شیعه نیوز:
پرسش
آیا زینب کبری( سلام الله علیها)، فرزندانی هم داشت؟ آیا حضرت زینب( سلام الله علیها) در روز عاشورا فقط یک فرزند داشته‌اند؟ و این‌که فرزند ایشان در کربلا شهید شده است یا خیر؟ زیرا می‌گویند در روز عاشورا سه فرزند عبدالله بن جعفر طیّار به نام‌های عون اکبر و عون اصغر و محمد حضور داشتند که محمد و عون اکبر فرزندان حضرت زینب( سلام الله علیها) بودند. در حالی که منابع وسیعی می‌گویند؛ مادر یکی از عون‌ها جمانه دختر مسیب بوده و مادر یکی حضرت زینب و مادر محمد دختر حفصه بوده است. نقل بعدی این است که عون اکبر در واقعه طف کشته شده است و عون اصغر در واقعه حَرّه. و بعضی از منابع دیگر می‌گویند؛ عون اکبر که در کربلا شهید شده است پسر جمانه می‌باشد.
پاسخ اجمالی
الف. فرزندان عبدالله بن جعفر از حضرت زینب( سلام الله علیها)
در نام و تعداد فرزندان حضرت زینب( سلام الله علیها) اختلاف نظرهایی وجود دارد که به نقل‌هایی از برخی منابع روایی و تاریخی بسنده می‌کنیم.
1. پنج فرزند: علی، عون اکبر، عباس، محمد و أم کلثوم.[1]
اما برخی نیز نام مادر محمد را خوصا دختر حفصة بن ثقیف ذکر کرده‌اند،[2] نه حضرت زینب( سلام الله علیها). قدیمی‌ترین منبعی که محمد را فرزند خوصا دختر حفصه می‌داند؛ «تسمیة من قتل مع الحسین( علیه السلام )» نوشته فضیل بن زبیر رسان(قرن دوم) می‌باشد.[3]
شیخ مفید(م 413ق) درباره شهادت فرزندان عبدالله بن جعفر در کربلا بدون این‌که اشاره‌ای به نام مادرشان نماید، می‌نویسد: عون و محمد از فرزندان عبدالله به جعفر در کربلا به شهادت رسیدند.[4]
البته بلاذری (م 279ق) در «انساب الاشراف» در بخش فرزندان عبدالله بن جعفر، عون اصغر را از شهدای واقعه حره دانسته و نقلی مطرح می‌کند که بر اساس آن، عون اکبر نیز در همان واقعه به شهادت رسیده است.[5]
2. پنج فرزند: علی، عون اکبر، جعفر، عباس و أم کلثوم.[6]
3. فضل بن حسن طبرسی(م 548ق): چهار فرزند: علی، جعفر، عون اکبر و أمّ کلثوم.[7]
ب. فرزندان عبدالله بن جعفر از زنان دیگر
بنا بر نقل تاریخ؛ عبدالله بن جعفر از همسران دیگر خود فرزندانی نیز داشته است که برخی از آنها در کربلا حضور داشتند، ولی به شهادت نرسیدند
1. عون اصغر که نام مادرش جمانه دختر مسیب بن نجبه فزاری بود.[8] او در کربلا همراه امام حسین( علیه السلام ) بود.[9] ولی در واقعه حرّه به شهادت رسید.[10]
2. ابوبکر و عبیدالله؛ که نام مادرشان خوصاء بنت حفصة بود. [11] پس طبق برخی از اقوال اینها برادران محمد بودند.
ج. نتیجه‌گیری
یک. همان‌طور که دیدیم؛ در تعداد و نام فرزندان عبدالله بن جعفر از حضرت زینب( سلام الله علیها) اختلاف نظر وجود دارد که این موضوع در نقل‌های تاریخی، طبیعی است. اما آنچه در آن اتفاق نظر وجود دارد این است که به هر حال؛ دو فرزند عبدالله بن جعفر به نام‌های «عون» و «محمد» در کربلا به شهادت رسیدند.[12] که براساس منابع تاریخی؛ نام مادر «عون»، حضرت زینب( سلام الله علیها) بود که برخی با نام «عون اکبر» از او یاد می‌کنند؛ چون عبدالله بن جعفر از جمانه نیز فرزندی با نام عون داشت که از او به «عون اصغر»(کوچک) یاد شده است. و طبق برخی از منابع تاریخی دیگر(که به آن اشاره شد)؛ نام مادر «محمد» نیز حضرت زینب( سلام الله علیها) بوده است.
دو. برپایه پژوهش و تحقیق؛ ما در منبعی نیافتیم (حداقل منابعی که در پاورقی ذکر شده‌اند) که نام مادر عون اکبر را جمانه ذکر کرده باشند. و اگر - بر فرض - در کتابی نام مادر عون جمانه ذکر شده، مقصود عون اصغر است.
[1]. کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج 8، ص 340، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410ق؛ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 6، ص 132 – 133، بیروت، دار الفکر، 1409ق؛ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، ص 175، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، 1418ق.
[2]. أبو الفرج اصفهانی، على بن حسین، مقاتل الطالبیین، ص 95، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
[3]. رسان، فضیل بن زبیر، تسمیة من قتل مع الحسین( علیه السلام )، ص 151، قم، مؤسسه آل البیت( علیه السلام )، چاپ دوم، 1406ق.
[4]. «تسمیة من شهد مع الحسین بن علی( علیه السلام ) بکربلاء ... وَ عَوْنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ»؛ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ نیز ر.ک: مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 68 - 69، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[5]. «و الحسن، و عون الأصغر، قتل یوم الحرة- و یقال: بل قتل الأکبر و أمهما جمانة بنت المسیب الفزاریة»؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 2، ص 68، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
[6]. أنساب الأشراف، ج 2، ص 67.
[7]. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 396، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1417ق.
[8]. أنساب الأشراف، ج 2، ص 68؛ أبو حاتم تمیمی، السیرة النبویة و أخبار الخلفاء، ج 2، ص 559، بیروت، الکتب الثقافیة، چاپ سوم، 1417ق؛ تذکرة الخواص، ص 175.
[9]. تذکرة الخواص، ص 175.
[10]. أنساب الأشراف، ج 2، ص 68.
[11]. تذکرة الخواص، ص 175.
[12]. برای نمونه ر. ک: تسمیة من قتل مع الحسین( علیه السلام )، ص 150؛ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص 83، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ إعلام الورى بأعلام الهدی، ج 1، ص 465؛ الطبقات الکبرى، ج 10، ص 477؛ ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق: شیری، علی، ج 5، ص 111، بیروت، دار الاضواء، 1411ق؛ تذکرة الخواص، ص 229.
T