران اکنون در دنیا در آلودگی هوا چه رتبه‌ای دارد؟
اکنون میانگین غلظت پی ام دو در دنیا 51 است اما در کشور ما 31 بوده و رتبه ما در دنیا از نظر آلودگی هوا 19 است. اولین کشور آلوده دنیا نیز عربستان است.
عمده مشکل عربستان بحث گردو غبار است تعداد زیادی از کشورهای قبل از ما در رتبه بندی آلودگی هوا مربوط به آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه هستند.
* در آسیا رتبه ایران چیست؟
عمدتا این 19 کشور یا در خاور میانه یا در جنوب شرقی آسیا هستند.بر اساس آخرین مطالعه صورت گرفته در 2018 ،عربستان آلوده ترین کشور از نظر آب و هوا ست.
* معیارهای آلودگی هوا چیست؟
5 معیار داریم؛ ذرات معلق pm2 و pm2.5. گاز دی اکسید گوگرد، گاز دی اکسید نیتروژن، گاز ازن و مونوکسید کربن 5 آلاینده معیار هستند که هرکدام افزایش پیدا کنند می گوییم هوا آلوده است.
* وزارت بهداشت چه پیشنهاداتی برای سامان دهی وضع آلودگی هوا دارد؟
باید قانون هوای پاک اجرا شود و آیین نامه‌های آن دائما به تاخیر و تفویق نیفتد یا ملغی نشود. همچنین اولویت بندی انجام شود. در واقع الان یک مطالعه‌ای که مشخص کند سهم انتشار هر منبع آلایندگی هوا چه میزان است و اینکه مطالعه متقن بوده و مورد قبول همه باشد، نداریم.
البته یکسری مطالعات در شهرداری تهران داریم اما آن نیز ایراداتی دارد یا مطالعاتی در سازمان محیط زیست وجود دارد اما هنوز منتشر نشده است.
*به نظر شما که در این حوزه به صورت تخصصی فعالیت می‌کنید بیشترین آلاینده‌های کدام مواد هستند؟
ذرات معلقی که ناشی از منابع متحرک یا ثابت و یا ناشی از گردو غبار باشد بیشترین آلاینده را دارند.
با وجود کرونا مردم در برخی اوقات خودروی کمتری بیرون می‌آورند و دورکاری هم انجام می شود اما باز می‌بینیم آلودگی در تهران و کلانشهرهای دیگر بیشتر است.
*صرف نظر از اینکه دستگاه های متلف عضو قانون هوای ژاک کاری انجام داده یا نداده اند توضیح دهید وزارت بهداشت چه کاری انجام داده است ؟
قانون وظیفه نظارتی را بر عهده سازمان محیط زیست قرار داده و ما نیز طبق قانون هوای پاک کار و وظیفه خود را تعریف کرده‌ایم. ماده دو قانون هوای پاک می‌گوید وظیفه نظارت بر عهده سازمان محیط زیست است و همه دستگاه‌ها نیز باید به این سازمان کمک کنند.