به گزارش «شیعه نیوز»، بین عددهایی که هر روز که می‌شنویم، بعضی‌هایشان یک هشدار جدی است؛ مثل آمار طلاق، مخصوصا درسال‌های اول بعد از ازدواج که چند سالی است زنگ خطر را به صدا در آورده. اما در استان فارس، با یک ایده خلاقانه و به همت کنشگران حوزه خانواده، طرحی اجرا شده که حالا بعد از گذشت ده سال از شروع آن، آمار طلاق در سال اول بعد ازدواج را به یک چهارم و طلاق در پنج سال اول را به نصف کاهش داده است. طرح «بهار نکو» را نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی شیراز برای تمام زوج‌های جوان استان فارس اجرا کرده و در عمر ده‌ساله خود به مرور کامل‌تر و گسترده‌تر شده است. با «حجت‌الاسلام حمید مقامی» متولی اجرای طرح در این خصوص گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
** طرح «بهار نکو» به شکل خلاصه و ساده چه کاری انجام می‌دهد؟
این طرح یک بسته «آموزش و مشاوره» برای همه زوج‌های جوان استان فارس است که تازه می‌خواهند عقد کنند و بنا به نظر متخصصان، به یک مجموعه آموزش‌های ضروری و کمک‌های مشاوره‌ای نیاز دارند. این بسته متشکل از چند بخش به هم‌پیوسته است و «یک دوره آموزشی»، «مشاوره تخصصی برای ازدواج‌های با ریسک بالا»، «پایش و همراهی مشاوره‌ای در سال اول ازدواج» و نیز «مددکاری رایگان» را ارائه می‌کند.
در نقاط مختلف کشور، مراکز آموزش و مشاوره ازدواج وجود دارد اما این طرح چند ویژگی اصلی دارد که آن را متمایز کرده و توانسته تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش آمار طلاق داشته باشد. اول اینکه همه کسانی که در استان فارس می‌خواهند ازدواج کنند، در این طرح حضور پیدا می‌کند. به این صورت که زوج‌هایی که برای دادن آزمایش خون به مراکز زیرنظر دانشگاه علوم‌پزشکی فارس مراجعه می‌کنند، به‌صورت الزامی به مراکز ما در سراسر استان ارجاع داده می‌شوند و یک ارتباط موثر و مستمر را با متخصصان حوزه خانواده را شروع می‌کنند. دومین و مهم‌ترین نقطه قوت بهار نکو، اجرای آن توسط کنشگران مردمی حوزه خانواده است که با حمایت بسترهای حاکمیتی توانسته‌اند طرح را به‌صورت پویا و با اجتناب از فرمالیته‌شدن اجرا کنند و متناسب با نیازهای روز، کنار زوج‌های جوان باشند. سومین ویژگی این است که با توجه به مهم‌ترین مسائلی که ممکن است زوج‌ها بعد از ازدواج با آن مواجه شوند، چند بخش به‌هم‌پیوسته در طرح گنجانده شود و در کنار هم ارائه شود.
**«بهارنکو» از کجا شروع شد؟
سال 1389 این طرح شروع شد و پیشنهاد آن از سمت اداره امور بانوان استانداری بود. ما آن سال در خود دانشگاه علوم پزشکی شیراز، برنامه‌های موفقی در زمینه آموزش‌های خانواده انجام داده بودیم؛ از جمله دوره جامع آموزش خانواده که برای چهارهزار نفر از پرسنل دانشگاه برگزار شده بود. به همین خاطر اداره امور بانوان استانداری به این ارزیابی رسیده بودند که توانایی و پتانسیل انجام این طرح را داریم. تا پیش از آن، به زوج‌هایی که نامه محضر داشتند و برای آزمایش خون به آزمایشگاه‌ها مراجعه می‌کردند، به‌صورت الزامی دو ساعت تنظیم خانواده ارائه می‌شد. برخی مراکز واقعا آموزش می‌دادند و برخی هم فرمالیته آن را برگزار می‌کردند. پیشنهاد به این صورت بود که این آموزش الزامی پیش از عقد را ارتقاء دهیم. از ما خواستند طرح ارائه کنیم و ما طرحی آماده کردیم تحت‌عنوان «دختران و پسران آماده ازدواج» که در آن 12 ساعت آموزش در نظر گرفته شده بود. سرفصل‌های آموزشی عبارت بود از چهار ساعت «آموزش بهداشت جنسی»، دو ساعت «خانواده متعادل»، دو ساعت «مهارت‌های زندگی»، دو ساعت «روانشناسی خانواده» و دو ساعت «احکام و حقوق خانواده».
