مقصود از این سخن امام علی( علیه السلام ): «أنا صلاة المؤمن، أنا حی على الصلاة، أنا حی على الفلاح...» در روایت مفاخره چیست؟

شیعه نیوز:

پرسش
سؤال بنده در مورد این سخن امام علی( علیه السلام ) است: «أنا صلاة المؤمن، أنا حی على الصلاة، أنا حی على الفلاح، أنا حی على خیر العمل...»؛ این کلمات چگونه قابل توجیه است؟
پاسخ اجمالی
در گزارشی که فضل بن شاذان آن‌را به صورت مرسل نقل کرده،[1] آمده است:
روزی پیامبر ‌خدا( صلی الله علیه و آله و سلم )‌ ‌کنار امام علی( علیه السلام ) نشسته بودند که حسین ‌بن ‌علی( علیه السلام ) - که در آن هنگام، شش ساله بود - وارد شد. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) ایشان را در آغوش گرفت و در دامانش نشاند و بین دو چشم و لبانش را بوسید. علی( علیه السلام ) گفت: ای پیامبر! پسرم حسین را دوست دارید؟ پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «چگونه دوستش نداشته باشم او را که عضوی از اعضای من است؟»
علی( علیه السلام ) گفت: ای پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )! مرا بیشتر دوست داری یا حسین را؟! حسین( علیه السلام ) گفت: پدرم! کسی که شرفش بالاتر باشد نزد پیامبر دوست داشتنی‌تر و از جهت منزلت به او نزدیک‌تر است!
حضرت علی( علیه السلام ) به فرزندش فرمود: آیا با من مفاخره می‌کنی؟ گفت: بلی! اگر مایل باشید.
سپس علی( علیه السلام ) شروع به بیان فضائل خودشان کردند. در بخشی از این مفاخره، امام علی( علیه السلام ) فرمود: «أَنَا صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ، أَنَا حَیَّ عَلَى الصَّلَاةِ، أَنَا حَیَّ عَلَى الْفَلَاحِ، أَنَا حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ».[2]
روایات دیگری نیز به همین مضمون نقل شده است؛ چنان‌که در روایتی که یکی از راویانش همین فضل بن شاذان بوده، داوود بن کثیر از امام صادق( علیه السلام ) می‌پرسد، آیا شما نماز و زکات و حج و ... در قرآن هستید؟ که با پاسخ مثبت حضرتشان مواجه شدند.[3]
به هر حال؛ با فرض پذیرش این گزارش‌ها، در بررسی محتوای این دسته از روایات باید گفت:
این عبارات بدان معنا نیست که شیعه باید در برابر امامش نماز بگزارد و او را سجده‌گاهش قرار دهد و او را در مقام خدایی ببیند، بلکه معنایش آن است که نماز که مؤثرترین رابطه انسان با خدای تعالی است، علاوه بر شرایط ظاهری، دارای شرایط باطنی هم باید باشد که مربوط به روح نماز است.
یکی از مواردی را که روح و حقیقت نماز را تشکیل می‌دهد، پذیرش ولایت امیر مؤمنان علی( علیه السلام ) است.[4] مراد از نماز که معراج مؤمن است و قرب حقیقی با آن صورت می‌گیرد، زمانی مجسم می‌شود که فناء مطلق باشد؛ یعنی تمام تجلیات ربوبیت در آن نماز وجود داشته باشد. این معنای از نماز در پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و امام علی( علیه السلام ) و ائمه اطهار( علیه السلام ) جلوه‌گر می‌شود. بقیه انسان‌ها برای رسیدن به این مقام باید پیرامون «ولایت» باشند. قرار گرفتن در کنار مقام والای «ولایت» در درجه اول با اقرار به آن، سپس با درک معنوی معنای آن و در مرحله آخر اتصاف به حقائق آن شکل می‌گیرد. پس هر کسی که به ولایت پیشوایان معصوم اعتقاد داشته باشد، نماز را اقامه کرده است.[5]

[1]. در کتاب الفضائل ابن شاذان قبل از حدیث مفاخره، روایتی کوتاه با سند نقل شده است و بعد از آن حدیث مفاخره با تعبیر «قیل ان رسول الله...» آمده است که ظاهراً هیچ ارتباطی با روایت قبل از آن از جهت سند و محتوا ندارد؛ چون اوّلاً محتوای روایت قبل از آن، اصلاً مفاخره نیست. احتمالاً در چاپ و عنوان‌بندی کتاب اشتباهی صورت گرفته است. ثانیاً: بعید است که ابن عباس یک روایت نقل کرده باشد که در بخش دوم آن، تعبیر به «قیل» کرده باشد.
[2]. ابن شاذان قمى، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل‏، الفضائل، ص 83، قم، رضى، چاپ دوم، ‏1363ش‏؛ بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار( علیه السلام )‏، ج ‏2، ص 123، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول،1411ق‏.
[3]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏24، ص 303، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، 1403ق.
[4]. انصاریان، حسین‏، تفسیر حکیم، ج ‏9، ص 16، قم، دار العرفان‏، چاپ اول.
[5]. کربلایى، جواد، الأنوار الساطعة فى شرح الزیارة الجامعة، محقق، اسدى، محسن، ج ‏3، ص 528 - 529، قم، دار الحدیث‏، چاپ اول، بی‌تا.

T