شیعه نیوز:
پرسش
در این حدیث منظور از رکوع کامل و صحیح چیست؟ امام جواد( علیه السلام ) فرمود: «مَنْ أتَمَّ رُکُوعَهُ لَمْ تُدْخِلْهُ وَحْشَهُ الْقَبْرِ».
پاسخ اجمالی
یکی از خصوصیت‌هایی که برای قبر ذکر شده، این است که صاحبان آن دچار وحشت خواهند بود. امام صادق( علیه السلام ) می‌فرماید: «قبر هر روز ندا می‌دهد: من خانه غربت هستم. من خانه وحشت هستم...».[1] علت ایجاد وحشت برای صاحب قبر، تنها بودن و نداشتن همدم است؛ از این‌رو در احادیث، در مقابل وحشتِ قبر، عبارت «اُنس» قرار گرفته است. در یکی از دعاها چنین آمده است: «وحشت قبرم را به انس تبدیل کن».[2] و در حدیث دیگری آمده: «وقتی کسی به زیارت قبری می‌رود، صاحب قبر با او اُنس می‌گیرد و وقتی آن شخص برمی‌گردد، صاحب قبر دچار وحشت می‌شود».[3]
در نقلی از امام جواد( علیه السلام ) راهی برای رهایی از این مشکل ارائه شده است؛ سعید بن جناح می‌گوید: در خانه امام جواد( علیه السلام ) در شهر مدینه بودم. ایشان ابتدا فرمودند: «هرکس که رکوع [نمازش] را به‌طور کامل انجام دهد، در قبر دچار وحشت نخواهد شد».[4]
برای توضیح این حدیث، دو مطلب قابل بیان است:
1. انجام مقدار واجب: ممکن است در نگاه اول گمان شود که رعایت امور واجب از این جهت که انجام آنها واجب و لازم و ترک آنها موجب عقاب است، ثواب و آثار فوق‌العاده‌ای نداشته باشد. اما آنچه که از منابع دینی به دست می‌آید، این است که انجام واجبات، علاوه بر رفع تکلیف، آثار زیاد دیگری؛ مانند بخشش گناهان دارد. از این‌رو؛ ممکن است که در این روایت منظور از رکوع کامل، همان رکوعی باشد که واجبات آن؛ اعم از مقدار خم شدن، گفتن ذکر مربوطه، دیگر واجبات عمومی نماز؛ مثل طهارت ظاهری و باطنی، رو به قبله بودن و... رعایت شده باشد که در این صورت موجب رفع وحشت شخص مؤمن در قبرش خواهد شد.
2. رعایت واجبات و مستحبات: ممکن است که منظور از کامل بودن رکوع، انجام و رعایت همه شرایط و آداب آن باشد؛ اعم از واجب و مستحب.[5] بنابر این احتمال، کسی که می‌خواهد از وحشت قبر در امان بماند، لازم است همه مستحبات رکوع را رعایت کرده و در گفتن ذکر رکوع نیز به مقدار واجب بسنده نکند. از همه مهم‌تر، رعایت حضور قلب در انجام این عبادت است؛ چرا که عبادت بدون حضور قلب، عبادت کاملی به‌شمار نمی‌رود و عدم حضور قلب، موجب از بین رفتن بسیاری از آثار و فواید عبادات می‌شود.
به نظر می‌رسد که احتمال دوم با متن روایت همخوانی بیشتری داشته باشد و به همین جهت، مرحوم مجلسی نیز همین احتمال را ترجیح داده است.[6]
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 3، ص 242، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم 1407ق.
[2]. «ِفَآنِسْ فِی الْقَبْرِ وَحْشَتِی»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، محقق، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 188، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[3]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، امینی، عبدالحسین، ص 321، نجف اشرف، دارالمرتضویه، جاپ اول، 1356ش.
[4]. کافی، ج 3، ص 321.
[5]. ر. ک: مستحبات و مکروهات رکوع – 47197.
[6]. مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، رسولى محلاتى، هاشم، ج 15، ص 125، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (43) : وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ
سوره البقرة (125) : وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى ۖ وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ
سوره آل عمران (43) : يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ
سوره المائدة (55) : إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
سوره التوبة (112) : التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ
T