ما اجرای این طرح را بر اساس مصوبه کمیسیون اموربانوان استانداری آغاز کردیم؛ به این صورت که دانشگاه علوم‌پزشکی مجری طرح شد و زوج‌هایی که برای آزمایش خون، از طرف محضر به مراکز بهداشت معرفی می‌شدند، برای شرکت در این دوره آموزشی به ما ارجاع داده می‌شدند. البته بعدا تصمیم بر این شد که آموزش‌ها را برای دختران و پسران جداگانه برگزار کنیم؛ که چون بخاطر کمبود بودجه و امکانات، امکان برگزاری تمام 12 ساعت به‌صورت جداگانه را نداشتیم، به 6 ساعت برای هر گروه کاهش یافت و چهار سرفصل «اخلاق و حقوق خانواده»، «مهارت‌های زندگی»، «بهداشت جنسی» و «روانشناسی زن و مرد» در برنامه آموزشی گنجانده شد.
** این طرح چطور کامل شد و ادامه پیدا کرد؟
فقط آموزش کافی نیست
در شروع، کار ما ارائه این سرفصل‌های مورد نیاز زوج‌های جوان بود. اما تجربه نشان می‌داد که گرچه دادن این اطلاعات و مهارتها به زوج‌هایی که در آستانه شروع زندگی مشترک هستند، بسیار ضروری است اما کافی نیست. آنچه که در ادامه در شیراز و شهرهای استان فارس اتفاق افتاد و در کاهش طلاق در این استان تأثیرگذار واقع شد، تدوین یک بسته آموزشی، تربیتی و فرهنگی بود که این دوره 6 ساعتی یکی از اجزای آن در نظر گرفته شد.
ازدواج‌های با ریسک بالا مشاوره تخصصی لازم دارند
ما از همان سال‌های اول در کنار مرکز آموزشی، یک مرکز مشاوره تخصصی نیز راه‌اندازی کردیم که تمرکز خود را روی مشاوره‌‌‌دادن به زوج‌هایی قرار داده است که شرایط ویژه‌ای دارند و ازدواج آن‌ها در رده ازدواج‌های با ریسک بالا قرار دارد؛ به‌عنوان مثال زوج‌هایی که در آن‌ها اختلاف سنی بین زن و مرد بالای ده سال است، یا خانم بزرگتر از آقا است، ازدواج مجدد‌ها و همینطور دختران و پسران کم‌سن و سال که ممکن است هنوز ناپختگی داشته باشند و خانواده‌ها آن‌ها را برای ازدواج آماده نکرده باشند. در بررسی‌هایی که انجام داده‌بودیم به این نتیجه رسیدیم که طلاق در این ازدواج‌ها بیشتر است و ما می‌توانیم با دادن مشاوره تخصصی، بروز مشکل برای آن‌ها را کنترل کنیم. اطلاعات مورد نیاز برای تشخیص این گروه‌ها را هم خود زوج‌ها به ما می‌دهند؛ یعنی فرمی پر می‌کنند و سن آقا و خانم و اینکه آیا قبلا ازدواج داشته‌اند را در این فرم‌ها می‌نویسند.
