شیعه نیوز: نااميدي امر تخريب گري است به طوري كه فرد را از تلاش باز مي‌دارد پس لازم است انسان نگذارد در او نااميدي به ويژه نااميدي از رحمت خداوند شكل گيرد. حال چگونه نااميد نباشيم و چگونه آن را برطرف كنيم؟
1ـ داشتن هدف روشن: اگر فرد داراي هدف باشد و هدف او روشن و بدون ابهام باشد راحت‌تر مي‌تواند در مقابل مشكلات در رسيدن به مقصودش مقاومت و پايداري كند و نااميد نشود. چون مي‌داند با طي اين سختي‌ها به هدف خود مي‌رسد، ولي كسي كه بي‌‌هدف است و يا هدف روشن ندارد به زودي سردرگم و نااميد مي‌شود. پس اگر مقصد و هدفمان را تعيين نكرده‌ايم كاغذ و قلم برداريم و هدفهايمان را بنويسيم و روي آنها فكر كنيم و حتي با افرادي كه صلاحيت دارند مشورت كنيم تا هدفي خوب و شايسته برگزينيم. تأكيد مي‌كنم حتماً روي كاغذ نوشته شود. چون وقتي مي‌نويسيد روشن‌تر مي‌شود و بهتر هم مي‌توانيد آن را نقادي كنيد. براي اهداف خود، اهداف كوتاه مدت و كوچكتر در نظر بگيريد تا خسته نشويد و رسيدن به آنها مشوق و انگيزه حركت شما شود.
2ـ اعتماد به خدا: خوش‌بيني و اعتماد به خداوند متعال به انسان در تحمل سختي‌ها كمك مي‌كند. وقتي انسان مي‌داند خداوند دانا، توانا، حكيم و بخشنده است يعني بر مشكلات من احاطه دارد و توانايي رفع آنها را دارد. در اين وقت , خداوند را ياور و حافظ مي‌يابد و در تحمل سختي‌ها خود را تنها نمي‌بيند كه نااميد شود و تحمّل سختي براي او آسان مي‌باشد. چون مي داند اين سختي به مصلحت او است مثلاً اگر چشمانش را از دست دهد اميد خود را از دست نمي‌دهد و بر خداوند متعال توكل مي‌كند و از «توانايي‌هاي » ديگري كه خداوند به او ارزاني داشته بهره مي‌برد و به سوي تكامل پيش مي‌رود. (انسانهاي بي‌ايمان و يا ضعيف الايمان به هنگام روي آوردن نعمتها آنچنان مغرور مي‌شوند كه به كلّي بخشندة نعمتها را به دست فراموشي مي‌سپارند و آنها آن‌قدر كم ظرفيتند كه با مختصر گرفتاري دست و پاي خود را گم مي‌كنند , رشتة افكارشان به كلّي در هم مي‌ريزد و ظلمت و يأس و نااميدي بر قلبشان سايه مي‌افكند)[1] پس سعي كنيم ايمانمان را تقويت كنيم.
3ـ ارتباط با ائمّه ـ عليهم السّلام ـ : توسل به ائمة اطهار ـ عليهم السّلام ـ نيز راهگشا و لازم است، و اميد را در ما زنده نگه مي‌دارد. و مشكل ما را حل مي‌كند چه بسيار انسانهايي كه با وجود مشكلات و بيماري‌هايي كه پزشكان در حل آن درمانده بودند ولي با توسل به ائمة اطهار ـ عليهم الصلاة و السّلام ـ شفاء يافته‌اند و مشكل آنها حل شده است پس در سخت‌ترين حالت‌ها هم نبايد از رحمت خداوند نااميد شد، امام زمان ـ عليه السّلام ـ به فكر شيعيان است. سعي كنيم ارتباط خود را با امام زمان ـ عج الله تعالي فرجه الشريف ـ قوي‌تر كنيم و در امور دنيوي و اخروي از ايشان كمك بخواهيم.
4ـ عدم ترس از سختي ها و انتظار راحتي: به اين نكته توجّه كنيم كه در دنيا سختي‌ها و راحتي‌ها به هم آميخته است و بعد از هر سربالايي سراشيبي است يعني بعد از مدتي سختي تمام مي‌شود و راحتي به دنبال مي‌آيد پس نبايد مأيوس شويم بلكه بايد با سختي‌ها مبارزه كنيم و انتظار فراهم شدن شرائط و رفع اشكال را داشته باشيم.
