به گزارش «شیعه نیوز»، در آستانۀ ورود به سومین شب از لیالی قدر قرار داریم. شب قدر؛ شب ارزش‌گذاری انسان‌هاست. هر قدر در این شب به خواسته‌های خدا توجه کنیم و آنها را عرضه بداریم، قدر و ارزش بیشتری پیدا خواهیم کرد. در روایت داریم که خودِ امام زمان(عج) برای تعجیل در ظهورشان دعا می‌کنند، این خواسته ایشان یعنی همان خواسته خدا، پس بدانیم درخواست برپایی امر ظهور ایشان از مهم‌ترین موضوعاتی است که انسان‌ها را در شب قدر ارزشی‌تر می‌کند، اما این بدین معنا نیست که غیر از ظهور امام زمان، چیز دیگری نباید بخواهیم، بلکه باید برای موضوعات دیگر نیز دعا کرد اما درخواست اصلی و تأکید ما دعای برای تعجیل در فرج مولایمان باشد. در همین راستا گفت‌وگویی را با احسان پوراسماعیل، استادیار مؤسسه آموزش عالی آرمان رضوی و پژوهشگر قرآن و حدیث ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
* به نظر شما شب قدر دارای چه ویژگی‌هایی است که خدای متعال می‌فرماید از هزار ماه برتر است؟
شب قدر دارای ویژگی‌های خاصی از نظر تکوینی و تشریعی است که این شب را نسبت به سایر ایام سال برای همه مخلوقات حتی اهل‌بیت علیهم‌السلام ممتاز کرده است. در حقیقت ما از ابعاد مختلف شب قدر آگاه نیستیم و هر مقداری سخن بگوییم بر اساس آیات و روایات مأثور است؛ به عنوان مثال، در این شب حج همه حاجیان و نیز مرگ‌ها و بلاها و روزی‌ها و اموری از این دست تا سال آینده رقم می‌خورد(شیخ کلینی، الکافی، ج4، ص156) همچنین در کنار نزول قرآن که در نص وحیانی به آن اشاره شده ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز در این شب نازل شده است(شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص315) فرشتگان و کاتبان در شب قدر به آسمان دنیا فرود می‌آیند و آنچه را به امور سال آینده و پیشامدهای بندگان مربوط می‌شود، می‌نویسند؛ البته خداوند هر آنچه را از آن بخواهد، پیش و هر آنچه را از آن بخواهد، به تأخیر می‌اندازد (شیخ کلینی، الکافی، ج4، ص157).
چون سرنوشت ما در این شب رقم می‌خورد آغاز و پایان سال از منظر دین در این شب است (همان، ج4، ص160). هر پیامبری که از دنیا برود علمش در قلب وصیّ‌اش قرار می‌گیرد و ملائک و جبرئیل در شب قدر فقط آنچه را که آن وصیّ اجازه خواهد داشت در میان بندگان حکم کند، فرود می‌آوردند(همان،ج1،ص252) و تا طلوع سپیده‌دم بر امام زمان (عج) سلام فرستاده می‌شود (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج82، ص52). خداوند گناهان کسانی که شب‌زنده‌داری کرده‌اند (سیدبن‌طاووس، اقبال الاعمال، ج1، ص186) و گناه زائران امام حسین علیه‌السلام را می‌بخشد (ابن قولویه، کامل الزیارات، ص184). شیطان در شب قدر از بند رهایی نمی‌یابد و تا سپیده‌دمِ آن شب نمی‌تواند کسی را دچار تباهی، بیماری یا هرگونه فسادی کند و جادوی هیچ جادوگری در آن شب کارگر نمی‌افتد(حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج5، ص615).
* آیا شب قدر مورد قبول تمام فرقه‌های اسلامی است؟
در بینش اهل تسنن با فقدان پیامبر(ص) شب قدر تمام می‌شود در حالی که قرآن می‌فرماید: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْر» بنابراین در بینش شیعه، شب قدر جاری است چون امامی حیّ و زنده در صدر امور خلقت به اذن خداوند مأمور به رسیدگی امور کائنات است؛ امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «...یَا مَعْشَرَ الشِّیعَهًِْ خَاصِمُوا بِ حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ فَإِنَّهَا لِوُلَاهًِْ الْأَمْرِ خَاصَّهًًْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(ص).» (شیخ کلینی، الکافی، ج1، ص249) یعنی: ای شیعیان! به‌وسیله سوره حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ با دشمنان خود استدلال کنید؛ زیرا این سوره اختصاص به فرمانروایان پس از پیامبر(ص) دارد. به همین جهت نام این سوره را در متون روایی «سورة الولایة» نامیده‌اند چون فرشتگان به صاحب ولایت مراجعه می‌کنند.