با زوج‌های جوان در اولین و سخت‌ترین دوره بعد از ازدواج همراهیم
یک بخش بسیار مهم بهار نکو، همراهی با زوج جوان در سال اول ازدواج است که بیشترین مشکلات در این بازه پیش می‌آید و زوج‌ها بیشترین نیاز به مشاوره و کمک را دارند. بخش اعظم مبلغی که از زوج‌ها دریافت می‌کنیم، به همین بخش اختصاص دارد؛ برای اینکه وضعیت آن‌ها را دنبال کنیم که اگر نیاز به مشاوره یا کمک دارند، کنار آن‌ها باشیم. در فاز بعدی که از مهرماه شروع می‌کنیم، می‌خواهیم پنج‌سال اول بعد از ازدواج را برای زوج‌ها پوشش دهیم؛ یعنی تا پنج‌سال کنار زوج‌ها بمانیم. روی این طرح، تحت‌عنوان «بیمه عشق» داریم کار می‌کنیم و کارگاه‌های مختلفی را برگزار می‌کنیم.
نکته بسیار مهمی که در اینجا وجود دارد این است که ما نیاز داریم مانند طرح بهارنکو، به یک طریق زوج‌ها را به حضور در این طرح‌های مکمل، ملزم کنیم و این همانجایی است که حاکمیت باید از طرح حمایت کند. مشابه بهارنکو که زوج‌ها فقط در صورت گذراندن دوره آموزشی میتوانند عقد کنند. به‌عنوان مثال از قبل به آن‌ها گفته شود درصورتی که بخواهند بچه‌دار شوند، دریافت شناسنامه برای بچه منوط به این است که گواهی حضور در این طرح را ارائه دهند. یا اینکه برخی سازمان‌ها و نهادها این همکاری را داشته باشند که افرادی که پرسنل آن‌ها هستند و یا به هر دلیلی به آنجا مراجعه می‌کنند را به سمت دریافت این آموزش‌ها و مشاوره‌ها هدایت نمایند.
برای حل مشکل، کنار زوج‌ها می‌مانیم
یکی از خدماتی مهم دیگری که در مرکز بهارنکو ارائه می‌شود، مددکاری رایگان است. به این صورت که در سال اول یا پنج‌سال اول بعد از ازدواج که با زوج‌ها همراه هستیم، اگر دچار مشکل شوند و یا در مشاوره‌ها برای کمک ارجاع داده شوند، مددکار مرکز ما تا حل مشکل کنار آن‌ها می‌ماند و به آن‌ها کمک می‌کند. این هم یک ویژگی مهم طرح است که در کاهش آمار طلاق موثر بوده است.
ضمن اینکه یکی از گروه‌های مهم برای ما خانواده محروم هستند که «واحد جهادی اساتید مشاوره» در حال خدمات رسانی به این عزیزان مخصوصا خانواده های حاشیه شهر شیراز هستند و واحد مددکاری توجه ویژه‌ای به آن‌ها دارند.
از بستر شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنیم
ما در کنار دوره‌های ثابت، همایش‌هایی نیز با موضوعات مرتبط با انتخاب همسر، ازدواج و فرزندآوری را با حضور اساتید دانشگاه برای عموم مردم و مخصوصا قشر جوان برگزار می‌کنیم. دوره‌هایی مثل «بررسی تفاوت های شناختی بین زنان و مردان»، «دانستنی‌های بارداری» و «انتخاب همسر». علاوه بر این، بعد از اینکه طرح مقداری جلو رفت، یک بسته آموزشی تحت‌عنوان «بهار نکو» به‌صورت نشریه تدوین کردیم که هر دو یا سه ماه یکبار چاپ می‌شد و در کنار برخی سی‌دی‌های آموزشی آن را به زوج‌ها هدیه می‌دادیم. با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی، در سال‌های اخیر محتوای این نشریه در حال حاضر به فضای مجازی منتقل شده و از طریق شبکه‌های اجتماعی در اختیار همراهان مرکز و مخاطبان دیگر قرار می‌گیرد.
بنابراین گرچه آن شش ساعت آموزش پیش از ازدواج، لازم است اما نباید توقع داشته باشیم فقط با این دوره‌ها بتوانیم بر روی کم‌شدن طلاق تاثیر بگذاریم. مشاوره‌های تخصصی و همراهی با زوج‌ها و ارائه مددکاری، بخش‌های ضروری هستند که در کنار آموزش‌های ارائه شده، به زوج‌های جوان کمک می‌کند بتوانند پستی و بلندی‌های زندگی مشترک را مدیریت کنند و ازدواجشان را حفظ کنند. خدماتی که در این مرکز ارائه می‌دهیم چندان پیچیده نیست؛ فقط لازم است با مدیریت امکانات این خدمات به شکلی موثر در کنار هم قرار بگیرند و به زوج‌های جوان ارائه شوند.
