SHIA-NEWS شيعه نيوز:
به گزارش «شيعه نيوز» به نقل از مهر ، اعتکاف در لغت به معنی اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن با چیزی است ولی در شرع اسلام، اقامت در مکانی مقدس به منظور تقرب جستن به خداوند متعال است.
پیشینه اعتکاف
اعتکاف مخصوص دین اسلام نیست بلکه در ادیان الهی دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، اگرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام برخی خصوصیات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد.
مرحوم علامه مجلسی در «بحارالانوار» به نقل از طبرسی آورده است که: «حضرت سلیما(عليه السلام) در مسجد بیت المقدس به مدت یک سال و دو سال، یک ماه و دو ماه و کمتر و بیشتر اعتکاف می کرد و آب و غذا برای آن حضرت فراهم می شد و او در همان جا به عبادت می پرداخت.» (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 14، ص 141)
برخی آیات قرآن دال بر این است که اعتکاف در ادیان الهی گذشته وجود داشته است. خداوند متعال می فرماید:
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ و چون خانه [کعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار دادیم [و فرمودیم] در مقام ابراهیم نمازگاهى براى خود اختیار کنید و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا براى طوافکنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید . (سوره بقره، آیه 125)
از این آیه استفاده می شود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (عليه السلام) عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد کعبه معتکف می شده اند.
حضرت مریم (س) آنگاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهی نائل آمد از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مکانی خالی و فارغ از هرگونه دغدغه به راز و نیاز با خدای خود بپردازد و چیزی او را از یاد محبوب غافل نکند.
به همین جهت طرف شرق بیت المقدس را که شاید محلی آرام تر و یا از نظر تابش آفتاب پاک تر و مناسب تر بود برگزید. (تفسیر نمونه، ج 13، ص 33)
در حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانی ماه مبارک رمضان در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله عربستان (مکه) برگزار می شود.
هر سال خیل عظیم مسلمانان که بخش قابل توجهی از آنان را جوانان تشکیل می دهند از سراسر جهان به سوی مسجدالحرام می‌شتابند و در کنار خانه خدا معتکف می شوند و حتی بسیاری از زائران خانه خدا به منظور دستیابی به فضیلت اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، این ایام پربرکت را برای انجام عمره مفرده برمی گزینند.
شبیه این مراسم در مسجدالنبی و در کنار مرقد مطهر پیامبر (صلي الله عليع و آله و سلم) برگزار می شود. مسجد کوفه در عراق نیز سالهای متمادی، محل برپایی مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان بوده است. انبوه شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت در این مسجد مقدس معتکف می شده اند و بسیاری از عالمان بزرگ شیعه نیز همراه با مردم در این مراسم شرکت می کرده اند.
اعتکاف در کشور ایران تاریخچه ای پرفراز و نشیب دارد در هر عصری که عالمان برجسته دینی به اعتکاف اهتمام ورزیده اند مردم مسلمان نیز از آنان پیروی کرده و به اعتکاف بها داده اند.
اکنون در بسیاری از شهرهای کشورمان مراسم اعتکاف در روزهای 13، 14 و 15 ماه رجب (ایام البیض) برگزار می شود. این سنت حسنه ابتدا در شهر مقدس قم، توسط عالم ربانی میرزا مهدی بروجردی صورت گرفت و رفته رفته در شهرهای دیگر رواج یافت.
اعتکاف در قرآن
از کلام وحی استفاده می شود که در میان بنی اسرائیل نوعی روزه همراه با سکوت «صمت » رایج بوده است. (حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، ص 116)
حضرت موسی (عليه السلام) با آن که مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت را بر دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را رها کرد و برای خلوت کردن با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت.
أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنکُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ وَکُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّیَامَ إِلَى الَّلیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ؛ در شبهاى روزه همخوابگى با زنانتان بر شما حلال گردیده است آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستید خدا مىدانست که شما با خودتان ناراستى مىکردید پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت پس اکنون [در شبهاى ماه رمضان مىتوانید] با آنان همخوابگى کنید و آنچه را خدا براى شما مقرر داشته طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه [شب] بر شما نمودار شود سپس روزه را تا [فرا رسیدن] شب به اتمام رسانید و در حالى که در مساجد معتکف هستید [با زنان] درنیامیزید این استحدود احکام الهى پس [زنهار به قصد گناه] بدان نزدیک نشوید این گونه خداوند آیات خود را براى مردم بیان مىکند باشد که پروا پیشه کنند . (سوره بقره، آیه 187)
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ و چون خانه [کعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار دادیم [و فرمودیم] در مقام ابراهیم نمازگاهى براى خود اختیار کنید و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا براى طوافکنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید .(سوره بقره، آیه 125)
زمان اعتکاف
اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت خاصی نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه گرفتن است باید در زمانی اعتکاف شود که شرعا بتوان روزه گرفت. پس هرگاه روزه گرفتن صحیح باشد اعتکاف نیز صحیح است ولی بهترین زمان برای اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان و ایام البیض ماه رجب است.
اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آماده سازی انسان برای درک لیلة القدر و بهره برداری از فیض این شب گرانقدر بی ارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد و این سه روز از چند نظر حائز اهمیت است.