امام صادق علیه‌السلام جریان زیبایی را از زندگی امام علی علیه‌السلام نقل می‌کند؛ حضرت می‌فرماید: امیرالمؤمنین علیه‌السلام در صبحِ اوّلین شب قدرِ بعد از رحلت رسول خدا (ص) فرمود: «[هرچه می‌خواهید] از من بپرسید که به خدا سوگند شما را از تمام حوادثی که در سیصدوشصت روز سال برای یک ذرّه [به مورچه ریز یا اجزاء بسیار ریز یا کوچکتر و یا بزرگتر از آن]، اتّفاق می‌افتد با خبر خواهم کرد؛ و در آنچه به شما خبر می‌دهم دچار رنج و زحمت نخواهم شد و نظر شخصی‌ام را نخواهم گفت و ادّعای علم و دانشی [که خود به دست آورده باشم] ندارم بلکه هرچه می‌گویم از علم خداوند تبارک‌وتعالی و تعلیمِ اوست؛ به خدا سوگند اهل تورات، اهل انجیل، اهل زبور و اهل قرآن چیزی از من نمی‌پرسند مگر اینکه میان هریک به حکم کتاب خودشان داوری خواهم کرد». (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج94، ص20)
بنابراین امام واقعی کسی است که در شب قدر از مقدرات مخلوقات جهان آگاه باشد؛ امام سجاد علیه‌السلام در بیانی دیگر از راز انکار شب قدر توسط مخالفان شیعه پرده‌برداری می‌کند «یَقُولُ أَهْلُ الْخِلَافِ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَضَتْ لَیْلَةُ الْقَدْرِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَهَذِهِ فِتْنَةٌ أَصَابَتْهُمْ خَاصَّةً وَ بِهَا ارْتَدُّوا عَلَى أَعْقَابِهِمْ لِأَنَّهُمْ إِنْ قَالُوا لَمْ تَذْهَبْ فَلَا بُدَّ أَنْ یَكُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا أَمْرٌ وَ إِذَا أَقَرُّوا بِالْأَمْرِ لَمْ یَكُنْ لَهُ مِنْ صَاحِبٍ بُدٌّ.» (شیخ کلینی، الکافی، ج1، ص249) یعنی: مخالفان امر خداوند عزّ‌وجلّ می‌گویند: شب قدر نیز با رسول خدا (ص) درگذشت. این فتنه‌ای بود که فقط به آنها رسید و به سبب آن، به پیشینیان خود بازگشتند؛ زیرا اگر می‌گفتند: شب قدر از میان نرفته(بعد از وفات پیامبر)، ناچار برای خداوند عزّ‌وجلّ در آن شب امری هست و اگر به وجود آن امر اقرار می‌کردند، ناچار باید می‌پذیرفتند که برای آن امر، صاحبی هست.
* تعبیر "صاحب" برای شب قدر اشاره به چه مطلبی دارد؟
در ادبیات دینی همانند کلمه امام، ولیّ و حجت، تعبیر «صاحب» نیز برای اهل‌بیت علیهم‌السلام به کار رفته است؛ و این تعبیر با «مضاف‌الیه»هایش بیشتر در روایات مهدویت به چشم می‌خورد، در جایی که سخن از «صاحب الزمان» «صاحب الأمر» یا «صاحب هذا الأمر» به میان می‌آید. نکته مهمی که ما باید بدان به ویژه در این شب و روزها دست یابیم توجه به این است که ما «صاحب» داریم؛ زندگی کسی که به این باور در شب قدر رسیده با سایر مردم جهان متفاوت است، شیعه صاحبی دارد که تقدیر زندگی‌اش به عهده اوست و در صورت درخواست از او می‌تواند تمام خیرات و نیکی‌ها را نه تنها برای من بلکه برای نسل من رقم بزند.
