چهره بلندترین سردر مساجد ایران پشت خروارها آهن + تصاوير

SHIA-NEWS شيعه نيوز:

به گزارش «شيعه نيوز» به نقل از خبرگزاری شبستان ، کمتر اتفاق افتاده تا مسافری از یزد بگذرد و سری به مسجد جامع یزد نزند، آنچه پیش از ورود به این گنجینه تاریخی خودنمایی می کند و نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند سردر رفیع این مسجد است که از یک سو بهترین نماد شهر یزد و از سویی دیگر بلندترین سردر مساجد ایران است، سردری کم نظیر و مورد اعجاب تماشاگران و نموداری از احساسات مذهبی مردم این دیار ...

تعمیر و مرمت گلدسته های مسجد جامع کبیر یزد از بهمن ماه سال گذشته آغاز شده و همچنان ادامه دارد، گلدسته های این سردر مدت هاست در لابه لای داربست های فلزی خود را از دید چشم علاقه مندان پنهان کرده است.

زخم های روزگار
شرح حال این مسجد و سردر رفیع و آسمانی آن در سال های نه چندان دور زنگ خطری است که حال و روز این مسجد را بیشتر دریابیم.

سردر مسجد جامع یزد در روزگاران محتلف به ویژه 150سال اخیر سختی های فراوانی را از فرو ریختن کاشی ها تا شکستگی بخشی از سردر تحمل کرده است.

در مقاله ای که در سال 1327 با عنوان " جامع یزد " به چاپ رسیده در توصیف شرح حال مسجد قبل از مرمت آمده است: " ... کاشی مناره ها و قسمت هایی از گنبد و ایوان، شکسته و ریخته، آجرفرش بام ها، خرد شده، سقف و ستون، شکاف برداشته، سنگ های مرمر پیشگاه، به وضعی نامنظم و نامطلوب درآمده، و کتیبه بزرگ دور گنبد و ایوان، در شرف ریختن بود.

این وضع رقت بار، هر بیننده صاحب دلی را متاثر می ساخت و بسی جای دریغ و افسوس بود که این بنای عظیم، که به همت مردانی چند، استوار شده و در طول قرون گذشته، یادگار پرافتخار مسلمین و نمودار احساسات مذهبی بوده، خراب و ویران گردد ... "

همچنین در بیان دلایل مرمت این مسجد به دست مرحوم حجت الاسلام وزیری و هیات حامیان مسجد آمده است:
" ... در یکی از لیلالی قدر سال 1312 شمسی، هنگامی که آن مرحوم، دیرگاه از مجلس احیا به منزل مراجعت می فرمود، نگاهشان به مسجد خاموش و بی رونق مسجد جامع افتاد که در آن زمان رضاخانی تقریباً به خرابه ای تبدیل شده و جز مشتی کبوتر، ذی حیاتی در رواق های آن به ذکر خدا مشغول نبود. در آن لحظه با تاثر شدید در نزد خدای خود متعهد شد که در راه تعمیر و آبادانی و ترویج این مسجد کمر همت بربندد. در آن دل شب در دل مردی با اراده آهنین، چنین تصمیمی شکل گرفت و صبح روز بعد گام اول برداشته شد و سالی چند نگذشت که در مسجد از لحاظ وضع ظاهر و باطن، تغییراتی شگرف انجام پذیرفت. ... "

مرمت ونوسازی
مرمت و نوسازی، نیاز هر بنایی است، این مسجد هزار ساله، هزار سال است که دارد ساخته و یا نوسازی می شود، هر شاه و وزیر و فرمانروایی که سر کار آمده و یا مردم دوران های گوناگون یا چیزی بر آن افزوده یا آن را نوسازی کرده اند.

در زمان ناصر الدین شاه قاجار از مرمت مناره ها سخن به میان آمده اما برجسته ترین مرمت و نوسازی سراسری مسجد به سال 1324 به همت حجت الاسلام سید علی محمد وزیری باز می گردد.

وی با پایه گذاری "هیئت حامیان مسجد" و با کمک گیری از مردم، نیکو کاران و استادان معماری توانست این نگین فیروزه را تراش و صیقلی دوباره دهد.

