به گزارش «شیعه نیوز»، زیارت اماکن مقدس با انگیزه الهی یا قصد قربت یکی از ارکان پنج‌گانه در اسلام است. واژه «حج» در زبان عبری «حگ» است؛ به معنای عید. این واژه از ریشه «ح» و «گ» به معنای «پیرامون چیزی گشتن و طواف کردن» است. حج یا حگ از واژگان قدیمی زبان سامی بوده و غیر از زبان عبری در زبان‌های آرامی و صائبی نیز وجود دارد.
حج در ادیان آسمانی جایگاهی ویژه داشته است، هرچند در طول حیات جوامع و فرهنگ‌ها دستخوش تحولات و گاه با خرافات و تحریف‌ها آمیخته شده و از مسیر اصلی‌اش به انحراف گراییده است.
حج در همه آیین‌ها یکسان نیست، امّا قدر مسلّم تمام پیامبران این عمل عبادی را انجام داده و مردم را به آن دعوت کرده‌اند. ولی در طول حیات انسان، ادیان الهی و کتب آسمانی مانند صحف ابراهیم، تورات موسی(ع)، انجیل عیسی(ع) و زبور داوود(ع) دستخوش تحریف شده و هواهای نفسانی و امیال بشری در آن دخالت کرده و آنها را به بازی گرفته است؛ چنانکه آیه کریمه بیان می‌کند: «وَ ذَر الذین اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَعِبًا وَلَهْوًا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا…؛ و کسانی را که دین خود را به بازی و سرگرمی گرفتند و زندگی دنیا آنان را فریفته است، رها کن...»(انعام/ ۷۰).
در این گزارش به نقل از پایگاه خبری الیوم السابع توضیح می‌دهیم که چگونه پیروان ادیان آسمانی و دیگر آیین‌ها حج را به جای می‌آورند و شعائرشان چیست.
حج در اسلام
هزاران نفر از مسلمانان هر ساله رکن اعظم از ارکان اسلام را به جای می‌آورند. برگزاری حج در مکه مکرمه و گرامیداشت عید سعید قربان در عمل به آیه ۲۷ سوره حج که می‌فرماید: «وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ؛ و مردم را دعوت عمومی به حج كن تا پياده و سواره بر مركب‌های لاغر از هر راه دور (به سوی خانه خدا) بيايند» انجام می‌شود.
مناسک حج از روز هشتم ماه ذی‌الحجه که روز «ترویه» نام دارد، با احرام حجاج در مکان‌هایی مشخص در شهر مکه آغاز می‌شود. حجاج پس از طواف خانه کعبه به سوی منا رفته و روز عرفه را در صحرای عرفات می‌گذرانند. حاجیان تا غروب روز نهم در عرفات می‌مانند و پس از آن راهی مشعر شده و پس از طلوع آفتاب روز دهم ذی‌الحجه برای انجام رمی جمرات روانه منا می‌شوند.
مناسک حج در ادیان مختلف
در آخر مِنا سه ستون سنگی وجود دارد که اوّلین ستون، «جمره اُولی» و دومین آنها «جمره وُسطی» و سوّمی را «جمره عُقبی یا عَقَبه» می‌نامند، اوّلین کار واجب در روز عید قربان زدن هفت عدد ریگ به جمره عقبه است. پس از انجام اعمال مِنا در روز عید قربان، حاجی باید بار دیگر برای انجام پنج عمل از اعمال حج به مکّه برگردد. سپس بار دیگر به منا رفته و ایام تشریق را در آنجا می‌گذراند و پس از آن به مکه بازگشته و پس از انجام طواف وداع مکان‌های مقدس را ترک می‌کنند.
یهودیت
حضرت موسی(ع) از پیامبران اولوالعزم بود و امکان نداشت از طریق حجّ صحیح منحرف شود و به راهی که جز رضای خداوند است، ره بسپارد. بنابراین، انحراف‌هایی که در حج یهود رخ داده، عملکرد پیروانی است که به تعالیم و اوامر خداوند ملتزم نشده و در نتیجه به انحراف گراییدند.
یهودیان سنّت پیامبرشان، موسی کلیم‌اللّه را ـ که در حج به خانه خدا توجه داشت ـ پیروی نکردند و بیشتر تعالیم شریعت موسی و از جمله حج را تحریف کردند. در حال حاضر حج از دیدگاه یهودیان واجب نیست و از ارکان عبادات آنها به شیوه‌ای که در اسلام دیده می‌شود به شمار نمی‌آید و حداکثر به عمره مسلمانان شباهت دارد.