**بعد از ده سال اجرای طرح بهار نکو، چه نتایجی حاصل شد؟
طلاق در سال اول زندگی، کاهش چشمگیر داشت
طبق بررسی که ما انجام دادیم، بعد از اجرای این طرح میزان طلاق در سال اول زندگی به شکل چشم‌گیری کاهش پیدا کرد. آمارهای سازمان ثبت‌احوال نشان می‌داد در سال 1388 در استان فارس، حدود«14 درصد» ازدواج‌ها در سال اول زندگی به طلاق ختم می‌شد. یعنی از هر صد زوج، 14 موردشان در همان سال اول زندگی طلاق می‌گرفتند. الان و در آخرین آمار سال 1398 این آمار در استان فارس به «3 درصد» رسیده است. این نشان می‌دهد آموزش‌هایی که به زوج‌ها ارائه شده و به‌ویژه مشاوره‌های تخصصی، در کمک به زوج‌ها برای نگه‌داشتن زندگی مشترکشان موثر بوده است.
آمار طلاق در پنج‌سال اول، نصف شد
طبق گفته جامعه‌شناسان و بر اساس آمار، علاوه بر اولین سال بعد از ازدواج، طلاق در پنج‌سال اول زندگی نیز بیشتر از بازه‌های دیگر است. در استان فارس در ده‌سال، میزان آمار طلاق در بازه نیز نصف شده است؛ ما در سال 88، حدود چهل و شش درصد طلاق در پنج سال اول زندگی داشتیم که الان به عددی حدود 28 درصد رسیده است. البته در بعضی استان‌های دیگر هم کاهش آمار طلاق اتفاق افتاده اما در شیراز و در استان فارس به‌شکل معناداری اتفاق افتاده است. بررسی‌های که شورایعالی انقلاب فرهنگی در سال 96 و 97 انجام دادند، علت اصلی کاهش چشمگیر آمار طلاق در فارس را برگزاری همین دوره‌ها و مشاوره‌های الزامی پیش از ازدواج اعلام کردند.
یک جریان اجتماعی شکل گرفت
نکته مهمی که لازم است اینجا اشاره کنم این است که یکی از مهم‌ترین نتایج اجرای این طرح، تأثیری بود که بر فرهنگ عمومی این استان گذاشت. «بهار نکو» در این ده سال یک جریان اجتماعی راه انداخت که فرهنگ مشاوره‌گرفتن برای ازدواج، ترویج پیدا کرد. این ادعا را نداریم که تنها مرکز ما در کاهش آمار طلاق فقط موثر بود؛ بلکه وقتی این فرهنگ جا افتاد، مراکز مشاوره دیگر هم فعال شدند و الان می‌بینیم که در استان فارس، بیشترین مراجعه به مراکز مشاوره برای بحث ازدواج است. در واقع دریافت مشاوره و کسب مهارتها و اطلاعات ضروری برای ازدواج، بین زوج‌های جوان تبدیل به یک دغدغه شده است.
** اینکه این طرح به دانشگاه علوم پزشکی سپرده شده است، تا چه اندازه به اجرای آن کمک کرده است؟
یک نکته بسیار مهم این است که به‌واسطه اجرای این طرح توسط دانشگاه علوم پزشکی، شرکت در این دوره جامع و ارتباط با مرکز بهارنکو برای همه زوج‌های استان فارس الزامی است و ما مطمئن می‌شویم همه کسانی که می‌خواهند تشکیل خانواده بدهند، آموزش‌ها و مشاوره‌های مورد نیاز را دریافت می‌کنند. به این صورت که بعد از دادن آزمایش خون، به مجموعه ما ارجاع داده می‌شوند و بعد از آن حتما تأییدیه گذراندن این دوره را به آزمایشگاه ارائه بدهند تا جواب آزمایش خون خود را تحویل بگیرند.
