پرسش
آیا وقتی کسی عطسه می‌کند واجب است که به او بگوییم (یرحمک الله)؟ درباره عطسه کردن حضرت آدم( علیه السلام ) هنگام دمیدن روح و همچنین روایاتی که در این زمینه آمده است توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی
در باره پرسش مطرح شده باید گفت؛
1. مستحب است براى عطسه کننده و کسى که عطسه‌ٔ او را بشنود و لو در نماز باشد، بگوید: «الحمد للّٰه» یا بگوید: «الْحَمْدُ للّٰهِ وَ صلّى اللّٰهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» و هم چنین بر شنونده مستحب است به عطسه کننده بگوید: «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» یا «یَرْحَمُکُمُ اللّٰهُ» اگر چه در نماز باشد، لکن احوط در نماز، ترک آن است. و مستحب است بر عطسه کننده در جواب او بگوید: «یَغْفِرُ اللّٰهُ لَکُمْ».[1]
البته اکثر اهل سنت، گفتن «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» به عطسه کننده را واجب کفایی می‌دانند. با این شرط که خود عطسه کننده ذکر «الحمد للّٰه» را گفته و انسان آن را بشنود.[2]
2. در منابع روایی، حدیثی وجود دارد که می گوید بعد از دمیدن روح در جسم حضرت آدم( علیه السلام ) وی عطسه کرد. متن روایت چنین است:
ابن عباس از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می کند: «لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ عَطَسَ فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ یَرْحَمُکَ رَبُّک...»؛[3] هنگامی که خداوند آدم ( علیه السلام ) را آفرید، از روح خود در او دمید، آدم عطسه کرد، خداوند متعال به او فرمود: بگو: «اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، وقتى که آدم حمد و ثنای پروردگار گفت، خداوند فرمود: رحمت پروردگار بر تو باد.
[1]. قمّى، محدث، شیخ عباس، الغایة القصوى فی ترجمة العروة الوثقى، ج2، ص 18، م 39، منشورات صبح پیروزى، قم، اول، 1423 ه ق.
[2]. جزیرى، عبد الرحمن و غروى، سید محمد و یاسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت ( علیه السلام )، ج2، ص 92، دار الثقلین، بیروت، اول، 1419 ه ق.
[3]. شیخ مفید الاختصاص، ص 45، نشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1313ق.
T