5ـ طرد شيطان: شيطان وسوسه‌گر مي‌خواهد انسان را از هدف بازماند، مي‌خواهد انسان را نااميد كند پس بايد با پناه بردن به خداوند از دست شيطان رها شويم و با ياد خداوند شيطان را از خود دور كنيم.
6ـ جستجوي نكات قوت: نكات موفقيّت و مثبت را در زندگي خود جستجو كنيم. چون ناكامي‌هاي پي در پي در ايجاد نااميدي مؤثر است و از آنجا كه هر فرد نكات قوت و موفقيتي در زندگي دارد، پيدا كردن آنها و تمركز روي آنها باعث تقويت اميد و حركت به سمت موفقيّت مي‌شود آنها را يادداشت كنيد و هر روز آن را مرور كنيد. و سعي كنيد با نقاط مثبت خود نقاط منفي را حذف كنيد.
7ـ واقع بيني: در مثبت نگري انسان نبايد رفتارهاي بد خود را مثبت نگاه كند چون بايد رفتارهاي منفي خويش را شناسايي كند و درصدد اصلاح آنها برآيد و با اصلاح آن به موفقيت دست يابد پس انسان وقتي شكست خورد اين مطلب را در نظر مجسم كند كه مي‌تواند با درس گرفتن از اين شكست و يافتن راه‌حل، اين دفعه پيروز شود، مأيوس و نااميد نخواهد شد.
8ـ شوخ طبعي: شوخ طبعي نيز به عنوان عاملي مؤثر در تحمل مشكلات و ايجاد تفكر مثبت در انسان مفيد دانسته شده است. در زندگي هر كس بارها حوادثي رخ مي‌دهد كه با يك چرخش طنزآميز مي‌تواند آنها را به حوادث خوشايند تبديل كرد. به عبارتي «توجه به وضع خنده‌دار آن حادثه» باعث مي‌شود انسان با احساس آرامش آن را بپذيرد. براي مثال (هنگامي كه مدير خدمات تعميرگاه , ليست تعمير اتومبيل را به صاحب اتومبيل داد وي شوكه شد و به سختي توانست جلوي ريزش اشكهايش را بگيرد همچنان كه دسته چك را بيرون مي‌آورد صداي يك مشتري ديگر را شنيد كه مي‌گفت: اوه، چه صورت‌حسابي! به نظرم اين اتومبيل ديگر مرا دوست ندارد ولي خوب هيچ كس نگفته بود كه عشق اتومبيل ارزان تمام خواهد شد) در اين مثال آن مشتري ديگر به قسمت خنده‌دار اين اتفاق توجه كرده در نتيجه بهتر مي‌تواند آرامش داشته باشد.[2] البته اين راه‌حلّي كمكي است نه راه‌حلي اصلي.
9ـ تلقين: تلقين كردن شيوه‌اي است كه مي‌توان در رفع نگراني‌ها و يأس و ... از آن بهره جست. علم تلقين به نفس سابقة بسيار ديرينه‌اي دارد به طوري كه عرفا و دانشمندان از ديرباز به آن اشاره كرده‌اند. حتي داستاني زيبا در مورد اثر تلقين شاگردان بر معلم (داستان ملاّ بيمار كن) در دفتر سوّم مثنوي معنوي آمده است.[3] براي آنكه تلقين مؤثر باشد بايد زمينه مساعد باشد پس بايد انسان در وضعيت راحتي و ريلكس (Relax) قرار گيرد.
