شیعه نیوز:
پرسش
صدقات امیرالمؤمنین علی( علیه السلام ) چه بود؟
پاسخ اجمالی
امام علی( علیه السلام ) در دوران زندگی خود - چه در دوران پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم )، چه در دوران خانه‌نشینی و چه در دوران حکومت - در تولید ثروت و مصرف‌کردن آن در راستای بهبود وضعیت جامعه دریغ نداشتند. آن‌حضرت همواره با تلاش و زحمت، اموال فراوانی به دست آورده و آن‌را در راه خدا انفاق کرده،[1] و در فکر ثروت‌اندوزی برای خود نبوده‌اند؛ به‌طوری که خداوند متعال در چند آیه به آن اشاره کرده است.[2]
با آن‌که گزارش تمام اموالی که امام علی( علیه السلام ) آنها را برای استفاده جامعه از خود برجای گذاشت در منابع وجود ندارد، اما مجموعه‌ای از گزارش‌ها نیز وجود دارد که به اموالی از این دست اشاره می‌کند که برخی از آنها به «صدقات علی» شهرت یافته است:
1. سُوَیقه: مکانی در نزدیکی مدینه که امام علی( علیه السلام ) آن‌جا را آباد کرد. محمد بن صالح بن عبدالله در زمان متوکل متکفل ساماندهی آن‌جا بود که بعد از قیام او بر علیه متوکل، دستور تخریب آن‌جا صادر شد، خانه‌هایش ویران و به جایش درخت خرما کاشته شد، اما هیچ‌گاه آبادی گذشته را به دست نیاورد.[3]
2. یَنبُع: هنگامی که رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) غنایم جنگی را تقسیم می‌کرد، زمینی به نام «ینبع» به نام علی( علیه السلام ) افتاد. حضرتشان چاهی در آن‌جا حفر کرد که بعد از مدتی، آبی به پهنای گلوی شتر از آن فوران کرد. فردی مژده جوشیدن آب را به امام داد. حضرت فرمود: «بشارتش را به آنانی دهید که بعدها از آن استفاده خواهند کرد! این صدقه جاریه‌ای است برای حاجیان خانه خدا و مسافران آن مسیر! این زمین به هیچ‌وجه قابل فروش و بخشش نیست و به ارث نخواهد رسید. نفرین خدا و فرشتگان و مردم بر هر فردی باد که آن‌را بفروشد و یا به دیگری ببخشد ....».[4]
3. بنی زُرَیق: خانه‌ای متعلق به امام در مدینه بود که حضرتشان آن‌را وقف کرده و شرط فرمودند که نه فروخته شود و نه به ارث برسد و دائی‌هایشان و فرزندان آنها فعلاً در آن‌جا سکونت داشته باشند و بعد از آنان به افراد محتاج جامعه برای سکونت واگذار شود.[5]
4. ابو نیزر می‌گوید: من در زمین‌های کشاورزی امام على( علیه السلام ) مشغول کار بودم که امام( علیه السلام ) به آن‌جا آمد و کلنگ را برداشت و به درون چاه رفت و مشغول کندن شد ولى به آب نرسید. سپس با پیشانی عرق‌کرده از چاه خارج شد و عرقش را پاک کرد و دوباره به کلنگ‌زدن مشغول شد تا حدى که صداى نفس مبارکش به گوش می‌رسید، ناگاه آبی به پهنای گردن شتر از زمین جوشید. امام به سرعت از چاه بیرون آمد و فرمود: «خدا را گواه می‌گیرم که این چشمه آب صدقه است، کاغذ و قلم برایم بیاور!». من به سرعت کاغذ و قلم آوردم، حضرت نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم. این چیزى است که بنده خدا على امیرمؤمنان صدقه داده است. این دو زمین به نام‌هاى عین ابى نیزر و بغیبغه را برای فقراى مدینه و نیز افراد در راه مانده وقف نمودم تا در روز قیامت چهره‌ام را از آتش دوزخ مصون دارم، کسى حق فروش و بخشش آنها را ندارد تا آن‌گاه که خدا وارث آنها شود و خدا بهترین وارثان است، مگر آن‌که حسن و حسین به آنها محتاج شوند که تنها آن دو می‌توانند از آن بهره‌مند شوند».[6]
5. در بین موقوفات امام علی( علیه السلام ) حدود صد چاه دیده می‌شود که حضرت با دست خود حفر کرده و آنها را وقف نمودند.[7]
6. حضرتشان تعدادی مسجد نیز برای عبادت مردم ساختند. برخی از این مساجد عبارت‌اند از: مسجد فتح در بین راه مکه و کوفه، مسجد مقابل قبر حمزه، مسجد واقع در میقات، مسجد واقع در کوفه و مسجد جامع شهر بصره.[8]
7. نخلستان: کاشتن درخت خرما و وقف‌کردن آنها یکی از فعالیت‌هایی بود که امام علی( علیه السلام ) بدان توجه ویژه‌ای داشت.[9]
[1]. نک: مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، ج 41، ص 32 - 42، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، 1403ق.
[2]. انسان، 76؛ مائده، 55.
[3]. یاقوت بن عبدالله حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، ، ج 3، ص 286، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، 1995.
[4]. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، محقق، فیضى، آصف، ج 2، ص 341، قم، مؤسسة آل البیت( علیه السلام )، چاپ دوم، 1385ق.
[5]. همان، ج 2، ص 343.
[6]. معجم البلدان، ج 4، ص 176.
[7]. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج 2، ص 122، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ بحار الأنوار ، ج 41، ص 32.
[8]. مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج 2، ص 123؛ بحار الأنوار، ج 41، ص 32.
[9]. مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج 2، ص 123؛ برای اطلاع بیشتر در مورد صدقات امام علی( علیه السلام ) به این کتاب مراجعه شود: احمدى میانجى، على، مکاتیب الأئمة( علیه السلام )، ج 2، ص 361 - 372، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1426ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (271) : إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ ۖ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۚ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ
سوره البقرة (276) : يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ
سوره النساء (114) : لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا
سوره المائدة (55) : إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
سوره التوبة (60) : إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
سوره التوبة (104) : أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ
سوره الأحزاب (35) : إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا
سوره الحديد (18) : إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ
سوره المجادلة (12) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ ۚ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره المجادلة (13) : أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ ۚ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
سوره الإنسان (8) : وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا
T