آیا ابن أبی‌الحدید شارح نهج البلاغه، گرایش‌های شیعی داشته است؟

در تحلیل اندیشه‌های مذهبی «ابن أبی‌الحدید» توجّه به نکات ذیل بسیار راهگشا می‌باشد:

نکته یکم

در اثبات تعصّب مذهبی او همین بس که وی جلد دوازدهم از شرحش بر کتاب نهج البلاغه را به دفاع از خلیفه دوم و ذکر فضائل ساختگی او اختصاص داده است.

نکته دوم

وی به پاک‌سازی چهره ابوبکر و عمر پرداخته و در مقام دفاع از نحوه برخورد نظام خلافت با حضرت زهراعلیهاالسّلام چنین می‌نویسد:

وَ الصَحِیحُ عِنْدِی أنـَّها ماتَتْ وَ هِیَ واجِدَةٌ عَلی أبِی‌بَکْرٍ وَ عُمَرَ، و أنـَّها أوْصَتْ ألّا یُصَلِّیا عَلَیْها.

وَ ذلِکَ عِنْدَ أصْحابِنا مِنَ الْاُمُورِ الْمَغْفُورَةِ لَهُما.

وَ کانَ الْأوْلی بِهِما إکْرامَها وَ احْتِرامَ مَنْزِلِها، لکِنَّهُما خافَا الْفُرْقَةَ وَ أشْفَقا مِنَ الْفِتْنَةِ، فَفَعَلا ما هُوَ الْأصْلَحُ بِحَسَبِ ظَنِّهِما...

فَلا یَجُوزُ الْعُدُولُ عَنْ حُسْنِ الْإعْتِقادِ فِیهِما بِما جَری وَ اللهُ وَلِیُّ الْمَغْفِرَةِ وَ الْعَفْوِ؛ فَإنَّ هذا لَوْ ثَبَتَ أنـَّهُ خَطَاٌ، لَمْ یَکُنْ کَبِیرَةً، بَلْ کانَ مِنْ بابِ الصَغائِرِ.‌(1)

آنچه نزد من درست می‌باشد، این است که:

او (= حضرت زهراعلیهاالسّلام) وفات یافت در حالی که از ابوبکر و عمر ناراحت و غضبناک بود و وصیّت کرد که آن دو بر جنازه او نماز نخوانند.

و [البتّه] این از اموری است که نزد اطرافیان ما [و هم‌کیشان و هم‌اعتقادان ما،] برای آن‌ دو بخشیده شده می‌باشد.

و بهتر بود که آن دو، او (= حضرت زهراعلیهاالسّلام) را تکریم می‌کردند و احترام خانه وی را نگه می‌داشتند؛ امّا نگران تفرقه بودند و از فتنه می‌ترسیدند. در نتیجه، آنچه را که گمان می‌کردند بهتر است، انجام دادند...

پس جایز نیست که در این ماجرا، به آن دو نگاه بدبینانه داشته باشیم؛ و خداوند بخشنده و عفوکننده است و بر فرض، اگر ثابت شود که خطا و اشتباهی بوده است؛ گناه کبیره نبوده و [فقط] از جمله گناهان صغیره محسوب می‌شود.

نکته سوم

بزرگان اهل سنّت در کتاب‌های خود، به «معتزلی» بودن او تصریح نموده‌اند:

ـ الاَعلام (تألیف: زرکْلی)، ج 3، ص 289.

ـ وَفَیات الاَعیان (تألیف: ابن خَلـَّکان)، ج 5، ص 391 ـ 392.

ـ البدایة و النهایه (تألیف: ابن کثیر)، ج 13، ص 199.

ـ سِیَر اعلام النُبَلاء (تألیف: ذَهَبی)، ج 23، ص 274.

نکته چهارم

خاطرنشان می‌گردد که: ذَهَبی (متوفّای 748) و ابن کثیر دمشقی (متوفّای 774) در کتاب‌های خود، به «وثاقتِ» ابن أبی‌الحدید تصریح نموده‌اند:

ـ سِیَر اعلام النُبَلاء (تألیف: ذَهَبی)، ج 23، ص 275.

ـ البدایة و النهایه (تألیف: ابن کثیر)، ج 13، ص 233.

نکته پنجم

افکار و اندیشه‌های ابن أبی‌الحدید در مباحثی چون: تقدّم مفضول بر فاضل، ایمانِ جناب أبوطالب‌علیه‌السّلام و اسلام پدران انبیاءعلیهم‌السّلام، همگی حاکی از تعصّبات تند تسنّن‌گرایانه و دوری از باورهای شیعی می‌باشد.‌(2)

1- شرح نهج البلاغه، ج 6، ص 50، چاپ: بیروت [دار الجیل]، 1407 هـ.

2- ر.ک: ظُلامة الزهراءعلیهاالسّلام فی روایات أهل السنّه (یحیی عبدالحسین الدوخی)، ص 96 ـ 100، چاپ: مؤسّسة الكوثر، قم.
 
منبع: کتابخانه مجازی فاطمیه (س)