شیعه نیوز:
پرسش
عذر خواهی خداوند در این روایت به چه معنا است: «الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: إنّ اللّهَ جلَّ ثناؤهُ لَیَعتَذِرُ إلى عَبدِهِ المؤمنِ الُمحْوِجِ فی الدنیا کما یَعتَذِرُ الأخُ إلى أخیهِ ....»؟
پاسخ اجمالی
خدای مهربان به آن اندازه نعمت و برکت در زمین قرار داده که تمام انسان‌ها بتوانند در دنیا زندگی شرافت‌مندانه‌ای داشته باشند، اما گروهی از مردم به هر دلیلی از جمله برداشت‌های بیش از حد مترفین و قدرت‌مندان، اسراف‌ها و ... نتوانسته‌اند به سهم خود از نعمت‌های دنیا دست‌رسی یابند. بر اساس آنچه که در روایت اشاره شده در پرسش آمده، فردای قیامت، خدای متعال از آنها عذرخواهی خواهد کرد، آنچنان که برادرى از برادر دیگرش عذرخواهى می‌کند و به یکایک آنها می‌فرماید: «به عزّت و جلالم سوگند! که تو را به خاطر ذلّت و پستى، فقیرت نساختم، پرده را بردار و ببین که چه عوضى برایت فراهم کردهام؟ این بنده به آنچه خداوند متعال به عنوان جبران کاستی‌های دنیایی‌اش آماده نموده می‌نگرد و عرضه می‌دارد: پروردگارا! من در این معامله ضرر نکردهام».[1]
تعبیر به معذرت و عذرخواهی خداوند از مؤمنان، به معنای دل‌جویی از آنان در قبال سختی‌ها و مشکلاتی است که بر اساس مصالحی در دنیا تحمل نموده‌اند. و این دل‌جویی در واقع شبیه به عذر آوردن است.
توضیح بیشتر آن‌که یک فرد ممکن است از یک اشتباه خود عذرخواهی کند، که این نوع از عذرخواهی در مورد خداوند متصور نیست. و یا آن‌که ممکن است رفتار و کردار مصلحت‌آمیزی نسبت به طرف مقابل داشته که اتفاقاً دشواری‌هایی را نیز برای او بوجود آورده است. اگر همین رفتار و دشواری‌های بعدی، طرف مقابل را به برداشت نادرستی رهنمون گردد، شاید لازم باشد که برای او توضیحاتی ارائه شده و ابهامش برطرف شود. این توضیحات نیز در عرف، نوعی عذرخواهی به شمار می‌آید، با آن‌که در واقع هیچ اشتباهی رخ نداده است.
روایاتی که به عذرخواهی پروردگار اشاره می‌کنند، از همین نوع می‌باشند؛ چرا که خداوند در تقسیم رزق و روزی نسبت به مردم هیچ کوتاهی نداشته است، اگر در این بین کسانی حق فقرا را از این سهم به غارت برده‌اند، و یا آن‌که ثروت‌مندان به آیاتی؛ نظیر «وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»[2] عمل نکرده و حقوق مالی خود را نسبت به فقرا ادا نکرده باشند، پروردگار از این بابت از آنها دل‌جویی کرده و به جبران آن دشواری‌ها، نعمت‌هایی به آنها می‌دهد که تلخی آن دشواری‌ها را از یادشان ببرد.
[1]. کوفى اهوازى، حسین بن سعید، المؤمن، ص 24، قم، مؤسسة الإمام المهدی عج، 1404ق.
[2]. ذاریات، 19.
آیات مرتبط
سوره البقرة (83) : وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ
سوره البقرة (177) : لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا ۖ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ ۗ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
سوره البقرة (184) : أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ۖ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ ۚ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
سوره البقرة (215) : يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ
سوره البقرة (271) : إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ ۖ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۚ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ
T