مسلم بن عقیل چگونه مورد اعتماد ائمه اطهار(ع) شد؟

به گزارش «شیعه نیوز»، حضرت سیدالشهدا علیه السلام دارای یاران باوفا و مخلصی بوده‌اند که هرچند تعداد آن‌ها کم بوده، ولی از آن‌ها به عنوان بزرگ‌مردان تاریخ یاد شده و نامشان هنوز هم بعد از قرن‌ها زنده مانده است. اما باید دانست که یاران صادق امام حسین علیه السلام را نباید به 72 شهید کربلا محدود کرد. چراکه افرادی مانند جناب مسلم بن عقیل و یا هانی بن عروه از جمله افرادی هستند که در راه دفاع از ولایت و امامت امام حسین علیه السلام جان خود را از دست داده و به درجه والای شهادت نائل شدند. درواقع آن‌ها اولین شهدا از یاران امام حسین علیه السلام محسوب می‌شوند. جناب مسلم که هرچند پسرعموی امام حسین علیه السلام محسوب می‌شد، اما ادب پیروی از امام زمانش را از دست نداد و در همه دوران زندگی خود تابع امر ولایت بود. تا جایی که بارها از سوی حضرت امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین علیه السلام به عنوان فرمانده و نماینده ویژه و مورد اعتماد انتخاب می‌شد.

خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام میرمحمد موسوی، کارشناس اسلامی و استاد حوزه، انجام داده به بررسی بخش‌هایی از خصوصیات اخلاقی و جنبه‌های شخصیتی جناب مسلم بن عقیل پرداخته است. آن طور که این محقق تاریخ اسلام توضیح می‌دهد، شخصیت جناب مسلم به گونه‌ای مخلص و مؤمن و ولایتمدار بوده که بارها از سوی ائمه معصوم علیهم السلام به عنوان نماینده ویژه تعیین شدند. ایشان از همان دوران خردسالی خود مورد توجه خاص حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بودند و وقتی به دوران جوانی رسیدند، چنان مؤمنانه و مخلصانه رفتار می‌کردند که نماینده آن حضرت و فرمانده بزرگی در لشکرهای ایشان بودند. در دوران امامت امام حسن مجتبی علیه السلام هم یکی از یاران صادق آن حضرت بودند و به عنوان یار باوفایی همیشه در راستای حقانیت اهل بیت علیهم السلام تلاش می‌کردند. بعد از شهادت امام حسن علیه السلام و آغاز امامت امام حسین علیه السلام هم مشاهده می‌کنیم که جناب مسلم در مواقع بسیار حساس در کنار امام زمان خود قرار می‌گرفته و حتی به همراه آن حضرت راهی مکه مکرمه شدند. سپس به عنوان نماینده ویژه آن امام بزرگوار به کوفه اعزام شدند. دقت کنید که همه این موارد نشان می‌دهد که ائمه معصوم علیهم السلام اعتماد زیاد و خدشه‌ناپذیری به جناب مسلم داشته‌اند. تا جایی که امام حسین علیه السلام از بین تمام یاران و همراهان خود ایشان را به عنوان نماینده و سفیر خود به سوی مردم کوفه می‌فرستند. به این ترتیب جناب مسلم را باید در ردیف شخصیت‌ها و چهره‌های بزرگ جهان اسلام و حتی بالاتر از بسیاری از آن‌ها قرار دهیم. از سوی دیگر امانت‌داری و وفای به عهد جناب مسلم از سوی ائمه اطهار علیهم السلام و به خصوص از سوی امام حسین علیه السلام شناخته شده بود. درواقع آن حضرت می‌دانستند که کسی را به سوی مردم کوفه می‌فرستند که دوستدار و شیعه حقیقی است و از جان خود برای دفاع از حق مایه می‌گذارد. در عین حال امانت‌داری است که پیام مردم کوفه را بی کم و زیاد به آن حضرت ابلاغ می‌کند.

