در دوره حاکميت علي بن‌ابي‌طالب(ع) اتفاقا روز عيد غدير با جمعه مصادف شد. مسلمانان حضور چشم‌گيري پيدا کردند و آن حضرت براي اقامه نماز جمعه و خواندن خطبه‌هاي آن در برابر مردم قرار گرفت.
حسين بن‌علي(ع) مي‌گويد: پنج‌ساعت از روز گذشته بود[قبل از اذان ظهر]، که پدرم خطبه‌ها را آغاز کرد. او نخست به حمد و ثناي حضرت حق پرداخت، صفات ربوبي‌اش را برشمرد، حاکميت مطلق را از آن وي دانست، نعمت‌هايش را مورد توجه قرار داد و بعد خطاب به مردم فرمود:
خداوند تعالي امروز دو عيد بسيار بزرگ [جمعه و غدير] را براي شما در يک زمان قرار داده است. دو عيدي که هر يک فلسفه وجودي ديگري را تکامل مي‌بخشد و به وسيله هر يک هدايت در ديگري اثر مي‌بخشد...
سپس فرمود: توحيد و ايمان به يگانگي خداوند پذيرفته نمي‌شود مگر با اعتراف به نبوت پيامبرش محمد(ص) و دين و شريعت محمد(ص) پذيرفته نمي‌شود مگر با قبول ولايت امر کسي که خدا فرمان ولايتش را داده است و همه اين امور سامان نمي‌پذيرد مگر بعد از توسل و تمسک به اهل ولايت.
علي(ع) سپس فرمود: خداوند در روز غدير آنچه درباره منتخبين خود اراده کرد بر پيامبرش فرو فرستاد، به او فرمان داد تا ولايت و وصايت را ابلاغ کند و مجال را از کافران و منافقان بگيرد نگران گزند دشمنان نباشد.
روز غدير قدر و نزلت بسيار دارد، در آن روز گشايشهاي الهي فرا رسيده و حجتش بر همه تمام شده است.
امروز روز روشنگري و اظهار عقيده از جايگاه بلند و روشن است، امروز روز تکامل دين و روز وفاي به عهد است. غدير روز شاهد [رسول الله(ص)] و مشهود [علي بن‌ابي‌طالب(ع)] است، روز در هم ريختن پيمانهاي زير پرده کفر و نفاق است، روز آشکار شدن حقايق اصيل اسلام است، روز ذلت و خواري شيطان است، روز استدلال و برهان است، روز جدا شدن صفوف کساني است که آن را تکذيب مي‌کردند.
امروز بزرگترين روزي است که عده‌اي از شما از آن اعراض کرديد، روز هدايت و امتحان بندگان خداست، روز آشکار شدن کينه‌هاي نهفته در دلها و سينه‌هاست، روز عرضه نصوص [سخنان بدون ابهام پيامبر(ص)] بر افراد مؤمن و دلباخته [اهل الخصوص] است، غدير روز شيث پيامبر(ع) است، روز ادريس و يوشع و شمعون و ...
امير مؤمنان(ع) در قسمت آخر خطبه فرمود: رحمت‌خدا بر شما اي مسلمانان، بعد از برگشت از اين اجتماع بزرگ امروز [غدير] را عيد بگيريد: [و با انجام امور ذيل آن را بزرگ بشماريد].
الف) نعمت را بر افراد خانواده و خويشاوندانتان گسترش دهيد و نيکي و بخشش پيشه کنيد.
ب) به برادران ديني خويش به قدر توان نيکي و بخشش کنيد.
ج) خداي را در برابر نعمتهايي که به شما ارزاني داشته، شکرگزار باشيد.
د) کنار يکديگر جمع شويد تا خداوند اجتماع شما را فراگير و گيراتر سازد.
ه) به يکديگر نيکي کنيد تا خداوند به شما الفت و مهرباني بيشتر عنايت کند.
و) نعمت‌هاي الهي را به يکديگر تبريک و تهنيت گوييد همان طور که خداوند [در اين روز] با اعطاي اجر و ثوابي بيش از ديگر اعياد به شما تهنيت مي‌گويد. بعد فرمود: کمک‌هاي مالي به ديگران در امروز (غدير) به اموالتان برکت مي‌بخشد و بر عمرتان مي‌افزايد: مهرباني به ديگران سبب رحمت و عنايات حق خواهد شد.
ز) با خوش‌رويي و شادماني يکديگر را در آغوش بگيريد.
ح) خداوند را بر توفيقات خويش سپاس گوييد.
ط) از فقرا و ضعيفاني که چشم به کمک شما دارند ديدن کنيد، به زيارتشان برويد و با آنان در خوراکشان همراه شويد.
بعد حضرت فرمود: يک درهم کمک به فقرا در روز عيد غدير با دويست‌هزار درهم برابر است، بلکه بيشتر خواهد بود.
ي) وقتي يکديگر را ملاقات کرديد مصافحه کنيد، به هم تبريک بگوييد و سلام کنيد، که پيامبر خدا(ص) به من چنين فرمان داد.
1- از روز غدير خم در روايت تعبير به «يوم الدوح» شده است که اين واژه هم در روايات و هم در اشعار به کار گرفته شده است. (بحارالانوار، ج 94، ص 115).
2 و 3 - تفسير شاهد و مشهود را مي‌توان در موارد ذيل يافت: اصول کافي، ج 1، ص 425، ح69; بحارالانوار، ج 35، ص386، ح 1; ج36، ص 114، ح 61.
4 و 5 - در ترجمه عبارات تلفيق شده است.
6- بحارالانوار، ج 95، ص 118 - 112، ح 8، مقداري از خطبه اميرالمؤمنين(ع) توسط امام حسين(ع) نقل شده و ما آن را ترجمه و تلخيص نموديم.