به گزارش «شیعه نیوز»، بیش از ۶۵۰ میلیون نفر در سراسر دنیا از چاقی، اضافه‌وزن و بیماری‌های ناشی از آن مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و بسیاری از انواع سرطان‌ها رنج می‌برند؛ مشکلی که روز به روز با رواج بیشتر سبک زندگی کم‌تحرک و ماشینی رو به افزایش است. براساس آمار‌های سازمان بهداشت جهانی سالانه در سراسر دنیا بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار صرف مشکلات و بیماری‌های ناشی از چاقی می‌شود.
با وجود تلاش‌های زیادی که برای ساخت دارو یا روش درمان مناسب برای رفع این معضل جهانی شده، فقط تعداد انگشت‌شماری داروی چاقی موفق به اخذ مجوز سازمان غذا و داروی ایالت متحده (FDA) شده‌اند. حتی همین تعداد اندک نیز تاکنون اثربخشی کافی و بلندمدت از خود نشان نداده‌اند. به‌تازگی گروهی از پژوهشگران مرکز تحقیقات زیست‌پزشکی پنینگتون در ایالات متحده با انتشار نتایج تحقیقاتشان از کشف نوعی پروتئین سلولی به نام بی‌اِی‌اِم ۱۵ (BAM۱۵) خبر دادند.
پروتئینی که براساس ادعای این پژوهشگران می‌تواند کلید تازه و احتمالا کارآمدی در درمان چاقی و بیماری‌های وابسته به آن باشد. با شنیدن این خبر خیلی‌ها امیدوار شده‌اند که بالاخره روزی را خواهند دید که بتوانند هرچقدر می‌خواهند بخورند و چاق نشوند!
قرص‌های رژیمی برای درمان چاقی و کاهش وزن در بهترین حالت تا ۱۰ درصد از اضافه‌وزن را ممکن است از بین ببرند. بیشتر این درمان‌ها عموما تأثیر بلندمدتی برای کنترل وزن ندارند و در واقع کارایی لازم را برای درمان کامل چاقی از خود نشان نمی‌دهند. بیشتر دارو‌های رژیمی عملکرد خود را از طریق کاهش اشتها و کاهش حجم مواد غذایی ورودی بدن نشان می‌دهند. اما در برخی تحقیقات ایجاد اختلال در سوخت‌وساز طبیعی سلولی به‌گونه‌ای هدفگیری می‌شود که سلول‌ها میزان سوخت‌وساز خود را به شکل چشمگیری افزایش دهند تا افراد بدون نیاز به کاهش مصرف مواد غذایی بتوانند مشکل چاقی خود را برطرف کنند. اما منظور از سوخت‌وساز سلولی چیست؟ فرآیند این سوخت‌وساز به چه صورتی در داخل سلول‌های بدن تنظیم می‌شود؟
لاغری با ایجاد اختلال در میتوکندری
همان‌طور که اشاره شد یکی از روش‌های دارو‌های لاغری، افزایش سوخت‌وساز بدن با ایجاد اختلال در مسیر طبیعی آن است. مواد غذایی در فرآیند‌های اکسیداتیوی که در میتوکندری طی می‌کنند در نهایت به تعداد مشخصی مولکول ای‌تی‌پی تبدیل می‌شوند. در صورتی که در بخشی از این زنجیره اختلالی ایجاد شود که بازده زنجیره سوخت‌وساز مواد غذایی کاهش یابد، یعنی تعداد مولکول ای‌تی‌پی کمتری تولید شود، بدن ناچار است برای تأمین انرژی مورد نیاز خود حجم بیشتری از مواد غذایی را بسوزاند و حتی از ذخیره‌های چربی‌اش استفاده کند. این ویژگی موجب معرفی مولکول ۲ و ۴ دی‌نیتروفنول (DNP) به عنوان داروی چربی‌سوز و لاغری شد. اما مشکلی که در مصرف این دارو وجود دارد این است که فاصله بین دوز مؤثر و دوز سمی این دارو بسیار اندک است و به همین دلیل خطر ایجاد مسمومیت برای مصرف‌کننده را به‌دنبال خواهد داشت.
محققان مرکز تحقیقات زیست‌پزشکی پنینگتون در مقاله‌ای که از نتایج تحقیقاتشان در مجله علمی «پزشکی مولکولی ای‌ام‌بی‌اُ» منتشر کرده‌اند، می‌گویند: «یکی از مشکلاتی که دارو‌های معرفی‌شده برای درمان چاقی نتوانسته‌اند به اندازه کافی مؤثر باشند یا اثربخشی بلندمدتی داشته باشند، این است که هنوز ریزمولکول‌هایی که بتوانند به شکل کارآمد و ادامه‌داری بر تنظیم سوخت‌وساز مواد غذایی مؤثر باشند به‌خوبی شناسایی نشده‌اند. در این پژوهش ما نشان دادیم با تنظیم میزان مولکول بی‌اِی‌اِم ۱۵ که ریزمولکولی است که در فرآیند زنجیره انتقال الکترون میتوکندری برای تولید مولکول‌های ای‌تی‌پی نقش دارد، می‌توان میزان تولید انرژی و سوخت‌وساز گلوکز و چربی را در سلول‌ها به نحوی کنترل کرد که از چاقی ناشی از خوردن جلوگیری شود.» ادعای جذابی که شاید روزی رویای بسیاری از ما انسان‌ها بوده است: بخور و چاق نشو!
