«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فِی‏ تَوَحُّدِهِ‏ وَ دَنَا فِی‏ تَفَرُّدِهِ‏‏». «توحّد» و «تفرّد» در این سخن پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در فراز آغازین خطبه غدیر چه تفاوتی با هم دارند؟

شیعه نیوز:
پرسش
ترجمه صحیح و توضیح عبارت «الحمد لله الذی علا فی توحده و دنا فی تفرده‏» که در جملات آغازین خطبه غدیر، باب حمد و ثنای الهی آمده، چیست؟
پاسخ اجمالی

بر اساس برخی گزارش‌ها، پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در ابتدای خطبه‌ی غدیر[1] فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فِی‏ تَوَحُّدِهِ‏ وَ دَنَا فِی‏ تَفَرُّدِهِ‏ ...».[2]

در ارتباط با این فراز باید گفت؛ واژه «علا» از ریشه «علو» به معنای «ارتفاع» و «بالا»،[3] و واژه «توحّد» از ریشه «وحد» و به معنای «تنها» و «مفرد» است.[4] واژه «دنا» به معنای «قرب»[5](نزدیک شدن) است. واژه «تفرد» از ریشه «فرد» و به معنای «تنهایی» است.[6]

از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت که «توحّد» و «تفرد» دو معنای مقابل هم نیستند؛ بلکه معنای مترادفی را می‌رسانند، اگرچه در برخی کتب لغوی، اندک تفاوتی را برای آن دو ذکر کرده‌اند.[7]

به هر حال معنای سخن پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) آن است که خدای متعال با آن‌که واحد و بلند مرتبه است، اما با تمام این مرتبت والا باز هم به مخلوقات نزدیک است و از آنان دور نیست.[8] این معنا با عباراتی دیگر نیز در روایات وجود دارد، مانند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ الَّذِی‏ عَلَا فِی‏ دُنُوِّهِ‏ وَ دَنَا فِی‏ عُلُوِّهِ‏ ...»؛[9] سپاس خدایى را که در کمال نزدیکى و پایینى، بر فراز و بلندی است و در کمال برفرازى، نزدیک و پایین است.

و یا مانند جمله «یا مَنْ دَنَا فِی عُلُوِّهِ یا مَنْ عَلَا فِی‏ دُنُوِّهِ‏‏»؛[10] ای کسی که در کمال نزدیکی دارای مقام بلند است و در بلند مقامی، نزدیک است و وسعت دارد.

[1]. «متن خطبه غدیر خم»، 1954؛ «مدارک حدیث غدیر»، 1953؛ «دلایل تبریک مردم در مراسم غدیر»، 10948؛ «تعداد حاضران در غدیر خم»، 28850؛ «امامت علی ( علیه السلام ) در خطبۀ غدیر»، 6822.

[2]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ج 1، ص 58، مشهد، نشر مرتضی، 1403 ق.

[3]. حمیری، نشوان بن سعید‌، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌، محقق، عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، عبد الله‌، یوسف محمد، ج 7، ص 4740، دمشق، دار الفکر، چاپ اول، 1420ق.

[4]. همان، ج 11، ص 7097.

[5]. همان، ج 4، ص 2172.

[6]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مصحح، مخزومى، مهدى، سامرائى، ابراهیم، ج 8، ص 24، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.

[7]. ر.ک: عسکری، حسن بن عبد الله، الفروق فی اللغة، ص 132،‌ بیروت، دار الآفاق الجدیدة، 1400 ق.

[8]. «منظور از قرب خدا به بندگان»، 71935؛ « معنای «نحن اقرب الیه حبل من ورید»، 69388؛ «خداوند جزا می‌دهد، و جزا داده نمی‌شود»، 101878.

[9]. نصر بن مزاحم، وقعة صفین، محقق، مصحح، هارون، عبد السلام محمد، ص 295، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.

[10]. کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص 409، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1418ق.

T