اصالت خانوادگی جناب مسلم بن عقیل

بیشتر اطلاعاتی که درباره زندگی جناب مسلم عقیل داریم مربوط به حضور او در کوفه برای بیعت گرفتن از مردم برای امام حسین علیه السلام است. آن جناب پیش از این واقعه، چه سرگذشتی داشت؟

جناب مسلم بن عقیل فرزند عقیل و نوه جناب ابوطالب است. درواقع او برادرزاده حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام محسوب می‌شود. با این حساب مشخص است که او از خاندان بزرگوار و پاک بنی‌هاشم بوده و پدرش پسرعموی پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به حساب می‌آمده است. خاندان جناب مسلم از مردان و زنانی یکتاپرست، مؤمن، شجاع و دارای فضیلت‌های بسیاری بودند و این خصوصیات در شخصیت جناب مسلم هم دیده می‌شود. چنانکه نمونه آن را در نحوه حمایت ایشان از امام حسین علیه السلام می‌بینیم که در نهایت منجر به شهادت مظلومانه ایشان شد.

جناب مسلم از دوران کودکی‌اش تحت نظر عموی بزرگوار خود، امام علی علیه السلام، رشد کرد و تربیت شد و در بسیاری از مواقع همراه و هم‌نشین پسرعموهای باکرامت خود یعنی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام بود. به این ترتیب او از همان دوران خردسالی‌اش از دانش، تقوا، ایمان و سایر فضیلت‌های این خانواده بزرگوار و باکرامت بهره‌مند شد.

بیشتر بخوانید: زوایایی از زندگی نوه مشترک امام حسن و امام حسین(ع)/ رسول خدا(ص) چه لقبی به امام پنجم دادند؟

آشنایی با آموزه‌ها و نکات حج/ چرا طواف کعبه هفت دور است؟

در کلام پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله

شیخ صدوق هم این طور روایت کرده که روزی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله سؤال کردند که: «آیا شما عقیل را دوست دارید؟» آن حضرت فرمودند: «آری. من عقیل را به دو دلیل دوست می‌دارم: یکی برای خود عقیل و دیگری برای اینکه عمویم ابوطالب او را دوست دارد.»

و بعد ادامه دادند: «پسر عقیل (یعنی جناب مسلم) در راه محبت پسر تو (یعنی امام حسین علیه السلام) کشته خواهد شد و چشم‌های مؤمنین برای او اشک‌بار خواهند شد و ملائکه بر او صلوات می‌فرستند.»

ازدواج با دختر امام علی علیه السلام

جناب مسلم بن عقیل در دوران جوانی چگونه فردی بود؟

جناب مسلم آن‌قدر جوان شایسته و مؤمنی بود که امام علی علیه السلام او را به عنوان داماد خود پذیرفتند. ازدواج او با دختر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، به نام رقیه، موجب شد پیوند محکم‌تری با عمو و پسرعموهای خود برقرار کند.

تاریخ این طور شهادت می‌دهد که جناب مسلم بن عقیل همیشه در کنار امام حسن و امام حسین علیه السلام حضور داشته و در تمام موارد از ایشان پیروی می‌کرده است. درواقع او یکی از معدود افرادی است که حامی و پیرو حقیقی ائمه اطهار علیهم السلام در دوران مظلومیت ایشان بود.

فرماندهی شجاع و مدبر در میدان‌های جنگ

می‌دانیم که در دوران حکومت امام علی علیه السلام سه جنگ بزرگ داخلی روی داد. آیا جناب مسلم بن عقیل هم در این جنگ‌ها حاضر می‌شد؟

بله. جناب مسلم رزمنده شجاعی در میدان‌های مبارزه بود و همیشه از جان خود را برای دفاع از حق ایثار می‌کرد. یکی از مواردی که حضور او در میدان جنگ ثبت شده و از آن بسیار یاد شده، جنگ صفین است، یعنی جنگی که لشکر معاویه سیاس و کافر در برابر سپاه حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام به راه انداخت و این جنگ مدت‌ها طول کشید. جناب مسلم به قدری شجاعانه و بااقتدار بود که جناح راست لشکر امام علی علیه السلام با هدایت و فرماندهی او وارد مبارزه می‌شد.

مرد مورد اعتماد ائمه اطهار علیهم السلام

با این توضیحات، جناب مسلم بن عقیل نماینده ویژه امام معصوم علیه السلام بود و از سمت را حتی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام هم به ایشان داده بودند.