تمام تلاش رسول خدا(ص) در طول بیست و سه سال تبلیغ رسالت در معرفی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و فرزندان پاکش برای یافتن مسیر درست بندگی به خاطر همین بود که انسان‌ها سرپرستی حجت خدا را بپذیرند تا در ناملایمات زندگی دچار حیرت و سرگشتگی نشوند و به بیراهه نروند. شب قدر اوج مفهوم مدیریت در تمام نظام‌های بشری است، چراکه در منطق شیعه هیچ انسانی بدون صاحب و سرپرست امکان رشد و تعالی پیدا نمی‌کند و این سرپرست باید از جانب خداوند انتخاب شود تا با قدرت الهی هستی را مدیریت کند؛ ما بخواهیم و نخواهیم نظام الهی با امضاء حجت خداوند در شب قدر اداره می‌شود اما خداوند مهربان با توجه ما به شب قدر برای ما راه میان‌بُری قرار داد تا با رجوع به حجت خدا از سرپرستی او غافل نشویم؛ خداوند برای هدایت بشر حجّت قرار داده است پس این ما هستیم که باید زیر چتر قرآن رفته و فقط به وجود لفظی آن بسنده نکنیم بلکه خدا را به وجود قرآن‌های ناطق قسم دهیم «بِمُحَمَّد، بِعَلِی، ٍ بِفَاطِمَةَ ... بِالْحُجَّة» و سرپرستی آنها را از اعماق جان پذیرا باشیم، تا هدایت یابیم؛ شب قدر هر سال به ما می‌گوید هرگاه انسان‌ها از تراز ثقلین خارج شوند چیزی جز گمراهی در زندگی نصیب و قسمت آنها نمی‌شود.
* پیام شب قدر برای ما با توجه به شیوع بیماری کرونا و به هم خوردن نظم موجود زندگی چیست؟
نگاه ما باید به هستی درست شکل بگیرد، وقتی ما غرق در دنیای مادی شویم و همه چیز را بخواهیم با محور «منِ خودمان» تنظیم کنیم آرامش را در زندگی از دست می‌دهیم؛ زندگی در تعریف دین پر از فراز و نشیب است؛ زمانی من از زندگی کردن خسته می‌شوم یا احساس ناامیدی می‌کنم که تصور من از دنیا این باشد که همه چیز باید سرجای خودش باشد، این نوع تربیت که ریشه در اندیشه «اومانیسم» دارد منجر به خودفراموشی می‌شود که در پی آن، خدا نیز فراموش می‌شود که فرمود: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه»(علامه مجلسی، بحارالانوار، ج2، ص32). اگر در طول تاریخ حیات بشری بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که عزیزترین مخلوقات هستی که امامان و انبیاء هستند بیشترین سختی‌ها را تحمل کرده‌اند؛ پس ابتدا باید دانست هستی، آبستن حوادثی است که نظم زندگی بشر را به هم می‌زند چون اینجا دنیاست و در این مکان پست، آرامش و آسایش ابدی تعریف نشده است.
دوم اینکه نباید با پیگیری اخبار ناامید کننده زندگی را اداره کنیم، نباید اجازه دهیم رسانه ما را مدیریت کند بلکه ما باید رسانه را مدیریت کنیم؛ این سخن من به معنی «کبک وار» زندگی کردن نیست بلکه باید با آگاهی از دنیای اطراف‌مان اجازه ندهیم اخبار منفی روی ما اثر بگذارد. در جریان اخبار کرونا، برخی رسانه‌ها بیشتر به جوامع بشری ترس تزریق کرد تا امید، برخی هم که علاقه به جست‌و‌جوی بدترین خبرها را دارند تحت‌‌تأثیر این روحیه روزگار سختی را تجربه می‌کنند و حتی بر دیگران هم تأثیر منفی می‌گذارند؛ اما در همین دنیای پر رمز و راز، من نظر شما را به کودکی جلب می‌کنم که پدر و مادر خویش را پناهگاه خود در برابر همه خطرها می‌انگارد، او در آرامش غیر قابل توصیفی است، اگر ما به اندازه همین کودک وقتی در شب قدر به پناه قرآن و عترت می‌رویم دلگرم عنایت حجت خدا باشیم یأس و ناامیدی سراغ ما نمی‌آید. این به معنای فراموش کردن مشکلات نیست، مشکل هست اما باید به خاطر داشته باشیم که محور شب قدر که حجت خداست و از پدر و مادر بر من مهربان‌تر است پشتیبان همیشگی ما در برابر مشکلات و ناملایمات است؛ آن چنان که فرموده: «إِنَّا غَیْرُ مُهْمَلِینَ لِمُرَاعَاتِكُمْ وَ لَا نَاسِینَ لِذِكْرِكُم» (شیخ طبرسی، الاحتجاج،ج2، ص497)، اگر در شب قدر بتوانم به این درک برسم، هزاران سال خیر در ایام عمر سپری کرده‌ام که «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنینَ وَ ما أَنَا عَلَیْكُمْ بِحَفیظٍ» (هود،86).