اول آن که ماه رجب، ماه حرام است و از روایات استفاده می شود که اعتکاف در ماههای حرام، نسبت به دیگر ماه ها از فضیلت بیشتری برخوردار است.
دیگر اینکه روزه در ماه رجب دارای فضیلتی خاص است، زیرا رجب ماه بزرگی است که مردم حتی در جاهلیت نیز حرمت آن را پاس می داشتند. اسلام نیز بر احترام و منزلت آن افزود.
مکان اعتکاف
اعتکاف از نظر مکان محدودیت خاص دارد. امام رضا (عليه السلام) فرموده اند: «اعتکاف لیلة فی مسجد الرسول و عند قبره یعدل حجة و عمرة، (بحارالانوار، ج 98، ص 151) یک شب اعتکاف در مسجد پیامبر و نزد قبر او معادل یک حج و یک عمره است.»
ولی گروهی از فقها اعتکاف در مسجد جامع هر شهر و منطقه را نیز روا دانسته اند.
مقصود از مسجد جامع در هر شهر و منطقه مسجدی است که معمولا مردم بیشتری در آن جا گرد می آیند، به عبارت دیگر، مسجدی که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد.
اهمیت اعتکاف
اعتکاف، محو خود خواهى در امواج بلند خداخواهی و خداگرایى و خدمت به امت اسلامى است. اعتکاف، بیرون رفتن از خانه خویش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است.
عبادتى مستحبى و تقرب جویانه و داوطلبانه است . خودسازى، محاسبه نفس، توبه و نیایش، نماز و تلاوت قرآن و استمداد از خالق یکتا و هستی بخش از دیگر برکات اعتکاف است.
اعتکاف بستری است تا انسانها با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ایمان و امیدى بیشتر به زندگى خود ادامه داده، خود را براى صحنه هاى خطر و جهاد در راه خدا آماده کنند.
حضرت موسی (عليه السلام) با آن که مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت را به دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را ترک و برای خلوت با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طورمی شتافت. او در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: وَمَا أَعْجَلَکَ عَن قَوْمِکَ یَا مُوسَى؛ و اى موسى چه چیز تو را [دور] از قوم خودت به شتاب واداشته است، قَالَ هُمْ أُولَاء عَلَى أَثَرِی وَعَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضَى؛ گفت اینان در پى منند و من اى پروردگارم به سویت شتافتم تا خشنود شوى . (سوره طه، آیات 83 و 84)
بیت المقدس از مکانهایی بود که همواره عده زیادی برای اعتکاف در آن گرد می آمدند و به راز و نیاز با پروردگار خویش مشغول می شدند.
طبق روایات اهل سنت، در دوران جاهلیت هم عملی بعنوان اعتکاف در میان مردم رایج بوده است و مردم توسط این عمل به خدای خود تقرب می جسته اند.
قبل از بعثت غار حراء محل عبادت و راز و نیاز حضرت محمد(صلي الله عليع و آله و سلم) بود، حضرت رسول اکرم (صلي الله عليع و آله و سلم) نیز به اعتکاف در آن مکان مشغول می شدند و در اندیشه سرنوشت بشریت فرو می رفتند.
ارکان اعتکاف
ارکان عبادت یعنی اجزایی که اگر عمداً یا سهوا ترک شوند، آن عبادت باطل می شود. اعتکاف نیز ارکانی دارد که عبارت اند از نیت، توقف در مسجد جامع شهر ، کمتر از سه روز نبودن اعتکاف؛ روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف.
نیت اعتکاف
اعتکاف مانند سایر عبادات باید با نیت و قصد قربت باشد، هرگونه ریا و خودنمایی و قصد غیر الهی آن را باطل میکند.
زمان نیت اعتکاف، وقت شروع اعتکاف است که شروع طلوع فجر است.
برخی محرمات اعتکاف
پرداختن به امور جنسی به معنای وسیع آن: که شامل هر نوع بهره برداری شهوانی است
مجادله و مناقشه: حرمت جدال مربوط به اموری است که معتکف بخواهد فضل و برتری خود را به دیگران نشان دهد.
محرمات روزه: در حال روزه یعنی از طلوع تا غروب خورشید، که معتکف روزه می گیرد، باید از محرمات روزه نیز اجتناب کند.
خرید و فروش
چند استفتاء
در پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی از مراجع تقلید، به پرسشهایی در مورد اعتکاف پاسخ داده شده است از جمله:
سؤال: 1- آیا در ایام اعتکاف در مسجد دانشگاه، رفتن به کلاس و شرکت در درس ها جایز است؟ 2- گفتگو با تلفن همراه در مسجد در موارد غیر ضروری و مکرر چه صورت دارد؟
پاسخ: 1- جایز نیست. 2- در صورتی که ضرری به اعمال اعتکاف نزند مانعی ندارد ولی بهتر ترک آن در غیر موارد ضرورت است.
سؤال: آیا رفتن به حمام نزدیک محله، جهت انجام مستحبات اعتکاف، خروج از اعتکاف محسوب و موجب ابطال آن مى شود؟ رفتن به منزل نزدیک مسجد جهت حمام استحبابى چطور؟
پاسخ: هر دو اشکال دارد.