به گزارش «شیعه نیوز»، دکتر مصطفی حمدیه - عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی - به بهانه روز جهانی آلزایمر در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه این روزها با شیوع اختلال فراموشی در سطح جوامع روبرو هستیم که نباید آن را با بیماری آلزایمر اشتباه بگیریم، عنوان کرد: "فراموشی" اغلب به دنبال مشغله‌ها و پریشانی ذهن و وجود سطح بالای استرس و اضطراب در زندگی افراد بروز کرده و عملکرد تمرکزی افراد را دچار اختلال می‌کند.
فراموشی را با آلزایمر اشتباه نگیرید
وی با بیان اینکه "فراموشی" محدودیت سنی نداشته و ممکن است حافظه اکثر جوانان، بزرگترها و مسن‌ترها در شرایط استرس زندگی تحت تأثیر پریشانی ذهنی قرار بگیرد، اظهار کرد: این روزها جوانان زیادی با اختلال حافظه و فراموشی به مطب روانپزشکان مراجعه کرده و این عارضه را به اشتباه "آلزایمر" تعبیر می‌کنند. این افراد اغلب از نداشتن تمرکز در کارها و فراموشی‌های زودگذر گله دارند، در حالیکه فراموشی‌های موردی غالبا واکنشی است به شرایط موجود جامعه و استرس و مشغله‌های زندگی، چراکه اطلاعات ذهن افراد آرام و متمرکز نبوده و با به هم خوردن تمرکز ناشی از پریشانی ذهن، اطلاعات به خوبی ثبت نشده و لذا یادآوری اطلاعات نیز اتفاق نمی‌افتد، به عبارت دیگر فرایند Register & Recall اطلاعات دچار اختلال میشود.
این عضو هیات علمی دانشگاه، درمان فراموشی را بکارگیری تکنیک‌های تقویت حافظه، تمرکز ذهن، مراقبه و مدیتیشن دانست و ادامه داد: هرچه ذهن افراد آرامش بیشتری پیدا کرده و متمرکزتر شود، فرایند ثبت و به یاد آوردن اطلاعات نیز بهتر انجام میشود.
انواع دمانس و مهمترین علل بروز آن
حمدیه با تاکید بر اینکه افراد نباید فراموشی را با عارضه دمانس و بیماری آلزایمر اشتباه بگیرند، برای روشن‌تر شدن موضوع توضیح داد: دمانس که در فارسی "نسیان" تعبیر میشود، با اختلال حافظه همراه است، به گونه‌ای که با بروز دمانس ابتدا حافظه فوری و به دنبال آن حافظه کوتاه مدت و در نهایت حافظه دراز مدت افراد دچار اشکال میشود.
دمانس‌های برگشت پذیر چگونه درمان می‌شوند؟
وی دمانس را به دو بخش برگشت پذیر و غیرقابل بازگشت تقسیم کرد و گفت: برخی دمانس‌ها که به علل مدیکال و پزشکی بروز پیدا می‌کنند، با درمان آن علت فیزیکی و پزشکی برگشت پذیرند، به عبارت دیگر زمانی که فرد به علت عفونت و ورم مغزی، انسفالوپاتی یا ضایعات مغزیِ منجر به جمع شدن مایع مغزی (هیدروسفالی) و یا برخی بیماری‌های داخلی مانند دیابت و فشار خون، عارضه تنگی عروق پیدا می‌کند، همین مساله مقدمه بروز دمانس بوده و فرد موقتا دچار اختلال حافظه میشود، لذا اگر علت فیزیکی منجر به بروز دمانس درمان شود، اختلال حافظه نیز درمان شده و شرایط فرد به حالت عادی برمی‌گردد.
وی با بیان اینکه دمانس برگشت پذیر که مهمترین علامت آن اختلال حافظه است در هر سنی بروز می‌کند، عنوان کرد: با این حال شیوع آن در مسن‌ترها به دلیل داشتن انواع بیماری‌های زمینه‌ای مثل فشار خون و دیابت بیشتر است، به عبارت دیگر انواع دمانس بیشتر در سنین بالا بروز می‌کند.