پس از کلیم علیه‌السلام، یهود به فرقه‌های مختلف درآمدند و هر فرقه‌ای شیوه‌ای را برای حج برگزید و مکانی را برای آداب و مراسم حج انتخاب کرد؛ برای مثال:
۱. گروهی از آنها آهنگ بیت‌المقدس و هیکل سلیمان کردند.
۲. گروهی به کوه طور سینا رفتند.
۳. برخی «بئر حیّ» واقع در نزدیکی شهر الخلیل را برگزیدند.
۴. برخی دیگر به اماکن متبرکه به تعبیر آنها، که مهم‌ترین آنها کوه‌های برافراشته و تپه‌ها و چاه‌های آب و اماکن دیگر طبیعی است، رفتند.
در حال حاضر، یهودیان سه عید دارند که به نام اعیاد حج شناخته شده است و هر یهودی باید در هر سال سه بار حج به جای آورد. عید الفصح، عید المظال و عید الأسابیع اعیادی هستند که به اعیاد حج در آیین یهودیان شهرت دارد. تورات بر هر یهودی واجب کرده است که سه بار در سال به حج معبد مقدس برود و براساس دانشنامه یهودیان ادای حج تنها بر مردان واجب است و بر زنان، کودکان، سالمندان، معلولان و بیماران ذهنی واجب نیست و بر هر کسی واجب است مقداری را که میزان آن مشخص نشده است صدقه دهد.
سفر حج در اعتقادات یهود عبارت است از زیارت بیت‌المقدس و مشخصاً دیوار البراق یا دیوار غربی و براساس اعتقاد آنها باقیمانده هیکل سلیمان و به منزله کعبه یهودیان است. در آیین یهود عیدالفصح سالروز نجات بنی‌اسرائیل به رهبری موسی(ع) از دست فرعون، پادشاه مصر، است. واژه «بیساح»(عبور) به عبور ملک عذاب از فراز سرزمین مصر بدون آسیب رسیدن به یهودیان و همچنین به گذشتن زمستان و آمدن بهار و انتقال یهودیان از بندگی به آزادگی و عبور آنها از دریا به همراه حضرت موسی(ع) اشاره دارد.
سامری
یهود فرقه‌های متعددی دارد که یکی از آنها فرقه سامری است. فرقه سامریه از فرقه‌های قدیمی دین یهود محسوب می‌شود. سامری‌ها خود را از نسل حضرت یوسف(ع) می‌دانند و به همین جهت به آنها بنویوسف نیز گفته می‌شود.
پیرامون پیدایش سامری‌ها اختلافات بسیار جدی وجود دارد و حتی برخی معتقدند اینان در اصل از نسل یهودیان کم سواد و ضعیف بوده‌اند که در زمان اسارت بابل، در فلسطین ماندند و به بابل نرفتند. با این حال، عموم یهودیان، سامری‌ها را به عنوان فرقه‌ای یهودی قبول ندارند و معتقدند اینان حتی به خدای دین یهود نیز اعتقاد ندارند.
در مقابل، سامری‌ها خود را پیروان اصلی دین حضرت موسی(ع) می‌دانند که در برابر تحریف‌ها ایستادگی کرده‌اند. آنان خود را «شومریم» می‌خوانند که به معنای حافظان شریعت بوده و این اصطلاح، نشانگر رویکرد سامری‌ها به دین موسی(ع) است. یهودیان و سامری‌ها عموماً، اختلافات بسیار جدی و مهمی با یکدیگر داشته‌اند که منشأ تاریخی دارد و حتی در کتاب مقدس نیز از این اختلاف و جنگ میان آنان، یاد شده است.
سامری‌ها سه بار در سال حج به جای می‌آورند که عبارت است از: حج فطیر، حج اسابیع و حج مظال «عرش». حج معمولاً و لزوماً در کوه جرزیم در مکان مقدس سامری‌ها به ویژه معبد حضرت موسی(ع) که در سینا آن را بنا کرد و براساس اعتقاد سامری‌ها، یوشع بن نون آن را به کوه جرزیم انتقال داد و همچنین محل ذبح حضرت اسماعیل(ع) است، انجام می‌گیرد.