درباره مرمت بخش سردر توسط هیات حامیان مسجد آمده است، "بدنه مناره ها که کاشی ها آنها فرو ریخته بود و همچنین درگاه، دوباره کاشی کاری شده است. کاشی کاری های سردر کار "استاد حسین علی محمودی"معمار مهریزی است.

همچنین سکو های طرفین سردر مرمرین گشت و جلو خان و حوض برای حفظ استحکام بیشتر بنای سردر بالا تر آورده شد. قفسه های فلزی برای ماذنه سر مناره ها ساخته و نصب شد.

پایه های مناره ها هم که از ابتدا با تیر های قطوری از چوب کاج، کلاف بندی و ساختمان گردیده بود و در طول زمان بعضی از تیر ها بر اثر فشار و سنگینی بار ترکیده بود، زیر بندی شد."

ذات الله نیکزاد، معاون حفظ و احیای اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد نیز با اشاره به مرمت اخیر سردر شرقی مسجد جامع یزد، گفت: با گذشت سالیان طولانی از عمر این سردر و با توجه به ارتفاع زیاد آن آسیب هایی بدان وارد آمده که از چند دهه پیش کار مرمت آن توسط علاقه مندان به آثار تاریخی، سازمان حفاظت ملی و میراث فرهنگی به انجام رسیده است.

نیکزاد اضافه کرد: سردر از نظر سازه ای و اسکلت در وضعیت مطلوب بوده و مشکل خاصی ندارد اما در اثر عوامل جوی در طول سالیان متمادی کاشی کاری سردر دچار آسیب شده که بخش پایین دست آن مرمت شده است و در این مرحله کاشی کاری گلدسته های سردر به طور کامل مرمت خواهد شد. آسیب اصلی گلدسته ها مربوط به سست شدن بستر تزئینات و رهاشدن موضعی آنهاست.

نیکزاد در ادامه خاطر نشان کرد: کارگاه مرمت سردر در واقع کارگاهی مطالعاتی – پژوهشی و اجرایی است که کار مطالعه تکمیلی جهت اجرای دقیق مرمت همزمان با اجراء به انجام می رسد.
 
سردرآسمانی
مسجد جامع یزد یکی از بنا های گرانمایه ایران و یادگاری از دوران باستان است و سردر آن بخشی بسیار باشکوه از آن بنا می باشد.

استاد محمد کریم پیرنیا نابغه معماری قرن در باره این سردر و مناره ها گفته است: "تکیه بلند و سردر آسمانی اش با اینکه اندامی بس کشیده دارد بر شانه ای نازک ایستاده و فشار عمودی مناره ها که آفریده ذوق هنرمندان ایرانی است، جرز های باربر آن را نغز و نازک کرده است."

سر در با شکوه مسجد جامع یزد یکی از ویژگیهای مهم مسجد جامع یزد است که از آن به عنوان بلندترین سردر مساجد ایران یاد می شود.

قرن ها پیش بلندترین مناره های جهان را داشته مناره هایی که دانش ساختش تنها در نزد بنایان همین دیار بوده است؛ هندسه و تناسب های آن به گونه ای هست که هنگام گذشتن از آن برای رسیدن به مسجد، دل و دیده به سوی ایزد روی می گرداند.

اباذر مهرعلی، مدرس معماری وعضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به عظمت درب های مسجد جامع یزد، گفت: دستگیره های این درب در ارتفاع سه، چهار متری قرار دارد و برای آن قصه هایی ساخته اند نظیر اینکه قدوقواره انسان هایی آن مقطع بلندتر از آدم ها کنونی بوده است.

وی ادامه داد: اما در حقیقت عظمت درب ها و ارتفاع بلند دستگیره های آن به دلیل رعایت تناسبات معماری بوده است چرا که سردری با آن عظمت طبیعتا نیازمند دربی چندمتری دارای سنخیت با فضای کلی ساختمان است.

وی همچنین در خصوص ارتفاع بلند سردر در مقایسه با سایر ارتفاعات رایج، خاطرنشان کرد: در این ارتفاعات بلند هم دلایل اقلیمی و هم دلایل سازه ای وجود دارد و مجموعه پارمترهای این سردر برای تامین نیاز نمازگزاران و کاربران فضا است.