حمدیه در توضیح تأثیر بیماری‌هایی همچون دیابت در بروز دمانس، عنوان کرد: دیابت پیشرفته منجر به تنگی عروق مغزی شده که اگر به موقع درمان نشود، بیماری واسکولیت مغزی معروف به دمانس واسکولار یا دمانس عروقی مغز را ایجاد می‌کند، با این حال اگر دیابت یعنی همان بیماری زمینه‌ای عامل بروز دمانس به موقع درمان شود، از بروز دمانس واسکولار پیشگیری شده و حتی اگر بروز کند با درمان دیابت برطرف شده و بخشی از حافظه فرد برمی‌گردد.
وی زمان مراجعه به پزشک و شناسایی سریع بیماری را در درمان به موقع دمانس تاثیرگذار دانست و گفت: از طرف دیگر اگر بیماری به موقع درمان نشده و مزمن شود، می‌تواند منجر به بروز اختلالات مغزی و آنسفالوپاتی شود.
"آلزایمر" شایع‌ترین دمانس بدون بازگشت
این روانپزشک در ادامه برخی دیگر از انواع دمانس را غیرقابل بازگشت دانست و با بیان اینکه آلزایمر شایع‌ترین دمانس برگشت ناپذیر است، گفت: آلزایمر از بیماری‌های دوره سالمندیست که با توجه به افزایش طول عمر افراد و ارتقای امید به زندگی در جوامع مختلف، آمار شیوع آن رو به افزایش است، به همین دلیل از آلزایمر به عنوان بیماری قرن یاد میشود.
وی با بیان اینکه بیماری آلزایمر همه مغز را درگیر کرده و طی آن سلول‌های مغز تحلیل می‌رود، مطرح کرد: با نابودی هر نورون از مغز، نورونی جای آن را نمی‌گیرد، بنابراین مغز مبتلایان آرام آرام کوچک میشود که به این فرایند کوچک شدن مغز، "اتروفی" گفته میشود. به عبارت دیگر مغز آرام آرام سلول‌های خود را از دست داده و به دنبال آن شیارهای مغز بازتر و بافت مغز کم میشود.
به گفته این متخصص، آلزایمر؛ آهنگ کلی نابودی آرام آرام مغز بوده که طی آن روند جمع شدن، چروکیدگی و کم شدن حجم مغز کاملاً از طریق تصویربرداری از مغز با روش ام آر آی و سی تی اسکن مشهود است. با بروز آلزایمر حافظه کوتاه مدت آرام‌آرام تحت تاثیر قرار گرفته و به مرور به گذشته دور نیز سرایت می‌کند، به عبارت دیگر زمانیکه حافظه فرد دچار مشکل میشود، یعنی قصه آلزایمر در حال شروع است.
نقش تعیین کننده ژنتیک و ارث در بروز آلزایمر
این محقق حوزه آلزایمر، نقش ژنتیک و ارث را در بروز آلزایمر بسیار تعیین کننده دانست و گفت: حتما در سابقه بیماران، ابتلاهای خانوادگی مشاهده میشود، به عبارت دیگر استعداد ژنتیکی افراد به علاوه برخی بیماری‌ها و عوامل محیطی در بروز بیماری آلزایمر تاثیر گذار است.
وی با تاکید بر اینکه هنوز درمان قطعی برای این بیماری کشف نشده، اظهار کرد: دارو و درمان‌هایی که در حال حاضر برای بیماران مبتلا به آلزایمر تجویز میشود، تنها روند پیشرفت بیماری را کند کرده و به عبارت دیگر طول عمر و کیفیت زندگی بیمار را ارتقا می‌دهد، ولی قادر به درمان قطعی بیماری نبوده و نمی‌تواند برای سلول‌های نابود شده در سیر بیماری، جایگزینی پیدا کند.