خواستگاه اصلی اجرای این طرح وزارت بهداشت است و هیچ نهاد دیگری نمی‌تواند به شکل قوی و موثر آن را اجرا کند چون گلوگاهی که همه زوج‌های جوان به‌واسطه آزمایش پیش از ازدواج به‌صورت الزامی به آن مراجعه می‌کنند، مراکز بهداشت زیر نظر این وزارتخانه هست و همین قابلیت می‌تواند محمل ارائه این بسته آموزشی و مشاوره‌ای به همه زوج‌های جوان باشد. من معتقدم دانشگاه علوم پزشکی باید آن را برگزار کند چون سازوکار ارتباط به زوج‌ها دست آن‌هاست؛ در مرحله بعد دانشگاه برگزاری دوره‌ها را به موسسات مردمی بسپارد.
**با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی، چقدر از پتانسیل‌های فضای مجازی استفاده کرده‌اید؟
در فضای مجازی، مرکز بهارنکو ارتباط خود را با زوج‌ها همچنان حفظ می‌کند؛ هم آموزش ارائه می‌شود، هم اساتید و مشاوره‌ها به سوالات زوج‌های جوان پاسخ می‌دهند. ساختار کلی یک اپلیکیشن را هم طراحی کردیم که در کنار یک سایت جامع، خدمات مرکز را به‌صورت مجازی ارائه دهد؛ از گرفتن وقت مشاوره و زمان‌بندی کلاس‌ها تا همراهی با زوج‌ها، آموزش‌ها و بازخوردها و خرید محصولات مرتبط با خانواده.
بعد از شیوع کرونا علیرغم اینکه دوره‌های آموزشی در اغلب جاها تعطیل شد، ما آموزش‌ها را به سرعت به فضای مجازی منتقل کردیم و توانستیم با کمترین امکانات و با همین ابزارهایی که در دسترس همه قرار دارد، دوره‌ها را با همان انسجام قبل ادامه دهیم.
**یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها طرح که گویا با استقبال مقام معظم رهبری نیز مواجه شده است، اجرای آن توسط بدنه مردمی است. در این خصوص بیشتر توضیح می‌دهید؟
رهبر انقلاب بر یک پیگیری جدی تاکید کردند
وقتی در جلسه فعالان حوزه خانواده، این طرح را خدمت مقام معظم رهبری ارائه دادیم، روی یک ویژگی آن خیلی تأکید کردند و از همه فعالان حوزه خانواده خواستند که به‌صورت جدی پیگیری کنند؛ و آن «مردمی‌بودن طرح» بود. اینکه اصل کار توسط نیروهای مردمی انجام شود و حاکمیت از آن‌ها حمایت کند.
همانطور که قبلا عرض کردم چون زوج‌های جوان از طریق مراکز بهداشتی به ما ارجاع می‌شوند و از امکانات و فضای دانشگاه علوم‌پزشکی استفاده می‌کنیم، بستر طرح، سازوکارهای حاکمیتی است. اما اجرای طرح یعنی تدوین بسته آموزشی، مشاوره‌ای و مددکاری و ارائه آن به زوج‌های جوان، به شکل جهادی و مردمی اتفاق می‌افتد.
کنشگران خانواده به جای کارمندان موظف
کسانی که در «بهار نکو» دست‌اندرکار هستند، هیچ‌کدام را ما کارمند لحاظ نمی‌کنیم و هیچ‌کدام هم کارمند دانشگاه علوم پزشکی شیراز یا سازمان دیگری نیستند؛ من آن‌ها را کنشگر خانواده می‌دانم که هر کدام در حوزه مشاوره و آموزش مهارت‌های ازدواج، ایده و دغدغه دارند و دائم در تلاشند برای اینکه طرح‌های جدید ارائه بدهند. معتقدم چنین طرحی، در صورتی موفق می‌شود که اصل اجرای آن به‌صورت مردمی پیش برود و از نیروهای جوان و دغدغه‌مند استفاده کنیم. اگر نیروها تبدیل به کارمند شوند و به‌عنوان وظیفه سازمانی به این موضوع نگاه کنند، به‌نظر من کار می‌خوابد.