همین طور است. شخصیت جناب مسلم به گونه‌ای مخلص و مؤمن و ولایتمدار بوده که بارها از سوی ائمه معصوم علیهم السلام به عنوان نماینده ویژه تعیین شدند. ایشان از همان دوران خردسالی خود مورد توجه خاص حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بودند و وقتی به دوران جوانی رسیدند، چنان مؤمنانه و مخلصانه رفتار می‌کردند که نماینده آن حضرت و فرمانده بزرگی در لشکرهای ایشان بودند. در دوران امامت امام حسن مجتبی علیه السلام هم یکی از یاران صادق آن حضرت بودند و به عنوان یار باوفایی همیشه در راستای حقانیت اهل بیت علیهم السلام تلاش می‌کردند. به طوری که نام ایشان را در کنار نام افرادی مانند جناب جعفر طیار ثبت کرده‌اند.

بعد از شهادت امام حسن علیه السلام و آغاز امامت امام حسین علیه السلام هم مشاهده می‌کنیم که جناب مسلم در مواقع بسیار حساس در کنار امام زمان خود قرار می‌گرفته و حتی به همراه آن حضرت راهی مکه مکرمه شدند. سپس به عنوان نماینده ویژه آن امام بزرگوار به کوفه اعزام شدند. دقت کنید که همه این موارد نشان می‌دهد که ائمه معصوم علیهم السلام اعتماد زیاد و خدشه‌ناپذیری به جناب مسلم داشته‌اند.

تا جایی که امام حسین علیه السلام از بین تمام یاران و همراهان خود ایشان را به عنوان نماینده و سفیر خود به سوی مردم کوفه می‌فرستند. به این ترتیب جناب مسلم را باید در ردیف شخصیت‌ها و چهره‌های بزرگ جهان اسلام و حتی بالاتر از بسیاری از آن‌ها قرار دهیم.

نماینده ویژه امام حسین علیه السلام

مگر چه خصوصیات اخلاقی در شخصیت جناب مسلم وجود داشت که به عنوان نماینده ویژه امام حسین علیه السلام انتخاب شدند؟

جناب مسلم بن عقیل صاحب بصیرت بودند به طوری که در سخت‌ترین و خاص‌ترین شرایط جانب حق را تشخیص داده و در راه حق حرکت می‌کردند. درواقع هیچ چیزی نتوانسته بود در شخصیت و ایمان خالصانه ایشان رسوخ کند. به طوری که در تاریخ ثبت شده که جمعی از مسلمانان و حتی از خاندان بنی‌هاشم همراه امام حسین علیه السلام راهی کربلا نشدند و امام حسین علیه السلام همه را در انتخاب راه آزاد گذاشته بودند. اما مسلم بن عقیل یکی از افرادی بود که نه‌تنها همراه امام زمان خود از مدینه خارج شد، بلکه حتی جانش را در این راه فدا کرد.

در عین حال ایشان تابع بی‌چون و چرای امام زمان خود بودند و در همه برهه‌های زندگی در کنار ائمه زمان خود قرار می‌گرفتند و از ایشان تبعیت می‌کردند.

از سوی دیگر امانت‌داری و وفای به عهد جناب مسلم از سوی ائمه اطهار علیهم السلام و به خصوص از سوی امام حسین علیه السلام شناخته شده بود. درواقع آن حضرت می‌دانستند که کسی را به سوی مردم کوفه می‌فرستند که دوستدار و شیعه حقیقی است و از جان خود برای دفاع از حق مایه می‌گذارد. در عین حال امانت‌داری است که پیام مردم کوفه را بی کم و زیاد به آن حضرت ابلاغ می‌کند.