برخی درمان‌های آلزایمر
حمدیه با اشاره به برخی از درمان‌های موجود برای بیماری آلزایمر، عنوان کرد: یک واسطه شیمیایی مغز یا نوروترانسمیتر به نام استیل کولین در پیدایش این بیماری نقش پر رنگی دارد، به عبارت دیگر کاهش استیل کولین می‌تواند با این بیماری نسبت داشته باشد، لذا داروهای موجود تحت عنوان داروهای " آنتی کولین استراز" با اصلاح سیستم و افزایش درصد استیل کولین، جلوی پیشرفت این نوع از دمانس را می‌گیرد. البته همانطور که گفته شد درمان‌ها قطعی نبوده و تنها سیر پیشرفت بیماری را کند می‌کند.
این استاد دانشگاه، علاوه بر اختلال حافظه و عملکرد، هذیان و توهم را از دیگر عارضه‌های مراحل حاد این بیماری دانست و گفت: گاها رفتارهای غیرعادی از بیماران سر می‌زند که علت آن پیشرفت سیر بیماری‌است، لذا خانواده‌ها و مراقبان این افراد باید ضمن آگاهی و شناخت کامل نسبت به سیر بیماری، مهارت لازم برای مراقبت از بیمار مبتلا به آلزایمر را کسب کنند.
وی ایجاد اختلال در اصل زمان، مکان و اشخاص را از عارضه‌های جدی این بیماری عنوان کرد و گفت: به عبارت دیگر افراد زمان و مکان را گم کرده و در مراحل حاد حتی اقوام درجه یک خود را نیز نمی‌شناسند که همین مساله اهمیت مراقبت صحیح از بیماران مبتلا به آلزایمر را دو چندان می‌کند.
روشی قطعی برای پیشگیری از بروز آلزایمر وجود ندارد
حمدیه با بیان اینکه روشی قطعی برای پیشگیری از بروز آلزایمر وجود ندارد، عنوان کرد: برخی افراد به صورت ژنتیک مستعد ابتلا به این بیماری هستند و لذا علایم آن به مرور و معمولا بعد از 65 سالگی شروع میشود. البته درصورت شروع به موقع درمان، می توان تا حدود زیادی از پیشرفت سریع بیماری پیشگیری کرد.
تفکیک پروسه پیری از آلزایمر
این متخصص روانپزشکی در ادامه با تاکید بر اینکه البته اغلب افراد با افزایش سن درجاتی از اختلال حافظه را پیدا می‌کنند، گفت: این نوع اختلال در حافظه به دلیل پروسهaging یا پیر شدن بروز می‌یابد و ارتباطی با بیماری آلزایمر ندارد، به عبارت دیگر اغلب افراد زمانی که به سن 65 و 70 سالگی می‌رسند به مرور با درصدی از اختلال حافظه و فراموشی مواجه می‌شوند ولی این مساله برخلاف آلزایمر، اختلال جدی در زندگی و عملکرد فرد ایجاد نمی‌کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه با تاکید بر اینکه بروز آلزایمر ارتباط چندانی با عوامل محیطی و منطقه‌ای و یا سبک زندگی افراد ندارد، عنوان کرد: با این حال سبک زندگی، بیماری‌های زمینه‌ای، میزان مصرف مواد و الکل در مساله بروز دمانس‌های برگشت‌پذیر بسیار تاثیرگذار بوده و لذا در مناطق و کشورهایی که میزان مصرف مواد و به خصوص الکل بالاست، میزان شیوع اختلال فراموشی و دمانس‌های برگشت پذیر نیز افزایش پیدا می‌کند. از طرف دیگر شیوع آلزایمر همچون بیماری اسکیزوفرنی در تمام مناطق دنیا درصد ثابتی داشته و تفاوت زیادی بین کشورهای مختلف وجود ندارد، البته به نظر می‌رسد که به دلیل افزایش امید به زندگی و طول عمر افراد، میزان بروز آلزایمر در کشورهای مختلف در حال افزایش است.
ضرورت برنامه ریزی برای مواجهه با افزایش جمعیت سالمندی در سال‌های آینده
وی با تاکید بر اینکه افزایش جمعیت سالمندی و در پی آن افزایش شیوع بیماری آلزایمر، نگرانی‌هایی در ارتباط با مراقبت و نگهداری از سالمندان مبتلا به آلزایمر ایجاد می‌کند، تاکید کرد: به خصوص در کشور ما که طی چند سال آینده با افزایش بالای جمعیت سالمندی روبرو هستیم، باید از امروز به فکر بوده و در زمینه تربیت نیروی پزشک و پرستار ویژه سالمندی و فراهم آوردن امکانات و تسهیلات لازم برای مراقبت از بیماران مبتلا به آلزایمر، برنامه ریزی و سیاستگذاری داشته باشیم.