روش سادة قرار گرفتن در وضعيت راحتي و ريلكس: روي مبل راحتي بنشينيد و يا روي زمين دراز بكشيد بطوري كه احساس راحتي كنيد، هواي محيط مناسب باشد، در لباس خود راحت باشيد، لباستان تنگ نباشد، چشمها را ببنديد و چند نفس عميق بكشيد، سپس به سر و صداي محيط اطراف توجه كنيد بعد از چند لحظه از نوك انگشتان پا تا فرق سر را عضو عضو به طور ذهني و با چشم بسته از نظر بگذرانيد و اگر در آنها انقباضي وجود دارد آن انقباض را رها كنيد تا بدن شل و وانهاده شود بعد از آن براي چند دقيقه توجه و تمركز ذهني را دوباره متوجه دم و بازدم كنيد و شروع به شمارش تنفس‌هاي خود كنيد حالا به تدريج احساس سبكي و آرامش مي‌كنيد در اين حالت افكارتان رفته رفته كمتر و كمتر و سپس افكار به طور كامل حذف مي‌گردد. در اين لحظه زمان مناسبي براي آن است كه چشمها را باز كنيد و تمرينهاي تلقين را انجام دهيد. شما براي غلبه بر يأس و نااميدي مي‌توانيد از تلقيني نظير اين استفاده كنيد: او كه خالق من است در همه حال حافظ من است، من به نيروهاي مثبت خود دست خواهم يافت، زندگي سراسر شيرين است، من گل‌هاي اميد را در باغچة ذهنم كاشته‌ام و منتظر شكوفايي‌اش هستم.
توجه داشته باشيد كه خواندن كلمات تنها، بي‌فايده است مگر اين‌كه شما احساس خود را به همراه هيجان با كلمات بياميزيد، ذهن نيمه هوشيار شما تنها نسبت به افكاري واكنش نشان مي‌دهد كه با احساس و هيجان در هم آميخته باشد، ذهن نيمه هوشيار هر دستوري را كه همراه با ايمان و باور به او داده شود مي‌پذيرد. امّا لازم است اين دستورات بارها و بارها تكرار شوند تا در ذهن جاي بگيرد.[4]
10ـ گزينش دوست: دوستاني انتخاب كنيد كه مثبت‌انديش و واقع‌بين باشند.
11ـ ورزش: از ورزش جهت رفع نااميدي و افسردگي استفاده كنيد و افكار خود را با داشتن بدن و ذهني سالم تحت كنترل خود درآوريد.
12ـ فرار از بيكاري: اوقات فراغت و زمان بيكاري خود را با بهترين برنامه‌ها پر كنيد. زمان بيكاري زمان مناسبي براي رشد علف‌هاي هرز بدبيني و افكار منفي است با مطالعه، كار و فعاليت بدني، ذكر مثل (صلوات بر محمّد و آل محمّد ـ صلّي الله عليه و آله ـ ) جلوي رشد اين افكار را بگيريد. كار و فعاليت بدني آن‌قدر افكار را جهت مي‌دهد كه امروزه روان‌شناسان براي تنظيم روحيات , بحث كاردرماني را مطرح كرده‌اند و براي بهبود زندگي به روي آوردن به كار و فعاليت سفارش مي‌كند.
13ـ شناسايي افكار منفي: به شناسايي افكار منفي خود برآييد و علت آن را شناسايي كنيد و افكار منفي مي‌تواند بر اثر بيكاري، شايعه، تلقين‌ها، بدبيني، افسردگي، شبهاتي دربارة هستي و يا شرور در عالم و ... باشد. با دفع اين اسباب به مثبت‌انديشي خود كمك كنيد.
در نا اميدي بسي اميد است
پايان شب سيه سپيد است
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. باز هم مثبت‌درماني، نوشتة نورمن پيل، ترجمة: فريبا مقدم، نشر اوحدي.
2. از حال بد به حال خوب، دكتر ديويد برنز، ترجمة: مهدي قراچه داغي.
پي نوشت ها:
[1]. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتاب الاسلاميه، 1353ـ1366ـ برداشت از ص243، ج12.
[2] . نگرش مثبت، ترجمة: فهيمه نظري، ناشر انستيتوي ايز ايران، چاپ اوّل، 1380، برداشت از صفحات: ص39 تا 45.
[3] . براي اطلاع بيشتر به: اشتهاردي، محمّد مهدي، داستان‌هاي مثنوي، چاپ دفتر تبليغات اسلامي، رجوع كنيد: (ملّا بيمار كن در عرف ما معروف شده است).
[4] . دنالد والتر، روش مؤثر غلبه بر افكار و احساسات منفي، ترجمة: شيرين نبوي نژاد، تهران، نشر عشق، چاپ 1380، برداشت از صفحات 54 و 85 و 87 و 69.