مسیحیت
مسیحیان نیز همانند یهود، در آیین خود، راه و روش‌های متعددی را پیموده و حج را نیز بدینگونه تعریف کرده‌اند که پیرامون نمادهای مورد تقدیس خود، به طواف بپردازند و قربانی و نذوراتی تقدیم کنند و با گریه و تضرّع، آمرزش گناهان خود را بخواهند و برخی از آنها لذّت‌های حلال دنیا و خواسته‌های مشروع را بر خود حرام ساخته و طریق رهبانیت پیموده و مسیح را به خدایی برگزیده تا گناهانشان را بیامرزد و به بهشت رهنمون شوند.
علی‌رغم این که مسیحیت در اصول شناخته شده خود (تجسد، طلب و قیامت) چیزی به اسم حج ندارد، اما مسیحیان همواره به حج مکان‌های مقدس خود گرایش دارند. براساس گفته جیروم قدیس که می‌گوید: «یکی از ارکان دین، تعبد در جایگاهی است که مسیح در آن قدم نهاده است»، مسیحیان تمایل زیادی دارند که از صبح زود خود را در مکان‌هایی که مسیح در آنها رفت و آمد داشته است، ببینند.
موسم حج مسیحیان شرق با موعد عید قیامت همزمان است. آنها در این زمان مکان‌های مقدس خود از جمله کلیسای یوحنا المعمدان و کلیسای مهد در بیت لحم(زادگاه حضرت مسیح) را زیارت کرده و از کوه التجربه(قرنطل) و کوه صهیون صعود کرده و به زیارت قبر حضرت داود(ع) می‌روند. شبیه آنچه در اعتقادات یهود وجود دارد و در آخر به زیارت کلیسای قیامت در قدس رفته تا به ظن خود معجزه قبر مسیح را، که نوری از آن ساطع می‌شود، ببینند و براساس اعتقادات خود قبر مسیح را در آنجا زیارت می‌کنند.
مسیحیان کاتولیک روم به روستای لورد در جنوب فرانسه می‌روند که ایستگاه اصلی حج آنها شمرده می‌شود. روستای لورد در پندار رومیان کاتولیک، محل ظهور مریم مقدس(س) نزد قدیسه برنادیت در سال ۱۸۵۸ است. برخی نیز برای زیارت کشیش پطرس در روم که هر سال میزبان میلیون‌ها زائر هست، به شهر واتیکان سفر می‌کنند و حج نزد آنها «مراسم تعمید» نام دارد و آیینی برای بخشش گناهان و پوشاندن خطاها با آب است.
به اعتقاد آنها تعمید آدابی آسمانی است که نخستین‌بار ملائکه در آسمان و در صدر آنها جبرائیل آن را انجام دادند و اکنون به جای آن یکی از مردان دینی، بقیه پیروان این دین را از آلودگی و خطا منزه می‌کند. تعمید در نظر آنها به منزله یک زندگی جدید برای فرد است؛ گویی که پس از پاک شدن گناهانش در آب جاری دوباره متولد شده است.
مسیحیان باید در این زمان لباس‌هایی بپوشند که تشکیل شده از یک پیراهن بلند، یک شلوار، کمربند و عمامه برای مردان و شال برای زنان. تعمید زنان و مردان جدای از یکدیگر انجام شده و تعمید مشترک وجود ندارد و تعمید باید علنی باشد. این کار سه بار در زندگی فرد انجام می‌شود. بار اول در نخستین ماه از آغاز زندگی است که پدر با خواندن دعاهای گوناگونی به جای فرزندش این کار را انجام می‌دهد. بار دوم در شش سالگی و بار سوم در زمان ازدواج است. مسیحیان آداب دیگری در اعیاد و مناسبت‌ها دارند.
هندوئیسم
هندوئیسم، هندوگرایی یا آئین هندو سه هزار سال دیرینگی و میلیون‌ها پیرو دارد. هندوگرایی پس از مسیحیت و اسلام سومین دین بزرگ جهان است. ۸۰ درصد از جمعیت ۱٫۲ میلیاردی هندوستان پیرو آیین هندو هستند و حدود ۳۰ میلیون نفر دیگر از پیروان هندوئیسم نیز در دیگر کشورها زندگی می‌کنند.