ما از افراد فعال فرهنگی و خوش‌فکر که در دانشگاه‌های مختلف یا دانشجو هستند یا فارغ‌التحصیل شده‌اند، برای اجرای این طرح نیرو جذب کردیم؛ یعنی کسانی که هم دغدغه موضوع را دارند و هم خوش‌فکر و توانمند هستند. حتی بسیاری از افراد به خواست و اصرار خودم، درسشان را تا مقاطع تکمیلی ادامه داده‌اند و برخی از آن‌ها مشاور و متخصص مرکز خودمان شده‌اند. یعنی سعی کردیم فضا را به شکلی پیش ببریم که همین نیروها را پرورش دهیم و آن‌ها در مسیر دغدغه‌شان یک روند رو به جلو را در کنار مرکز بهارنکو طی کنند.
اصل ماجرا این است که فرد دغدغه فرهنگی و اجتماعی داشته باشد و انقلابی باشد. جمع این ویژگی‌ها باعث می‌شود فرد به جای اینکه با روحیه کارمندی و از سر انجام وظیفه بخواهد کار کند، با یک انگیزه بالا در اجرای طرح مشارکت داشته باشد. این‌ها ویژگی یک نیروی جهادی و دغدغه‌مند و به تعبیر من یک کنشگر حوزه خانواده است. حتی کارمندهایی که برای برخی امور اجرایی و دفتری در بهارنکو مشغول به کار هستند را تلاش کردیم به کنشگر فرهنگی و یک فرد دغدغه‌مند در این حوزه تبدیل شود.
**بودجه مورد نیاز طرح را از چه طریقی تأمین می‌کنید؟
اگر این طرح توانسته ده سال روی پای خودش بایستد و دوام بیاورد، به این خاطر بوده است که به هیچ پول دولتی وابسته نبوده و بودجه مورد نیازش را خودش تأمین کرده است. بله، از امکانات نهادها مانند نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری، دانشگاه علوم‌پزشکی، دادگستری و استانداری استفاده کردیم که در سال‌های اخیر خیلی به ما کمک کردند و ما توانستیم شعبات خود را در کل شهرهای استان فارس برپا کنیم و همه استان را زیرپوشش قرار دهیم. اما بودجه مالی مورد نیاز برای برگزاری دوره و ارائه مشاوره را خود طرح تأمین کرده است.
ما از زوج‌ها برای شرکت در این دوره‌ها یک مبلغی دریافت می‌کنیم؛ امسال در سال 99، از هر فرد شصت‌وهفت هزارتومان هزینه شرکت در دوره را دریافت می‌کنیم. این مبلغ در مقابل هزینه‌های مختلف ازدواج و کلا در قیاس با هزینه‌هایی که زوج‌ها انجام می‌دهند، مبلغ زیادی نیست اما در برای اجرای این طرح ضروری است. در قانون یک تعرفه مشخص برای ارائه این آموزش‌ها در نظر گرفته نشده است؛ با این استدلال که چون این کار جزو خدمات دولتی است، باید رایگان باشد. اما تجربه ما نشان می‌دهد که تنها با دریافت یک تعرفه مشخص از مراجعه‌کنندگان می‌توان این طرح را دقیق و به‌صورت مستمر برگزار کرد. به‌این خاطر که زوج‌ها وقتی برای دریافت این دوره‌ها مبلغی پرداخت می‌کنند، ارزش بیشتری برای آن قائل هستند و آموزش‌ها را بسیار جدی‌تر می‌گیرند. اما از آن مهم‌تر، همین مبالغ باعث استمرار طرح می‌شود.