حمدیه نوع مراقبت و نگهداری از بیماران آلزایمری به دلیل شرایط خاص این بیماران را بسیار ویژه و تخصصی دانست و گفت: چند ثانیه غفلت از این بیماران می‌تواند خطرات و تبعات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد؛ از آنجاکه حافظه این افراد دچار اختلال میشود، گاهی ممکن است شیر آب و یا گاز را روشن کرده و بعد فراموش کنند ببندد، یا مثلا به تنهایی از منزل خارج شده و راه بازگشت را پیدا نکنند، حتی این افراد در مراحل شدید بیماری دچار هذیان و توهم می شوند که اگر خانواده و مراقبان از این سیر بیماری اطلاع نداشته باشند، نمی توانند برخورد درستی با موضوع داشته باشند، همین مسایل اهمیت تربیت پرستاران و مراقبان ویژه این گروه را تشدید می‌کند.
ضرورت تربیت پزشک و پرستار ویژه بیماری آلزایمر
این متخصص روانپزشکی ادامه داد: تدوین برنامه‌ها و راهکارهایی برای تشخیص و شناسایی زودرس بیماری آلزایمر با هدف پیشگیری سریع از پیشرفت عوارض بیماری، در دسترس بودن داروهای مورد نیاز بیماران و همچنین برنامه‌ریزی برای تربیت پرستاران و مراقبان ویژه برای نگهداری از بیماران مبتلا به آلزایمر از نکات ضروری برای مواجهه با چالش افزایش جمعیت سالمندی و به تبع آن آمار بیماران مبتلا به آلزایمر در سطح کشور است.
حمدیه با اشاره به برخی شرایط ویژه برای نگهداری از بیماران مبتلا به آلزایمر، گفت: پرستاران و پزشکان باید شرایط این بیماران را درک کرده و با شیوه صحیح برخورد با آنان آشنا شوند. از طرف دیگر از آنجا که درمان و مدیریت این بیماری بین متخصصان روانپزشکی و نورولوژی مشترک است، باید ضمن تربیت نیروهای ویژه پزشک برای این بیماری، پرستاران کارشناسی ارشد رشته‌های روانی را نیز برای مراقبت و نگهداری از سالمندان مبتلا به آلزایمر تربیت کرده و آموزش دهیم.
ضرورت فرهنگ سازی و ارتقای آگاهی جامعه برای برخورد با بیماران مبتلا به آلزایمر
وی فرهنگ سازی و ارتقای آگاهی جامعه برای برخورد با بیماران مبتلا به آلزایمر را از دیگر ضروریات دانست و گفت: آگاهی جامعه و نحوه برخورد با بیماران آلزایمری، کیفیت زندگی آنان را ارتقا داده و پیشرفت بیماری را کند می‌کند. به عنوان نمونه گاهی به دنبال تبعات این بیماری رفتارهای غیرعادی از مبتلایان سر زده و یا نا آرام و بی قرار می‌شوند که نباید در مقابل با آنان بدرفتاری شود، باید بدانیم که این مسئله از علائم بیماری بوده و باید هرچه سریع‌تر نسبت به درمان، مشورت با پزشک معالج و دریافت داروهای ویژه هر یک از این علایم اقدام شود.
این روانپزشک در خاتمه مجددا بر شناسایی و تشخیص سریع آلزایمر با هدف پیشگیری از پیشرفت بیماری تاکید کرد و گفت: اگرچه نمی‌توان حافظه این بیماران را بازگرداند ولی توصیه میشود برای پیشگیری از پیشرفت بیماری، این افراد در فضاهای روشن نگهداری شوند و مرتبا با آنها کار و صحبت شود، تکنیک‌های خاصی وجود دارد که علاوه بر درمان دارویی، با استفاده از این تکنیک‌ها می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.