پرسش
با توجه به کلام امام علی( علیه السلام ) در نهج البلاغه؛ چگونه عبادتی، عبادت آزادگان خواهد بود؟
پاسخ اجمالی
امام علی( علیه السلام ) عبادت‌های مردم را با توجه به اهداف و انگیزه‌های موجود در آنها، به سه نوع تقسیم می‌کند:
«إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار».[1]
گروهی از مردم، خدا را به خاطر دست‌یابی به نعمت‌های بهشتی می‌پرستند. حضرت علی( علیه السلام ) این نوع عبادت را عبادت تاجران نام می‌گذارد؛ زیرا این افراد مانند تاجران و بازرگانان به امید دریافت سود و رسیدن به منفعت، با دیگران داد و ستد می‌کنند.
گروهی دیگر به خاطر ترس از عذاب جهنم و برای رهایی از سختی‌های آخرت، به عبادت خدا روی می‌آورند. این نوع عبادت، عبادت بردگان است؛ زیرا بردگان از روی ترس و به خاطر تنبیه نشدن، دستورات صاحب خود را اطاعت کرده و از او پیروی می‌کنند.
اما گروهی از بندگان، خدا را برای شکرگذاری از او عبادت می‌کنند (یعنی او را شایسته عبادت دیده و عبادت را صرفاً به خاطر خود خدا انجام می‌دهند). این نوع عبادت، عبادت آزادمردان و آزادگان است. این افراد خدا را با معرفت و اخلاص عبادت می‌کنند، و این نوع، برترین و بهترین نوع عبادت است.[2]
ذکر این نکته بدیهی است که عبادتی که به نیت ریا و خودنمایی باشد، اساساً عبادت نیست تا در این تقسیم‌بندی بگنجد و این تقسیم‌بندی تنها در مورد عباداتی است که مقبول حق واقع می‌شوند اما درجات مختلفی دارند.
[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، ص 510، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، ترجمه و شرح فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام، ج 6، ص 1199، چاپ پنجم، 1379ش.
T