برای اینکه دقیق‌تر این موضوع را متوجه شویم نگاهی به سازوکار اجرای طرح در سایر نقاط کشور بیندازیم. شورایعالی انقلاب‌فرهنگی، وزارت بهداشت را مکلف کرده است که این دوره‌ها را برگزار کنند. بر این اساس طرح در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی سراسر کشور شروع شد و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها مکلف شد اساتید دوره را آموزش دهند و یک معنا این اساتید را گزینش کند. اما در بسیاری از استان‌ها این طرح خوابیده است و انجام نمی‌شود. به این خاطر که اساتید و مشاورینی که در این طرح حضور دارند، حق‌الزحمه خود را هنوز دریافت نکرده‌اند یا دیر به آن‌ها پرداخت شده است. چرا؟ به این خاطر که اگر بودجه‌ای نیز برای اختصاص به این طرح مصوب شده است، مثل اغلب بودجه‌های دولتی با تأخیر اختصاص می‌یابد و خیلی وقت‌ها برای مصارفی که احساس می‌شود، ضروری‌تر است هزینه می‌شود.
باز هم تأکید می‌کنم که این طرح حتما می‌تواند و باید از امکانات دولتی استفاد کند. به‌عنوان مثال در طرح ما اگر دانشگاه علوم پزشکی شیراز نبود و نمی‌توانستیم از بستر و فضای فیزیکی این دانشگاه استفاده کنیم، نمی‌توانستیم تا این حد موفق باشیم. در شهرهای مختلف استان، خیرین پای کار آمده‌اند و حتی به این طرح ساختمان اختصاص داده‌اند. در فیروزآباد، یکی از خیرین ساختمانی را برای علوم‌پزشکی وقف کرده و گفته این ساختمان را فقط برای بهارنکو استفاده کنید. یعنی این شرط را گذاشته که از این ساختمان فقط برای آموزش‌های ازدواج استفاده شود. اگر این کار تبلیغ شود و کار شود، مردم هم مایل هستند کمک کنند. پس این طرح تنها در صورتی می‌تواند به‌صورت مستمر و با کیفیت بالا پیش برود که بتواند خودش هزینه‌اش را تأمین کند و معطل بودجه‌های دولتی نماند. بنابراین درخواستم از مجلس این است که برای این طرح که مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی است، یک تعرفه تصویب کند. اشکالی ندارد که دولت هم بودجه اختصاص دهد، اما حتما طرح بتواند حداقل هزینه‌های مربوط به اساتید و مشاورین را خودش از طریق این تعرفه‌ها تأمین کند.
**اشاره کردید که برای ادامه طرح و تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز آن، یک گروه از موسسات مرتبط با بحث ازدواج و خانواده را تشکیل داده‌اید. در این خصوص بیشتر توضیح دهید؟
همراهی با جوان‌ها برای انتخاب درست
بعد از ده سال که از این طرح گذشته است، بر محور آموزش پیش از ازدواج یک گروه موسسات مرتبط را تشکیل داده‌ایم که بنظرم این یکی از ضروریات اجرای طرح در همه استان‌هاست. این موسسه‌ها هر کدام یکی از بخش‌های مربوط به آموزش‌های قبل، حین و بعد از ازدواج را پوشش می‌دهند؛ به‌عنوان مثال، ما موسسه‌ای را برای قبل از انتخاب همسر راه‌اندازی کردیم برای اینکه با ارائه آموزش و مشاوره، انتخاب‌ها درست شود. هم ما برای پیدا کردن یک مورد مناسب کمک کنیم و هم خودشان مهارت انتخاب مناسب را پیدا کنند. این بخش از کار نیازمند این است که قوانین و دستورالعمل‌هایی تصویب شود که بتوانیم این آموزش‌ها را در مکان‌هایی که به جوانان دسترسی داریم، مثل سربازخانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها و ... ارائه دهیم. در دانشگاه‌ها ظرفیت درس آموزش خانواده، بسیار ظرفیت خوبی است که متاسفانه از آن به خوبی استفاده نمی‌شود و می‌شود با ارائه مباحث کاربردی‌تر از این درس برای کمک به انتخاب درست دانشجویان استفاده کرد. موسسه دیگری که راه‌اندازی کردیم، برای همراهی با زوج‌ها در سال‌های بعد از ازدواج است که قبلا عرض کردم.
