شیعه نیوز: موضوع ترس یکی از مفاهیم و شاخص‌های اخلاقی است که به طور مشخص در فرهنگ قرآن مورد توجه قرار گرفته است. در واقع می توان این چنین بیان داشت مسائلی که در رابطه با ترس در فرهنگ قرآن بیان شده موضوعات بسیار مهمی هستند که کمک شایانی به مدیریت صحیح ترس می‌کنند. رهنمودهای کلیدی و شگفت‌انگیزی که توجه به آنها می‌تواند انسان را در مسیر صحیح سبک زندگی قرآنی قرار داده و سعادت واقعی را برای دنیا و آخرت افراد به دنبال آورد.
نگاهی اجمالی به معنای ترس مذموم
غریزه ترس موضوعی است که به طور خدادادی در وجود همه موجودات زنده نهادینه شده است. غریزه طبیعی که بیشتر در خدمت حیات و بقای موجودات زنده بوده است؛ چرا که با وجود ترس موجودات زنده واکنش صحیح در برابر خطر از خود نشان می‌دهند. ولی در برخی از اوقات غریزه ترس از دایره و مدیریت عقل و شرع خارج شده و بیشتر جنبه افراط و یا تفریط به خود می‌گیرد. باید دانست که جنبه منفی این نعمت خدادادی آثار و پیامدهای مخربی را برای افراد به بار خواهد آورد.
در ادامه به برخی از موارد و مصادیق ترس مذموم در فرهنگ قرآن اشاره خواهیم داشت.
ترس بد و مذموم از نگاه قرآن
از نگاه قرآن کریم ترس مذموم به جای اینکه سعادت و کمال را برای جامعه انسانی به ارمغان آورد، افراد را گرفتار و درگیر اموری می‌نماید که در تضاد جدی با آرامش و سعادت انسانی است. در این چنین مواردی به جای اینکه حیات مادی و معنوی انسان در امنیت قرار گیرد عملاً حیات انسانی در معرض خطر قرار می‌گیرد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود.
ترس در مصاف با تشکیل خانواده
یکی از مصادیق ترس مذموم و ناپسند، ترسی است که مانع تشکیل خانواده و همچنین مانع بهره‌مندی از نعمت فرزند‌آوری در زندگی می‌شود. موضوع بسیار مهمی که به خوبی در فرهنگ قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) مورد توجه قرار گرفته است. «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا» [۱] و از بیم تنگدستى فرزندان خود را مکشید. ماییم که به آنها و شما روزى می‌بخشیم. آرى، کشتن آنان همواره خطایى بزرگ است». از این آیه به خوبى استفاده مىشود که اوضاع اقتصادى اعراب جاهلى تا بدان جا سخت و ناراحت‌کننده بوده که حتى گاهى فرزندان دلبند خود را از ترس عدم توانایى اقتصادى به قتل مىرساندند. تعبیر به «خَشْیَةَ إِمْلاقٍ» نیز اشاره لطیفى به نفى این پندار شیطانى است، در واقع مىگوید این تنها یک ترس است که شما را به این خیانت بزرگ تشویق مى‌کند، نه یک واقعیت. ضمناً باید توجه داشت که جمله «کانَ خِطْأً کَبِیراً» با توجه به اینکه «کان» فعل ماضى است اشاره و تأکید بر این موضوع است که قتل فرزندان گناهى است بزرگ که از قدیم در میان انسان‌ها شناخته شده، و زشتى آن در اعماق فطرت جاى دارد، لذا مخصوص به عصر و زمانى نیست.[۲]
ترس از جنگ و جهاد فی سبیل الله
یکی از موارد و مصادیق روشن ترس مذموم در فرهنگ قرآن ترس از مردن و ترس از وارد شدن در جنگ و جهاد با معاندان و دشمنان است. موضوعی که می‌توان آن را در قالب فرار از جهاد ذکر کرد. آیات مشخصی از قرآن کریم به این موضوع اختصاص یافته و کسانی که از جهاد ترس و دلهره دارند و تن به جهاد نمی‌دهند به شدت نکوهش شده‌اند: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ قیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَریقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَریبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلیلٌ وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقى وَ لا تُظْلَمُونَ فَتیلاً [۳] آیا ندیدى کسانى را که (در مکّه) به آنها گفته شد: «فعلا) دست از جهاد بدارید! و نماز را برپا کنید! و زکات بپردازید!» (امّا آنها از این دستور، ناراحت بودند)، ولى هنگامى که (در مدینه) فرمان جهاد به آنها داده شد، جمعى از آنان، از مردم مى ترسیدند، همان گونه که از خدا مى ترسند، بلکه بیشتر! و گفتند: «پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر داشتى؟! چرا این فرمان را تا زمان نزدیکى تأخیر نینداختى؟!» به آنها بگو: «سرمایه زندگى دنیا، ناچیز است! و سراى آخرت، براى کسى که پرهیزگار باشد، بهتر است! و به اندازه رشته شکافِ هسته خرمایى، به شما ستم نخواهد شد!»
ترس از استکبار و ابرقدرت‌های جهانی
کسانی که قلب و روح خود را در مکتب قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) پرورش داده‌اند تنها از خدای متعال می‌هراسند و از عملکرد خود بیمناک هستند. برخلاف این رویکرد برخی افراد به جای اینکه از خدای متعال خوف و ترس داشته باشند، از ابرقدرت‌های جهانی و مستکبرین جهانی می‌ترسند که مبادا از ناحیه آنها ضرری به ایشان وارد شود. این چنین افرادی به هیچ عنوان جرأت و توان رویارویی با مستکبرین را ندارند. «أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ [۴] آیا با گروهى که پیمان‌هاى خود را شکستند و تصمیم به اخراج پیامبر (ص) گرفتند، پیکار نمى‌کنید؟! در حالى که آنها نخستین بار (پیکار با شما را) آغاز کردند؛ آیا از آنها مىترسید؟! با اینکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید، اگر مؤمن هستید!»
بسیاری از دولت‌های اسلامی در زمان کنونی مبتلاً به این درد و بیماری مهلک شده‌اند، بیماری خطرناکی که اساساً ریشه در ترس و بزدلی دارد. ترس از ابرقدرت‌های به گونه‌ای موجب انفعال آنها شده که دقیقاً در راستای موازین و خواسته‌های نامشروع آنها گام بر می‌دارند، ترسیدن از آمریکا و خلاف میل و انتظار او عمل نکردن تنها گوشه‌ای از این ترس مذموم است. نمونه دیگر این تراژدی غمبار به رسمیت شمردن اسرائیل جنایت کار و وارد مذاکره و گفت‌وگو شدن با آنهاست. این موارد اندک تنها گوشه‌ای از این بزدلی و ترس نامیمون است.
نویسنده: علی بیرانوند
پی نوشت ها:
[۱]. سوره مبارکه اسراء آیه ۳۱.
[۲].مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۱۰۲.
[۳]. سوره مبارکه نساء، آیه۷۷.
[۴]. سوره مبارکه توبه، آیه ۱۳.