«کومبه میلا» جشنواره‌ای در هند است که معتقدان هندو در بازه زمانی ژانویه و فوریه مکان‌های مختلفی در طول رود گنگ و به ویژه شهر الله‌آباد رفته و در آداب استحمام ویژه‌ای که هر چند سال یک بار انجام می‌شود، مشارکت می‌کنند. کومبه میلا بزرگترین تجمع دینی در جهان است که حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیون نفر در آن مشارکت دارند.
بودیسم
از آیین‌های رایج در شرق آسیا و دارای اماکن زیارتی مقدس و مناسکی همانند حج و عمره است. حج در آیین بودائیان فریضه و یا یک آداب دینی نیست. بودایی‌ها سفر جمعی و زیارت اماکن مقدس را سال‌ها بعد از مرگ بودا آغاز کردند.
در آیین بودا اماکن زیارتی بسیاری وجود دارند؛ اما زیارت چهار مکان که بنا بر گزارش‌ها شخص بودا دستور زیارت آنها را داده است، دارای جایگاهی ویژه هستند. برخی اعمال متداول در این اماکن شباهت‌هایی به مناسک حج دارند.
مکان‌های مقدس نزد بودائیان عبارت است از: «لومبینی» محل تولد بودا در نپال، «بودگیا» یا گهواره بودائیسم؛ جایی که در باور بودائیان، بودا مدت هفت شبانه‌روز زیر درختی ریاضت کشید تا اینکه به حقیقت دست یافت و «سارنات» در هند (محل ایراد نخستین خطبه بودا) و «کوشیناره» مرقد بودا در هند.
در آیین بودیسم تمام زیارتگاه‌ها مقدس و دارای حرمت تلقی می‌شوند. در این میان، چهار زیارتگاه مذکور بسیار بالاتر و برجسته‌تر از دیگر مکان‌های زیارتی هستند. این تقدس تا بدان جاست که از این اماکن به عنوان مکان‌های امن بودایی یاد می‌شود. هر فرد به محض ورود به این مکان‌ها در امان خواهد بود و حق تعرض به افراد در این مکان‌ها وجود ندارد؛ زیرا تقدس این اماکن اجازه انجام رفتاری نمی‌دهد را که موجب بی‌حرمتی شود.
آیین شینتو
شینتو(Shinto) یعنی طریقه خدایان، آیین باستانی ژاپن است. این آیین الهه خورشید به نام اماتراسو(Amaterasu) را نگهبان سرزمین اجدادی می‌داند و خاندان سلطنتی را از نسل این خدا و تجسم وی می‌شمارد.
میلیون‌ها نفر از پیروان آیین شینتو به معبد بزرگ ایسه، که یکی از مقدس‌ترین مکان‌های این آیین در ژاپن است، می‌روند. ایسه مکان تجمع بیش از ۱۰۰ معبد شبیه معبد نیکو است که به «اماتراسو» الهه خورشید اختصاص دارد.
سیک
پدیده آیین سیک‌ها یکی از ادیان شرقی به شمار می‌آید که اول بار حدود پانصد سال پیش به پیشوایی گورو نانک در منطقه‌ای از پنجاب پیروانی را به خود اختصاص داد. آیین سیک‌ها دینی نوظهور است که از پیدایش آن حدود پانصد سال می‌گذرد، امروزه نیز بیشتر جمعیت پیروان این آیین در این منطقه ساکن هستند.
«دربار صاحب» یا معبد طلایی، مقدس‌ترین معبد و زیارتگاه اصلی پیروان آیین سیک است که در شهر امریتسار هند قرار دارد و هر ساله هزاران نفر از پیروان این دین به آنجا می‌روند. این پرستشگاه را «گورو رام داس»، چهارمین پیشوای مذهبی سیک‌ها، بنیان نهاد.
در بین سیک‌های سرتاسر جهان، دربار صاحب مکانی زیارتی محسوب می‌شود و این معبد برای سیک‌ها مکانی مقدس به شمار می‌رود، زیرا گورو جاودانه این آئین، کتاب گورو گرانت صاحب در آن نگهداری می‌شود که کتاب مقدس آئین سیک و یازدهمین گورو است. نوشته‌ها و سروده‌های گورو ارجن در گورو گرانت صاحب نیز در این معبد قرار دارد و بیش از ششصد کاهن در این معبد مشغول به کارند.