همه این خصوصیات اخلاقی و سجایا و کمالات شخصیتی جناب مسلم باعث شد که امام حسین علیه السلام، ایشان را به عنوان نماینده و سفیر خود به سوی کوفه بفرستند. چنانکه امام حسین علیه السلام در معرفی ایشان برای مردم کوفه، ایشان را برادر و پسرعمو و فرد مورد اعتماد معرفی کرده و این طور نوشته بودند که: «بسم الله الرحمن الرحیم، از حسین بن على به همه مؤمنین و مسلمین: هانى و سعید با نامه‏هایتان آخرین کسانى بودند که نزدم آمدند- هر چه گفتید و ذکر کردید را فهمیدم، حرف اکثر شما این است که ما پیشوایى نداریم لذا نزد ما بیا که شاید خدا به واسطه شما ما را گرد محور حق و راه راست جمع کند. برادر، پسرعمو و فرد مورد وثوق خانواده‏ام [مسلم بن عقیل‏] را به سوى شما فرستاده‏ام و مأمورش نموده‏ام وضع و نظرتان را برایم گزارش دهد. اگر نوشت که نظر همه شما و فضلا و عقلایتان همان است که پیک‏هایتان به من رسانده‏اند و در نامه‏هایتان خوانده‏ام، ان‌شاءالله به سرعت نزد شما مى‏آیم. قسم به جانم کسى امام نیست مگر آنکه عامل به قرآن باشد و بر اساس قسط عمل نماید و در گرو حق و حقیقت باشد و نفس خویش را بر خواست خدا وادارد.»

جایگاه جناب مسلم در منظر حضرت سیدالشهدا علیه السلام

با این توضیحات معلوم می‌شود که جناب مسلم جایگاه ویژه‌ای در نزد امام حسین علیه السلام داشته است.

بله. طبق منابع حدیثی مشخص می‌شود که شبیه همان منزلتی که نواب اربعه در نزد امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف داشته‌اند، جناب مسلم هم شبیه همان منزلت و جایگاه را در نزد امام حسین علیه السلام داشته. حتی در بعضی از منابع هم نوشته شده که او محدث بوده و از ائمه اطهار علیهم السلام نقل حدیث می‌کرده است. در عین حال او را دانشمند و فقیه و صاحب علوم دینی و معنوی خوانده‌اند که نشان می‌دهد جناب مسلم از لحاظ علمی نیز در مرتبه بالایی قرار داشته و همه این‌ها بر درجات شخصیتی او می‌افزاید.

ایشان به اندازه‌ای در نظر امام حسین علیه السلام دارای منزلت بوده که وقتی خبر شهادت او و جناب هانی را به آن حضرت دادند، مکرر آیه «إنا لله و إنا إلیه راجعون» گفته و فرمودند: «بعد از شما خیری در زندگی نیست.»

با این وجود، آیا مردم کوفه هم با شخصیت جناب مسلم آشنایی داشتند؟

بله. کوفیان هم از سال‌ها قبل جناب مسلم را می‌شناختند و می‌دانستند که ایشان مردی صاحب کمالات اخلاقی و ایمانی عظیم است. حتی می‌دانستند که ایشان مورد وثوق و اطمینان امام حسین علیه السلام است. به همین علت بود که در ابتدا با روی گشاده و خوش‌رویی از ایشان استقبال کردند. هرچند که بعد از مدتی حیله ابن زیاد و وعده‌های دنیایی او را خورده و بر روی ایشان شمشیر کشیدند و باعث شدند که با لب‌های تشنه به شهادت برسند.

تشخیص حق در سخت‌ترین شرایط و عمل به آن

اشاره کردید که جناب مسلم بن عقیل در حساس‌ترین شرایط هم حق را تشخیص می‌دادند و به آن عمل می‌کردند. ممکن است نمونه این از حق‌طلبی را مثال بزنید؟

نمونه‌اش زمانی است که جان جناب مسلم در خطر بود و ایشان در منزل جناب هانی بن عروه پناهنده شده بودند. همان زمان عبیدالله بن زیاد به بهانه احوالپرسی از جناب هانی وارد خانه ایشان شدند. همه شرایط مهیا بود که جناب مسلم، عبیدالله بن زیاد را به درک وال کند و او را بکشد. اما از این کار امتناع کردند.

وقتی دلیل این خودداری از قتل ابن زیاد را از ایشان سؤال کردند، جواب دادند که: به یاد سخنی از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله افتادم که فرمودند: «مؤمن کسی را غافلگیرانه نمی‌کشد.» درواقع این عمل ایشان در حالی که جان خودشان در خطر بود، نشان می‌دهد که بسیار پایبند دین اسلام بوده و در عین حال دارای دانش و آگاهی بسیاری در زمینه دینی بودند.