استفاده از پتانسیل منحصر بفرد دانشگاه علمی-کاربردی
من آرزو داشتم که بتوانیم نیروهایی را برای مشاوره و برای مددکاری از همان ابتدا تربیت کنیم که الحمدلله این اتفاق افتاد. ما با دانشگاه علمی-کاربردی صحبت کردیم؛ الان یک دانشگاه در اختیار ماست تحت‌عنوان دانشگاه علمی-کاربردی غدیر که ریاست آن با خود من است. رشته‌هایی را تعریف کردیم که به تخصص فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها در همین طرح بهارنکو نیاز هست؛ مثل مددکاری اجتماعی، مددکاری کودک، مدیریت فرهنگی. و با مدیریت دانشگاه‌های علمی کاربردی در تهران صحبت کرده‌ام که بعد از مدتی ،کاردانی مشاوره خانواده را طراحی کنیم و بعدها کارشناسی را اضافه کنیم.
یکی از مشکلاتی که ما داشتیم این بود که خروجی‌های دانشگاه‌ها به کار تخصص‌هایی که ما در حوزه خانواده نیاز داشتیم، نمی‌آمد. مثلا روانشناسی را تا مقطع ارشد و دکترا خوانده اما اصول خانواده را نمی‌شناسد. خیلی که تخصص متناسب داشته باشد، زوج‌درمانی خوانده است. حالا کاری به رویکردها ندارم که غربی هست یا نیست؛ بحثم تخصص مورد نیاز خانواده است. یعنی دانشگاه‌ها افراد را طوری تربیت نمی‌کنند که بتوانند معضلات اجتماعی و فرهنگی را حل کنند. اما علمی کاربردی یک ظرفیت منحصر بفرد است که کسی به آن توجه نکرده است. ما دنبال تربیت نیرو در دانشگاه علمی کاربردی هستیم که هم علمی باشندو هم دغدغه‌های اجتماعی را بتوانند کاربردی کنند و حل کنند. این برای من بسیار مهم است. این دانشگاه هم یکی دیگر از موسساتی است که در این مجموعه موسسات ما دیدیم و تعریف کردیم.
ما یک اندیشگاه هم تاسیس کردیم تحت عنوان «اندیشگاه مطالعات فلسفه و سبک زندگی» که در واقع مغز متفکر و ایده‌پردازی تمام این موسسات در حوزه خانواده، این اندیشگاه است. که از دانشجویان دکتری در رشته‌های مختلف حقوق، فلسفه تعلیم و تربیت، علوم تربیتی، جامعه‌شناسی، روانشناسی در گرایش‌های مختلف استفاده می‌کنم که خروجی آن ایده‌هایی باشد که برای خانواده بتوانیم استفاده کنیم.
مقام معظم رهبری در دیداری که با فعالان حوزه خانواده داشتند، یک گلایه جدی را مطرح کردند و آن اینکه بیشتر فعالیت‌هایی که در حوزه خانواده انجام می‌شود، خروجی موثری ندارد. با توجه به اینکه شما توانسته‌اید طرح موفقی را در این زمینه اجرا کنید، به نظرتان علت خروجی‌نداشتنِ بسیاری از فعالیت‌ها در این حوزه چیست؟
گره اصلی این است که موسسات مردمی در حوزه خانواده هماهنگ نیستند و جزیره‌ای کار می‌کنند. موضوع بعدی همان نکته‌ای است که عرض کردم حضرت آقا خیلی جدی از فعالان خواستند آن را پیگیری کنند؛ اینکه کارها توسط فعالان مردمی و با حمایت حاکمیت صورت بگیرد. فعالیت‌هایی که کلا حاکمیتی است، بخاطر حذف دغدغه و انگیزه‌های مردمی، به شکست منتهی می‌شود. فعالیت‌هایی هم که از صفر تا صد بر عهده خود فعالان مردمی قرار می‌گیرد، بخاطر حمایت نشدن توسط زیرساخت‌های حاکمیتی نمی‌تواند موفق شود. این پیوند بین حاکمیت و مردم باید شکل بگیرد. از یک طرف حاکمیت با ایجاد قوانین کمک‌کننده و حذف قواعد زائد و نیز در اختیار قراردادن زیرساخت‌ها به کمک بیاید و نیروهای دغدغه‌مند مردمی کار را به‌صورت جهادی دست بگیرند و قدم‌های بزرگ را بردارند.