مهرعلی با اشاره به عظمت و فضای معنوی مسجد، ادامه داد: معمار برای اینکه فردی که در این مکان حاضر می شود خود را در برابر عظمت کبریایی پروردگار حقیر حس کند برای القای این حس از بعد ارتفاعی استفاده می کند و ارتفاع را افزایش می دهد تا فرد احساس حقارت و کوچکی بیشتری بکند و به عظمت معبودی که قصد دارد با آن وارد راز و نیایش شودبیشتری آگاه شود.

نیکزاد، معاون حفظ و احیای اداره کل میراث فرهنگی، ‌صنایع دستی و گردشگری استان یزد نیز با اشاره به مرمت اخیر سردر شرقی مسجد جامع یزد، گفت: این سردر از ورودی های اصلی مسجد جامع یزد است و به وسیله یک هشتی به صحن مسجد متصل می شود و روبروی آن جلوخان مسجد واقع شده است.

تاریخ ساخت هشتی به سال 707 هـ . ق باز می گردد و به استناد کتیبه موجود در آن مراحل تکمیل سردر و از جمله ساخت مناره ها در دوران صفوی انجام شده و تکمیل گردیده است.

این سردر، مناره های بلند آن، گنبد و کاشی کاری ها و مقرنس کاری های از لحاظ معماری در واقع موزه ای از دوره های گوناگون معماری ایران، هنرها و صنایع وابسته به معماری و اسناد مهم تاریخی است.

ارتفاع سردر و ویژگی های ممتاز

مسجد جامع یزد به عنوان یکی از با ارزشترین میراث تاریخی هنری و گنجینه ای معماری اسلامی دارای شش ورودی است که در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند.

ورودی اصلی مسجد در ضلع شرقی مسجد واقع شده و دارای سردر رفیع و نیز کتیبه های کاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده است.

ارتفاع سردر مسجد از 48 تا 52متر بیان شده و در صورت تفکیک مناره ها به بیش از 28 متر می رسد و به عبارتی بهتر سردر مسجد جامع یزد بدون مناره های آن بلندترین سردرمساجد ایران است.

دو مناره مسجد دارای قطری در حدود 8 متر بوده و در زمان جلوس آقا جمال الدین محمد" که ابتدای جلوس "شاه طهماسب صفوی" در یزد حکمرانی داشت به بنا افزوده می شود اما در سال 1313 فرو ریخته و دوباره تجدید بنا می گردد که یکی از مناره ها دارای پلکان دو طرفه است.

از امتیازات هنری و معماری این مسجد می توان قدرت و استواری کاشیکاری های نفیس و جالب و سردر بلند آن است مناره های سردر سراپا مزین به کاشی الوان و اسماء جلاله می باشد و آیات مبارکات قرآن بر آن منقوش است.

این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزئینات و کاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی کار شده است و از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشی کاری زیبا و منحصربفرد، شهرت دارد.

ساخت سردر
پس از آنکه سید رکن الدین و فرزندش سید شمس الدین بنای گنبدخانه و ایوان مسجد را به پایان بردند، شاه یحیی واپسین شاه دودمان آل مظفر در سال 754 هجری شمسی افزون بر دیگر تزیینات و ساخت و ساز ها، درگاه بلندی بر در شرقی مسجد ساخت.

سپس در سال 785 ه.ش شاه نظام کرمانی وزیر یزد در پادشاهی شاهرخ میرزا کاروانسرای ریسمان فروشان در روبروی سردر را خرید و آن را به مسجد افزود و در آن جلو خان حوضی ساخت و آب تفت را در آن روان کرد.

پس از گذشت کمتر از دو سده در سال 930 ه.ق. (903 ه.ش.)، «آقا جمال الدین محمد» که ابتدای جلوس «شاه طهماسب صفوی» در یزد حکمرانی داشت، دو منار بر دو طرف سردر مدخل بزرگ ساخت.

البته "ماکسیم سیرو" معمار نامی فرانسوی در این باره دیدگاه دیگری دارد، او در رساله خود گفته که این مناره ها در سال 801 ه.ش و در دوره فرمانروایی امیر چخماق ساخته شده است.

پس این مناره ها دستکم 450 سال و با شماری دیگر تا 590 سال پیشینه دارند.

بلندای این سردر را از 48 تا 52 متر گفته اند که نیمی از آن برای درگاه و نیم دیگر برای مناره هاست، هر چند امروزه با کمک آهن و بتن بلندی برج ها را به چند صد متر رسانده اند.