شیعه نیوز:
پرسش
معنای دقیق «الله اکبر» چیست؟ آیا می‌توان گفت «الله اکبر» در مورد امور مادی است و «الله اعظم» در مورد امور معنوی؟ معنای «الله اعظم» چیست؟
پاسخ اجمالی
در لغت‌نامه‌های عربی بین «اکبر» و «اعظم» فرقی نگذاشته‌اند، و این دو را مترادف هم قرار می‌دهند.[1] از نظر روایات و منابع دینی نیز (آن مقدار که جست‌وجو کردیم)، تفاوقی بین «الله اکبر» و «الله اعظم» از جهت معنا پیدا نکردیم.
البته ذکر «الله اکبر» از نظر روایات اهل بیت( علیه السلام ) دارای جایگاه ویژه است؛ ذکر برجسته حضرت حق است و دارای ثواب‌های بسیاری زیادی است.[2]
در مورد معنای الله اکبر، روایات تفسیرهای متعددی از آن بیان کرده‌اند؛[3] یکی از آن معانی این است که خدا بالاتر از آن است که توصیف شود:
محمد بن یحیى عن أحمد بن محمد بن عیسى عن مَروَک بن عبید عن جُمَیع بن عُمَیر قال: قالَ أَبُو عَبْدِ الله( علیه السلام ): أَیُّ شَیْءٍ اللهُ أَکْبَرُ فَقُلْتُ اللهُ أَکْبَرُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ فَقَالَ وَ کَانَ ثَمَّ شَیْءٌ فَیَکُونُ أَکْبَرَ مِنْهُ فَقُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ اللهُ أَکْبَرُ مِنْ أَنْ یُوصَف؛[4] جُمیع بن عمیر می‌گوید: امام صادق( علیه السلام ) از من پرسید: «معناى الله اکبر چیست؟» گفتم: خدا بزرگ‌تر از همه چیز است. فرمود: «مگر آن‌جا چیزى بود که خدا بزرگ‌تر از آن باشد؟» گفتم: پس چیست؟
فرمود: «خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود».
درباره این روایت باید به نکاتی توجه داشت:
1. همه راویان این حدیث ثقه و مورد اطمینان هستند مگر جمیع بن عمیر که شخصی مجهول است. لذا این حدیث از جهت سندی ضعیف است، اما از لحاظ محتوا، این روایت به مطلبی دقیق و منطبق با آموزه‌های اسلامی اشاره می‌کند.
2. در همین راستا باید توجّه داشت که واژه «بزرگ» یا «بزرگ‌تر»، درباره خداوند متعال به معنای بزرگی اندازه یا مقام و مرتبه وجودی و امثال آن نیست؛ چون در همه این معانی، نوعی مقایسه لحاظ شده است و خدا قابل مقایسه با هیچ موجودی نیست. وقتی گفته می‌شود «خدا بزرگ است» منظور این است که او بزرگ‌تر از آن است که با خلق خود قیاس گردد، و بزرگ‌تر از آن است که خلق، به درک حقیقت او نائل گردند. به تعبیر دیگر، خدا بزرگ‌تر از آن است که ذهن متفکّر و قلب عارفان و بلکه پیامبران قادر به ادراک حقیقت او باشند. اینگونه است که قرآن کریم خود را با وصف «متکبر» می‌ستاید و عنوان می‌دارد که «له الکبریاء». پس آنچه انسان از خدا می‌داند تنها ظهورات اسماء او است نه کُنه ذاتش. به فرموده امام علی( علیه السلام ): «خدایی که همّت‌های عالی از درکش عاجزند و غوّاصان دریای اندیشه به او دست نمی‌یابند».[5]
3. گفته‌اند: گرچه «الله أَکْبَر» به صیغه أفعل تفضیل آمده، ولى به معناى «کبیر» است و «أفعل» به جاى «فعیل» گذارده شده که صفت مشبهه است، بنابراین معنایش می‌شود: خدا بسیار بزرگ است، و ظاهراً امام( علیه السلام ) در صدد ردّ قول نحویین است که گفته‌اند: اصلش «الله أَکْبَرُ مِنْ کلّ شىء» بوده و به جهت وضوح معنایش حذف گردیده است.[6]
4. بنابراین، انسان درباره موجودى بحث می‌کند که اصلاً برتر است از وصف و از توصیف او، منزّه است از هر گونه محدودیتى و از هر گونه نقصى.[7]
در هر صورت روشن است که هیچ‌کدام از اعظم و اکبر را در مورد خداوند نمی‌توان به معنای مادی و بزرگی جسم دانست.
[1]. ر. ک: فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج 2، ص 91؛ ج 5، ص 361، هجرت، قم، 1410ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 5، ص 125؛ ج 12، ص 409، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414 ق.
[2]. «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ( علیه السلام ) التَّسْبِیحُ نِصْفُ الْمِیزَانِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ یَمْلَأُ الْمِیزَانَ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ یَمْلَأُ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج، ص 506، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش.
[3]. ر. ک. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 4، ص 66، مؤسسه آل البیت، قم، 1408ق.
[4]. کافی، ج 1، ص 118.
[5]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، خطبه اول، ص 39، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[6]. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، ج 3، ص 468، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
[7]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 4، ص 31، تهران، صدرا.
آیات مرتبط
سوره البقرة (185) : شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۖ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۗ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
سوره البقرة (255) : اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ۖ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ
سوره النساء (34) : الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ ۚ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ ۚ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا
سوره الرعد (9) : عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالِ
سوره الإسراء (111) : وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ ۖ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا
T