شیعه نیوز: یکی از سنت‌های بسیار ارزشمند و زیبایی که در فرهنگ ایرانی و اسلامی همواره مورد توجه و استقبال جامعه ایرانی قرار داشته، موضوع مهمانی رفتن و مهمانی دادن است. این رفتار اجتماعی اگر به راستی در چارچوب اصولی و دینی خود قرار داشته باشد، به عنوان یکی از امور عبادی محسوب می‌شود که آثار و برکات مادی و معنوی فراوانی برای افراد و خانواده‌ها به دنبال خواهد داشت، اما از آنجا که هر کار خیر و حسنه‌ای بی‌نصیب از آسیب و تخریب‌ها نیست در این نوشتار تلاش داریم با تکیه بر یکی از احادیث امام رضا (ع) به برخی از آداب این رفتار دینی و اجتماعی اشاره‌ای داشته باشیم.
سفارش طلایی امام هشتم به احیای سنت مهمانی
همان‌طور که در مقدمه نیز بیان شد، مهمانی رفتن و مهمانی دادن یکی از سنت‌های حسنه و نیکویی است که به نوعی از مصادیق صله رحم نیز به شمار می‌آید و آثار و برکات روحی، روانی، معنوی و مادی فراوانی را برای افراد به دنبال دارد، در منابع روایی در این زمینه از امام رضا علیه‌السلام روایات ارزشمندی به یادگار مانده است. ایشان می‌فرماید: «تزاوَرُوا تَحـابـّوا و تَصـافَحُـوا و لا تَحـاشَمُـوا؛[1] به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید»؛ متأسفانه در اوضاع بحرانی کرونا تا حدودی این حسنه اجتماعی دستخوش تضعیف و سستی قرار گرفته است، این در حالی است که بهانه انتشار یک ویروس مزاحم و ناخوانده به هیچ‌وجه توجیه مناسبی برای تعطیلی فضایل اجتماعی نیست، بدون شک پایبندی به صله رحم و احوال‌پرسی از خویشاوندان به خصوص در اوضاعی که بسیاری از افراد نیازمند تقویت روحیه امیدواری و نشاط‌اند لازم و ضروری است، ولی با این وجود می‌توان با رعایت پروتکل‌‌های بهداشتی نیز تلاش کرد تا از احوال نزدیکان و خویشاوندان آگاه شد، حداقل کاری که در این خصوص می‌توان انجام داد، برقراری ارتباط و تقویت تماس‌های مجازی و تلفنی است؛ شاید تا حدودی بتوان با این کار جای خالی دورهمی‌های فامیلی را پر کرد.
احیای سنت مهمانی با سه شرط طلایی
در روایتی بسیار زیبا از کتاب عیون اخبار الرضا از امام رضا(ع) این چنین نقل شده است: «أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام قَدْ أَجَبْتُکَ عَلَى أَنْ تَضْمَنَ لِی ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِیَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَا تُدْخِلْ عَلَیَّ شَیْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنِّی شَیْئاً فِی الْبَیْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِیَالِ قَالَ ذَاکَ لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَجَابَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِب؛[2] مردى امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به میهمانى دعوت کرد. حضرت فرمود: مى‌پذیرم به شرط این که سه قول به من بدهى. عرض کرد: چه قولى اى امیرالمؤمنین؟ فرمودند: از بیرون چیزى براى من تهیه نکنى، حاضرى خانه‌ات را از من دریغ نکنی و به زن و فرزندانت اجحاف نکنى؟ عرض کرد: قبول مى‌کنم اى امیرالمؤمنین. پس على بن ابى طالب علیه‌السلام دعوت او را پذیرفتند.»