از کاهش وزن تا پیشگیری از دیابت
به گفته این پژوهشگران حل معضل فراگیر چاقی نیاز به معرفی دارو‌های جدیدتر و موثرتری دارد و از نتایج به دست آمده از اثرات تجویز بی‌اِی‌ام ۱۵ بر روی حیوانات مدل آزمایشگاهی این طور استنباط می‌شود که در آینده‌ای نه‌چندان دور این مولکول یا ترکیبات مشتق‌شده از آن به توسعه روش‌های درمانی پیشرفته و دارویی مؤثر و در دسترس برای بیماران مبتلا به چاقی کمک خواهد کرد. در بررسی‌های انجام‌شده، مشاهده شد مولکول بی‌اِی‌ام ۱۵ میزان تنفس میتوکندریایی یا همان اکسیداسیون مواد غذایی را به صورت چشمگیری افزایش می‌دهد.
این مولکول با تنظیم وزن بدن و کاهش میزان ذخیره‌سازی چربی، تنظیم مصرف گلوکز در سراسر بدن و میزان مصرف انرژی بدن را نیز بهبود می‌بخشد. برخلاف دارو‌های رایج کنترل وزن، بی‌اِی‌ام ۱۵ میزان غذا‌خوردن یا اشتها را کاهش نمی‌دهد بلکه به‌شکل مؤثری می‌تواند بازده میتوکندری‌ها را کاهش دهد و به این ترتیب مقدار بیشتری از مواد غذایی صرف سوخت‌وساز بدن خواهند شد و مقدار کمتری به صورت چربی ذخیره می‌شود.
موش‌های تحت تیمار با بی‌اِی‌ام ۱۵ در برابر افزایش وزن مقاومت نشان دادند. علاوه‌بر این در این موش‌ها ترکیب بافتی بدن و سطح قند خون بهبودیافته‌تر بود. به همین جهت حتی به عقیده پژوهشگران این تحقیق، مولکول ذکرشده، ممکن است نامزد مناسبی برای دارورسانی هدفمند به بافت‌های چربی‌دار نیز باشد.
نکته جالب دیگری که در این تحقیق مشخص شد، این بود که بی‌اِی‌ام ۱۵ علاوه‌بر نقشی که در پیشگیری از افزایش وزن دارد، سطح قند خون و انسولین را نیز کاهش می‌دهد. همچنین با کاهش مقاومت بافتی به انسولین، میزان حساسیت بافت ماهیچه‌ای به انسولین را افزایش می‌دهد. مقاومت به انسولین در بافت‌های ماهیچه‌ای از اولین نشانه‌های به‌وجود آمدن دیابت نوع ۲ در افراد است.
در نتیجه این مولکول علاوه‌بر نقشی که در کاهش وزن ایفا می‌کند، می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ نیز مؤثر باشد. از طرفی با کاهش روند ذخیره‌سازی چربی در بافت‌هایی مانند کبد، کلیه و خون از بیماری‌هایی مانند کبد چرب و مشکلات قلبی نیز پیشگیری خواهد کرد.
این نتایج درخشان فعلا در مرحله بررسی در مدل حیوانی و کشت سلولی گزارش شده است، اما اگر بتواند در ادامه نیز همین اثرات شگفت‌انگیز را در بررسی‌های بالینی از خود نشان دهد، به نظر می‌رسد در سال‌های پیش رو شاید چاقی دیگر یکی از عوامل پیشرو در مرگ‌ومیر جهانی نباشد.
میتوکندری، نیروگاه تأمین انرژی سلول‌ها
بدن ما برای انجام فعالیت‌های روزانه‌اش از حرکات فیزیکی شدیدی مانند ورزش کردن تا فعالیت‌هایی که به نظر ما شاید به انرژی زیادی نیاز نداشته باشند، مانند زمانی که گوشه‌ای نشسته‌ایم و به خاطرات خود فکر می‌کنیم؛ به نوعی سوخت برای انجام فعالیت‌های درون‌سلولی نیاز خواهد داشت. این سوخت که نوعی ریزمولکول فسفاته است، در میان تمام سلول‌های اندام‌های مختلف بدن مشترک است و به آن آدنوزین تری فسفات یا به‌اختصار اِی‌تی‌پی (ATP) گفته می‌شود؛ بنابراین همه مواد غذایی که در طول روز مصرف می‌کنیم باید در طی فرآیند‌های زیست‌شمیایی به این مولکول تبدیل شوند تا سلول‌ها با دریافت آن بتوانند انرژی مورد نیاز فعالیت‌هایشان را تأمین کنند.
اما چطور مواد غذایی به مولکول پرانرژی اِی‌تی‌پی تبدیل می‌شود؟ میتوکندری از مهم‌ترین اندامک‌های درون‌سلولی است که نقش نیروگاه تأمین انرژی سلول را بر عهده دارد. این اندامک‌های سلولی با تبدیل مولکول‌های غذایی مختلف از مولکول‌های قندی تا پروتئینی و چربی‌ها به مولکول اِی‌تی‌پی، سوخت مورد نیاز سایر فعالیت‌های سلولی را تأمین می‌کند؛ بنابراین هرچه سلول به انرژی بیشتری نیاز داشته باشد، به همان نسبت تعداد میتوکندری‌هایش نیز بیشتر خواهد بود. در تصویر سلول‌ها در زیر میکروسکوپ میتوکندری‌ها به صورت دانه‌های ریز و پراکنده‌ای در سطح سلول دیده می‌شوند.
منبع: روزنامه جام جم