شرط اول: سخت‌گیری ممنوع
در روایتی که امام رضا(علیه السلام) از امام علی(علیه السلام) نقل کرده‌اند، اولین شرطی که برای میزبان مطرح می‌کند، عدم سخت‌گیری و تکلّف است، در واقع بسیاری از خانواده‌ها بنابر عادتی که دارند برای برپایی یک مهمانی انواع و اقسام تدارکات و وسایل را تهیه کنند تا اینکه ضیافت و مهمانی آنها رنگ و بوی به اصطلاح لاکچری به خود بگیرد. چه‌بسا همین روش‌های غلط آسیب‌های جبران‌ناپذیری به روابط اجتماعی وارد کند، چراکه حاصل تکلّف و سخت‌گیری در موارد بسیاری موجب اسراف و چشم و هم‌چشمی شده و حتی زمینه تعطیلی این چنین ارتباطاتی را نیز فراهم می‌کند. قطعاً در هر جمع فامیلی افرادی وجود دارند که توانایی برپایی این چنین سفره آرایی‌هایی را ندارند و در نتیجه ترجیح به عدم شرکت در این چنین مهمانی و پذیرایی‌ها را می‌دهند. از این رو طبق مضمون این روایت امام علی علیه‌السلام با این شرط مهمانی را قبول می‌کند که به دنبال تهیه لوازم سفره از بیرون نباشد. «لَا تُدْخِلْ عَلَیَّ شَیْئاً مِنْ خَارِجٍ».
شرط دوم: یک مهمانی ساده با آذوقه منزل
برای برپایی یک مهمانی به یادماندنی و لذت‌بخش همیشه لازم نیست به دنبال خوراکی و غذاهای مختلف از بیرون منزل رفت، به راستی اگر هنر آشپزی را به خوبی آموخته باشیم، با ساده‌ترین مواد موجود در منزل نیز می‌توان غذای مناسبی را تهیه کرد. در روایت مذکور امام علی علیه‌السلام شرط دوم را تهیه غذا با مواد موجود در منزل قرار می‌دهند، در واقع شرط دوم نیز تکمیل کننده شرط اول است. اگر بسیاری از تقیدات غیر ضروری زندگی شهری را کنار بگذاریم و مهمانی‌ها را ساده‌تر برگذار کنیم، علاوه بر کاهش هزینه‌های مهمانی می‌توان امید به تقویت صله رحم و دورهمی‌های خاطره‌انگیز داشت.
شرط سوم: در حقّ اهل خانه اجحاف و ظلم صورت نگیرد
کم نیستند افرادی که با وجود پایبندی به دوره‌همی و برپایی مهمانی متأسفانه آن‌چنان که شایسته است حق و حقوق اهل خانه را رعایت نمی‌کنند، هر چند مهمان در فرهنگ اسلامی عزیز است و جایگاه والایی در میان مسلمانان دارد، اما این موضوع به هیچ‌وجه نباید منجر به وارد کردن ظلم به اهل خانه شود، بعضی اوقات بانوی خانه به واسطه عذرهایی که برایش به وجود می‌آید از جمله کسالت و بیماری نباید زحمت برپایی مهمانی را بر دوش او تحمیل کنیم، چه‌بسا با موکول کردن مهمانی به زمان مناسبت‌تر هم موجبات رعایت حال همسر فراهم و هم مهمانی در شرایط بهتر برگزار شود. کمبود جا و مکان نیز در بعضی از مهمانی‌ها می‌تواند دردسرساز باشد و زمینه اذیت اهل خانواده را فراهم کند که راهکار آن، در مواردی رعایت تعداد مدعوین و یا برگزاری مهمانی در فضای باز و طبیعت شهری همچون بوستان‌ها و تفرجگاه‌ها است که با نابودی ویروس منحوس می‌توانیم شاهد آن باشیم.
* حجت‌الاسلام علی بیرانوند استاد حوزه علمیه
================
پی‌نوشت‌ها:
[1]ـ بحارالانوار(ط-بیروت) ج 75، ص 347.
[2]ـ عیون اخبارالرضا ج 2، ص 42، ح 138.